H ώρα του αστεριού: το τελευταίο μυθιστόρημα της Κλαρίσε Λισπέκτορ κυκλοφόρησε στα ελληνικά

H ώρα του αστεριού: το τελευταίο μυθιστόρημα της Κλαρίσε Λισπέκτορ κυκλοφόρησε στα ελληνικά Facebook Twitter
Η «Σφίγγα του Ρίο ντε Ζανέιρο», όπως την είπαν αργότερα, που γεννήθηκε σε μια εβραϊκή οικογένεια της Ουκρανίας, έγραφε όχι για αναγνώστες που συχνάζουν σε πάρτι και επιζητούν τις ωραίες ή συναρπαστικές ιστορίες αλλά για όλους όσοι πασχίζουν να σώσουν κάτι, οτιδήποτε, από την ψυχή τους.
0



«ΚΑΘΕ ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟΣ»
έλεγε ο Ρίλκε και κάθε αστέρι φωτίζει ασχήμιες που τρομάζουν. Η ώρα του αγγέλου ή ώρα του αστεριού –όπως τιτλοφορείται το διαμαντένιο βιβλίο της Κλαρίσε Λισπέκτορ– είναι πάντα αναπόφευκτη και ορίζει αλλιώς το μέτρο των πραγμάτων. Λίγο πριν πεθάνει από καρκίνο στα 57 της χρόνια η Βραζιλιάνα συγγραφέας γράφει ένα κείμενο που διαβάζεται σαν τελευταία εξομολόγηση, και σίγουρα σαν μία από τις πιο πολύτιμες λογοτεχνικές διαθήκες στην Ιστορία. Βλέποντας τον άγγελο να πλησιάζει για να κόψει απότομα το νήμα της διαρκούς αναμέτρησης με τη γραφή και τη ζωή, η Λισπέκτορ καταθέτει ένα έργο μικρό σαν θησαυρό, άθικτο σαν διαμάντι, υπόγειο σαν ψίθυρο, τρομακτικό σαν υπόκωφη αλήθεια. Όταν γράφει την Ώρα του Αστεριού (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες σε φροντισμένη μετάφραση Μάριου Χατζηπροκοπίου) ή, μάλλον, όταν αυτό της φανερώνεται σχεδόν σαν αποκάλυψη, μοιάζει να συνομιλεί ταυτόχρονα με όλες τις φωνές: με αυτήν της εσωτερικής της συνείδησης, με το alter ego της, δηλαδή τον άντρα συγγραφέα που προσπαθεί να κατανοήσει την ηρωίδα της ως αφηγητής στο βιβλίο, με την έμπνευση, την ίδια της τη ζωή και το είναι που οδεύει προς τον θάνατο. Γράφει με κοφτές ανάσες ή με ανοικονόμητες εξάρσεις, σταματά, επιτίθεται με λέξεις, άλλοτε φοβάται και άλλοτε αποσύρεται στο εσωτερικό της ηρωίδας της σαν πληγωμένο ζώο που προσπαθεί να βρει παρηγοριά σε αυτή την ανυπεράσπιστη μικρούλα. Και, ευτυχώς, τη βρίσκει. Η ηρωίδα της με το όνομα Μακκαμπέα είναι ό,τι πιο εύθραυστο και ποιητικό έχει βγει μετά τον πρίγκιπα Μίσκιν, ένα ντοστογιεφσκικό ανυπεράσπιστο πλάσμα που πασχίζει να χωρέσει τον δικό του κόσμο των ονείρων και της καλοσύνης σε μια εποχή άκρατης κοινωνικής οδύνης.

Οι λέξεις της είναι απλές, οι διάλογοι απέριττοι και η ηρωίδα της αγγίζει τα όρια της διανοητικής ανυπαρξίας. Αλλά γι' αυτό ακριβώς είναι σπουδαία: γιατί όλοι όσοι συνυπάρχουν και σχετίζονται μαζί της μπροστά της φαντάζουν ανεπαρκείς και η ίδια λάμπει σαν το αστέρι που απλώς ψάχνει τη στιγμή του.

Εννοείται πως κανείς δεν την καταλαβαίνει, ούτε καν η ίδια τον εαυτό της. Αλλά εκείνη: «Ποτέ δεν παραπονιόταν για τίποτε, ήξερε πως έτσι ακριβώς είναι τα πράγματα και – ποιος οργάνωνε τη γη των ανθρώπων; Θα άξιζε οπωσδήποτε μια μέρα τον ουρανό των λοξών, εκεί που κανείς μόνο ζαβός μπαίνει». Ισχνή και αδιάφορη στα μάτια του κόσμου, η ορφανή Μακκαμπέα είναι «ένας κρύος καφές» που κανείς δεν θέλει να γευτεί ούτε κοιτάει. Παρά την απόρριψη όμως, δεν χάνει ποτέ την πίστη της: αυτή την οπλίζει με τη διαρκή κατάφαση απέναντι στις δυσκολίες και της χαρίζει μια δύναμη που δεν διαθέτουν όλοι οι άπληστοι και όμορφοι του κόσμου. Επιπλέον, είναι ισχυρή γιατί μπορεί να ονειρεύεται. Πηγαίνει μανιακά σινεμά, ακούει «ράδιο ρολόι» στο δωματιάκι που μοιράζεται με άλλες τέσσερις κοπέλες και κυρίως χαζεύει με τις ώρες τις διαφημίσεις που κόβει από παλιές εφημερίδες. Και το βασικότερο: νιώθει λαγνεία αφού δεν είναι παρά ένα σώμα, μια μονάδα που ξεχειλίζει από ορμητικότητα για ζωή, που απολαμβάνει αυτούσια, αν και παρθένα, κάθε μοριακή δυνατότητα που μπορούν να χαρίζουν οι αισθήσεις. Οσμίζεται και ρουφάει οτιδήποτε υπάρχει με το σώμα της ή βλέπει «όνειρα με σεξ, εκείνη που ήταν φαινομενικά ασεξουαλική», ίσως γιατί της έχει ρουφήξει το σώμα η ζωτικότητά της. Άλλωστε, τίποτα δεν γίνεται έξω από το ενσαρκωμένο πεδίο, αυτό που καθοδηγεί τη φλέβα της γραφής της Λισπέκτορ και που έκανε ακόμα και τα μήλα να αποκτούν σώμα στη ζωγραφική του Σεζάν, απαιτώντας να ζωντανέψουν. Στη Λισπέκτορ σώμα γίνεται η ίδια της η γραφή: άγριο, παθιασμένο, οριακό και ανελέητο όπως εκείνη: «Γράφω για το ισχνό ελάχιστο πλουμίζοντάς το με πορφύρα, στολίδια και λάμψη. Έτσι γράφει κανείς; Όχι, δεν είναι συσσωρεύοντας, μα ξεγυμνώνοντας. Τη γύμνια όμως τη φοβάμαι, γιατί είναι η τελευταία λέξη».

ASTERIOU
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Κλαρίσε Λισπέκτορ, Η ώρα του αστεριού, Μτφρ.: Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδόσεις Αντίποδες

Σε αυτήν τη διαρκή μάχη, λοιπόν, ανάμεσα στη γραφή και το ασθενικό σώμα που είχε ήδη νικηθεί από τον καρκίνο και από μια πυρκαγιά που είχε ξεσπάσει στο σπίτι της και την είχε αφήσει σχεδόν ανάπηρη, καταφανώς νικήτρια βγαίνει η Λισπέκτορ. Τη δύναμη που χάνει από το σώμα την επιστρέφει στα έγκατα της γραφής με μια αγριότητα που φυσάει ανάμεσα στις λέξεις εντάσεις ανυπέρβλητες οι οποίες υπερβαίνουν τα βιολογικά όρια. Οι λέξεις μοιάζουν, όπως λέει σε άλλα σημεία και η ίδια με κραυγές «γιατί υπάρχει το δικαίωμα στην κραυγή». Ή, όπως επισήμανε και η θεωρητικός Ελέν Σιξού στο επίμετρο που παρατίθεται στην έκδοση: «Το βιβλίο είναι γραμμένο από χέρι ασθενικό και παθιασμένο. Η Κλαρίσε είχε ήδη κατά κάποιον τρόπο πάψει να είναι δημιουργός, να είναι συγγραφέας. Είναι το τελευταίο κείμενο, εκείνο που έρχεται μετά. Μετά από όλα τα βιβλία. Μετά τον χρόνο. Μετά το εγώ. Ανήκει στην αιωνιότητα, σε εκείνο τον χρόνο πριν από το μετά από το εγώ, τον οποίο τίποτα δεν μπορεί να διακόψει. Στον χρόνο εκείνο, σε εκείνη τη μυστική και αιώνια ζωή, θραύσματα της οποίας είμαστε». Γι' αυτό και καμία σημασία δεν έχει αν τελικά η ηρωίδα της, Μακκαμπέα, σώζεται ή πεθαίνει στο τέλος, γιατί είναι ήδη συμβολικά σωσμένη – με τον ίδιο τρόπο που είναι και η συγγραφέας της. Ίσως τελικά αυτή η παραδοξότητα, που αποτυπώθηκε αυτούσια και στον τρόπο που η Λισπέκτορ αφιερώθηκε στη γραφή –δηλαδή γράφοντας ταυτόχρονα ως Ντοστογιέφσκι και ως Γουλφ, ως μια σκεπτική μοντερνίστρια που υποτάσσεται πλήρως στο μυστικιστικό και στο θείο–, να διατρέχει κάθε τρόπο ή στοιχείο της γραφής της. Απόδειξη ότι τα αφηγηματικά στοιχεία που χρησιμοποιεί, παρ' ότι φανερώνουν υπερβατική πρόθεση, είναι τα πλέον λιτά που μπορούν να εμφανιστούν.

Οι λέξεις της είναι απλές, οι διάλογοι απέριττοι και η ηρωίδα της αγγίζει τα όρια της διανοητικής ανυπαρξίας. Αλλά γι' αυτό ακριβώς είναι σπουδαία: γιατί όλοι όσοι συνυπάρχουν και σχετίζονται μαζί της –ο υποτιθέμενος αγαπητικός Ολίμπικο, οι συνάδελφοί της, ο γιατρός, το αφεντικό της στη δουλειά, η χαρτορίχτρα, όλοι αυτοί οι άνθρωποι με ταυτότητα– μπροστά της φαντάζουν ανεπαρκείς και η ίδια λάμπει σαν το αστέρι που απλώς ψάχνει τη στιγμή του. Καθώς, λοιπόν, τα πάντα αφήνονται στη δημιουργική τους ακροβασία, αυτό που μένει είναι η αναγκαιότητα της ελευθερίας που ήταν σύμφυτη με τον ατίθασο συγγραφικό χαρακτήρα της Λισπέκτορ. Όχι τυχαία η ίδια έδωσε τέλος σε έναν καλό γάμο γιατί δεν άντεξε την καταπίεση της επίφασης που επέβαλλε η ζωή του διπλωμάτη άνδρα της και από τα λαμπερά πάρτι προτίμησε, κυριολεκτικά μιλώντας, τις γιορτές και τα τελετουργικά της μαγείας. Σύμφωνα με το εργοβιογραφικό σημείωμα που παρατίθεται στην έκδοση, η «Σφίγγα του Ρίο ντε Ζανέιρο», όπως την είπαν αργότερα, που γεννήθηκε σε μια εβραϊκή οικογένεια της Ουκρανίας, έγραφε όχι για αναγνώστες που συχνάζουν σε πάρτι και επιζητούν τις ωραίες ή συναρπαστικές ιστορίες αλλά για όλους όσοι πασχίζουν να σώσουν κάτι, οτιδήποτε, από την ψυχή τους. Όπως γραφεί η ίδια στην προμετωπίδα του Κατά G.H. Πάθη, «το βιβλίο πρέπει να διαβαστεί από ανθρώπους με ήδη διαμορφωμένη ψυχή. Και ανθρώπους που γνωρίζουν πως η προσέγγιση στο οτιδήποτε έρχεται σταδιακά και με αγωνία – και περιλαμβάνει τη διασταύρωση με το αντίθετο του πράγματος που προσεγγίζεται». Αυτή την ανίερη συμφιλίωση επιζητούσε προφανώς σε όλη της τη ζωή μέσα από μια τραγική μάχη που άφησε πολύτιμα δώρα στους αναγνώστες με ψυχή. Το σίγουρο είναι ότι για να τη διαβάσεις και να την απολαύσεις θα πρέπει να είσαι από αυτούς ή να αφεθείς, έστω για λίγο, στη γοητευτική της δύναμη που θα σε παρασέρνει, αφού θα έχεις αφήσει πίσω προ πολλού την τελευταία σελίδα.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ