H ώρα του αστεριού: το τελευταίο μυθιστόρημα της Κλαρίσε Λισπέκτορ κυκλοφόρησε στα ελληνικά

H ώρα του αστεριού: το τελευταίο μυθιστόρημα της Κλαρίσε Λισπέκτορ κυκλοφόρησε στα ελληνικά Facebook Twitter
Η «Σφίγγα του Ρίο ντε Ζανέιρο», όπως την είπαν αργότερα, που γεννήθηκε σε μια εβραϊκή οικογένεια της Ουκρανίας, έγραφε όχι για αναγνώστες που συχνάζουν σε πάρτι και επιζητούν τις ωραίες ή συναρπαστικές ιστορίες αλλά για όλους όσοι πασχίζουν να σώσουν κάτι, οτιδήποτε, από την ψυχή τους.
0



«ΚΑΘΕ ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟΣ»
έλεγε ο Ρίλκε και κάθε αστέρι φωτίζει ασχήμιες που τρομάζουν. Η ώρα του αγγέλου ή ώρα του αστεριού –όπως τιτλοφορείται το διαμαντένιο βιβλίο της Κλαρίσε Λισπέκτορ– είναι πάντα αναπόφευκτη και ορίζει αλλιώς το μέτρο των πραγμάτων. Λίγο πριν πεθάνει από καρκίνο στα 57 της χρόνια η Βραζιλιάνα συγγραφέας γράφει ένα κείμενο που διαβάζεται σαν τελευταία εξομολόγηση, και σίγουρα σαν μία από τις πιο πολύτιμες λογοτεχνικές διαθήκες στην Ιστορία. Βλέποντας τον άγγελο να πλησιάζει για να κόψει απότομα το νήμα της διαρκούς αναμέτρησης με τη γραφή και τη ζωή, η Λισπέκτορ καταθέτει ένα έργο μικρό σαν θησαυρό, άθικτο σαν διαμάντι, υπόγειο σαν ψίθυρο, τρομακτικό σαν υπόκωφη αλήθεια. Όταν γράφει την Ώρα του Αστεριού (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες σε φροντισμένη μετάφραση Μάριου Χατζηπροκοπίου) ή, μάλλον, όταν αυτό της φανερώνεται σχεδόν σαν αποκάλυψη, μοιάζει να συνομιλεί ταυτόχρονα με όλες τις φωνές: με αυτήν της εσωτερικής της συνείδησης, με το alter ego της, δηλαδή τον άντρα συγγραφέα που προσπαθεί να κατανοήσει την ηρωίδα της ως αφηγητής στο βιβλίο, με την έμπνευση, την ίδια της τη ζωή και το είναι που οδεύει προς τον θάνατο. Γράφει με κοφτές ανάσες ή με ανοικονόμητες εξάρσεις, σταματά, επιτίθεται με λέξεις, άλλοτε φοβάται και άλλοτε αποσύρεται στο εσωτερικό της ηρωίδας της σαν πληγωμένο ζώο που προσπαθεί να βρει παρηγοριά σε αυτή την ανυπεράσπιστη μικρούλα. Και, ευτυχώς, τη βρίσκει. Η ηρωίδα της με το όνομα Μακκαμπέα είναι ό,τι πιο εύθραυστο και ποιητικό έχει βγει μετά τον πρίγκιπα Μίσκιν, ένα ντοστογιεφσκικό ανυπεράσπιστο πλάσμα που πασχίζει να χωρέσει τον δικό του κόσμο των ονείρων και της καλοσύνης σε μια εποχή άκρατης κοινωνικής οδύνης.

Οι λέξεις της είναι απλές, οι διάλογοι απέριττοι και η ηρωίδα της αγγίζει τα όρια της διανοητικής ανυπαρξίας. Αλλά γι' αυτό ακριβώς είναι σπουδαία: γιατί όλοι όσοι συνυπάρχουν και σχετίζονται μαζί της μπροστά της φαντάζουν ανεπαρκείς και η ίδια λάμπει σαν το αστέρι που απλώς ψάχνει τη στιγμή του.

Εννοείται πως κανείς δεν την καταλαβαίνει, ούτε καν η ίδια τον εαυτό της. Αλλά εκείνη: «Ποτέ δεν παραπονιόταν για τίποτε, ήξερε πως έτσι ακριβώς είναι τα πράγματα και – ποιος οργάνωνε τη γη των ανθρώπων; Θα άξιζε οπωσδήποτε μια μέρα τον ουρανό των λοξών, εκεί που κανείς μόνο ζαβός μπαίνει». Ισχνή και αδιάφορη στα μάτια του κόσμου, η ορφανή Μακκαμπέα είναι «ένας κρύος καφές» που κανείς δεν θέλει να γευτεί ούτε κοιτάει. Παρά την απόρριψη όμως, δεν χάνει ποτέ την πίστη της: αυτή την οπλίζει με τη διαρκή κατάφαση απέναντι στις δυσκολίες και της χαρίζει μια δύναμη που δεν διαθέτουν όλοι οι άπληστοι και όμορφοι του κόσμου. Επιπλέον, είναι ισχυρή γιατί μπορεί να ονειρεύεται. Πηγαίνει μανιακά σινεμά, ακούει «ράδιο ρολόι» στο δωματιάκι που μοιράζεται με άλλες τέσσερις κοπέλες και κυρίως χαζεύει με τις ώρες τις διαφημίσεις που κόβει από παλιές εφημερίδες. Και το βασικότερο: νιώθει λαγνεία αφού δεν είναι παρά ένα σώμα, μια μονάδα που ξεχειλίζει από ορμητικότητα για ζωή, που απολαμβάνει αυτούσια, αν και παρθένα, κάθε μοριακή δυνατότητα που μπορούν να χαρίζουν οι αισθήσεις. Οσμίζεται και ρουφάει οτιδήποτε υπάρχει με το σώμα της ή βλέπει «όνειρα με σεξ, εκείνη που ήταν φαινομενικά ασεξουαλική», ίσως γιατί της έχει ρουφήξει το σώμα η ζωτικότητά της. Άλλωστε, τίποτα δεν γίνεται έξω από το ενσαρκωμένο πεδίο, αυτό που καθοδηγεί τη φλέβα της γραφής της Λισπέκτορ και που έκανε ακόμα και τα μήλα να αποκτούν σώμα στη ζωγραφική του Σεζάν, απαιτώντας να ζωντανέψουν. Στη Λισπέκτορ σώμα γίνεται η ίδια της η γραφή: άγριο, παθιασμένο, οριακό και ανελέητο όπως εκείνη: «Γράφω για το ισχνό ελάχιστο πλουμίζοντάς το με πορφύρα, στολίδια και λάμψη. Έτσι γράφει κανείς; Όχι, δεν είναι συσσωρεύοντας, μα ξεγυμνώνοντας. Τη γύμνια όμως τη φοβάμαι, γιατί είναι η τελευταία λέξη».

ASTERIOU
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Κλαρίσε Λισπέκτορ, Η ώρα του αστεριού, Μτφρ.: Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδόσεις Αντίποδες

Σε αυτήν τη διαρκή μάχη, λοιπόν, ανάμεσα στη γραφή και το ασθενικό σώμα που είχε ήδη νικηθεί από τον καρκίνο και από μια πυρκαγιά που είχε ξεσπάσει στο σπίτι της και την είχε αφήσει σχεδόν ανάπηρη, καταφανώς νικήτρια βγαίνει η Λισπέκτορ. Τη δύναμη που χάνει από το σώμα την επιστρέφει στα έγκατα της γραφής με μια αγριότητα που φυσάει ανάμεσα στις λέξεις εντάσεις ανυπέρβλητες οι οποίες υπερβαίνουν τα βιολογικά όρια. Οι λέξεις μοιάζουν, όπως λέει σε άλλα σημεία και η ίδια με κραυγές «γιατί υπάρχει το δικαίωμα στην κραυγή». Ή, όπως επισήμανε και η θεωρητικός Ελέν Σιξού στο επίμετρο που παρατίθεται στην έκδοση: «Το βιβλίο είναι γραμμένο από χέρι ασθενικό και παθιασμένο. Η Κλαρίσε είχε ήδη κατά κάποιον τρόπο πάψει να είναι δημιουργός, να είναι συγγραφέας. Είναι το τελευταίο κείμενο, εκείνο που έρχεται μετά. Μετά από όλα τα βιβλία. Μετά τον χρόνο. Μετά το εγώ. Ανήκει στην αιωνιότητα, σε εκείνο τον χρόνο πριν από το μετά από το εγώ, τον οποίο τίποτα δεν μπορεί να διακόψει. Στον χρόνο εκείνο, σε εκείνη τη μυστική και αιώνια ζωή, θραύσματα της οποίας είμαστε». Γι' αυτό και καμία σημασία δεν έχει αν τελικά η ηρωίδα της, Μακκαμπέα, σώζεται ή πεθαίνει στο τέλος, γιατί είναι ήδη συμβολικά σωσμένη – με τον ίδιο τρόπο που είναι και η συγγραφέας της. Ίσως τελικά αυτή η παραδοξότητα, που αποτυπώθηκε αυτούσια και στον τρόπο που η Λισπέκτορ αφιερώθηκε στη γραφή –δηλαδή γράφοντας ταυτόχρονα ως Ντοστογιέφσκι και ως Γουλφ, ως μια σκεπτική μοντερνίστρια που υποτάσσεται πλήρως στο μυστικιστικό και στο θείο–, να διατρέχει κάθε τρόπο ή στοιχείο της γραφής της. Απόδειξη ότι τα αφηγηματικά στοιχεία που χρησιμοποιεί, παρ' ότι φανερώνουν υπερβατική πρόθεση, είναι τα πλέον λιτά που μπορούν να εμφανιστούν.

Οι λέξεις της είναι απλές, οι διάλογοι απέριττοι και η ηρωίδα της αγγίζει τα όρια της διανοητικής ανυπαρξίας. Αλλά γι' αυτό ακριβώς είναι σπουδαία: γιατί όλοι όσοι συνυπάρχουν και σχετίζονται μαζί της –ο υποτιθέμενος αγαπητικός Ολίμπικο, οι συνάδελφοί της, ο γιατρός, το αφεντικό της στη δουλειά, η χαρτορίχτρα, όλοι αυτοί οι άνθρωποι με ταυτότητα– μπροστά της φαντάζουν ανεπαρκείς και η ίδια λάμπει σαν το αστέρι που απλώς ψάχνει τη στιγμή του. Καθώς, λοιπόν, τα πάντα αφήνονται στη δημιουργική τους ακροβασία, αυτό που μένει είναι η αναγκαιότητα της ελευθερίας που ήταν σύμφυτη με τον ατίθασο συγγραφικό χαρακτήρα της Λισπέκτορ. Όχι τυχαία η ίδια έδωσε τέλος σε έναν καλό γάμο γιατί δεν άντεξε την καταπίεση της επίφασης που επέβαλλε η ζωή του διπλωμάτη άνδρα της και από τα λαμπερά πάρτι προτίμησε, κυριολεκτικά μιλώντας, τις γιορτές και τα τελετουργικά της μαγείας. Σύμφωνα με το εργοβιογραφικό σημείωμα που παρατίθεται στην έκδοση, η «Σφίγγα του Ρίο ντε Ζανέιρο», όπως την είπαν αργότερα, που γεννήθηκε σε μια εβραϊκή οικογένεια της Ουκρανίας, έγραφε όχι για αναγνώστες που συχνάζουν σε πάρτι και επιζητούν τις ωραίες ή συναρπαστικές ιστορίες αλλά για όλους όσοι πασχίζουν να σώσουν κάτι, οτιδήποτε, από την ψυχή τους. Όπως γραφεί η ίδια στην προμετωπίδα του Κατά G.H. Πάθη, «το βιβλίο πρέπει να διαβαστεί από ανθρώπους με ήδη διαμορφωμένη ψυχή. Και ανθρώπους που γνωρίζουν πως η προσέγγιση στο οτιδήποτε έρχεται σταδιακά και με αγωνία – και περιλαμβάνει τη διασταύρωση με το αντίθετο του πράγματος που προσεγγίζεται». Αυτή την ανίερη συμφιλίωση επιζητούσε προφανώς σε όλη της τη ζωή μέσα από μια τραγική μάχη που άφησε πολύτιμα δώρα στους αναγνώστες με ψυχή. Το σίγουρο είναι ότι για να τη διαβάσεις και να την απολαύσεις θα πρέπει να είσαι από αυτούς ή να αφεθείς, έστω για λίγο, στη γοητευτική της δύναμη που θα σε παρασέρνει, αφού θα έχεις αφήσει πίσω προ πολλού την τελευταία σελίδα.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM
Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Βιβλίο / Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Η Γαλλίδα συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας γεφυρώνει, με τη μυθιστορηματοποίηση της μνήμης, τη μεγάλη λογοτεχνία, από τον Μαρσέλ Προυστ μέχρι τον σύγχρονό μας Εντουάρ Λουί. Γεννήθηκε σαν σήμερα το 1940.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
ΕΠΕΞΕΡΓ. Παύλος Μεθενίτης «Αμανίτα μουσκάρια»

Το πίσω ράφι / Όταν μια ολόκληρη διμοιρία ανταρτών ξεκληρίστηκε από παραισθησιογόνα μανιτάρια

Στηριγμένο σε πραγματικά γεγονότα, το μυθιστόρημα «Αμανίτα μουσκάρια» του Παύλου Μεθενίτη εξερευνά το ζήτημα των ουσιών ως καταφύγιο αλλά και ως καταστροφή, και μας παρασύρει σ’ ένα ταξίδι ποτισμένο από την ελληνική πραγματικότητα, παραμονές της οικονομικής κρίσης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Βιβλίο / Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Σε ένα νησί που μετρά λιγότερους από 300 μόνιμους κατοίκους, ένα παλιό καραβόσπιτο μεταμορφώθηκε σε ένα καταφύγιο πολιτισμού γεμάτο βιβλία, μουσικές και μικρούς θησαυρούς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM