Γυναίκες που «έγραψαν» ιστορία

Γυναίκες που «έγραψαν» ιστορία Facebook Twitter
22

Ναουάλ Αλ Σααντάουι

Φιρντάους

Mτφρ. Ελένη Καπετανάκη, Εκδόσεις: Δώμα

Συγκλονιστική κάθε στιγμή της αφήγησης μιας γυναίκας που πάσχισε να υπάρξει σε μια κοινωνία φτιαγμένη αποκλειστικά για άνδρες. Η Ναουάλ Αλ Σααντάουι υπήρξε μία από τις πιο εμβληματικές φωνές στον αραβικό χώρο, η οποία κατάφερε να ξεσηκώσει πλήθος γυναικών. Το σπαρακτικό βιβλίο της ζωής της λεγόμενης και «Σιμόν ντε Μποβουάρ του αραβικού κόσμου» φέρει τον ανατρεπτικό τίτλο «Φιρντάους», δηλαδή Παράδεισος, και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δώμα σε μετάφραση Ελένης Καπετανάκη.

Ακτιβίστρια, ψυχίατρος και πολυπράγμων η ίδια, διώχτηκε, βασανίστηκε και φυλακίστηκε για τη δράση της, φροντίζοντας, μέσω της γραφής, να δώσει φωνή στην ηρωίδα της για να αφηγηθεί ουσιαστικά τη δική της ζωή και τα δικά της τραύματα. Μεγαλώνοντας σε χωριό και βλέποντας καθημερινά με τα αθώα μάτια της τον πατέρα της να δέρνει τη μητέρα της, δεν μπορούσε να πιστέψει ότι φέρει τα γονίδια αυτού του τέρατος. Όταν όμως ομολόγησε στην κακοποιημένη μάνα της τη σκέψη της, δηλαδή ότι αυτός δεν μπορεί να είναι ο πραγματικός της πατέρας, εκείνη, έξαλλη, με τη βοήθεια γειτόνισσας της έκοψε κομμάτι από τα γεννητικά της όργανα για να την τιμωρήσει.

Ούτε οι σπουδές που ακολούθησε στη συνέχεια τη βοήθησαν κι έτσι η πορνεία έμοιαζε πια για εκείνην η μόνη διέξοδος ελευθερίας. Όταν όμως αναγκάστηκε να υποταχθεί στις βουλές του «προστάτη» της, κατάλαβε ότι η ελπίδα είχε πια σβήσει για τα καλά – μαζί με την προσδοκία για μια γωνιά σε έναν οποιονδήποτε επίγειο παράδεισο. Το μόνο που της είχε μείνει πλέον ήταν η φωνή της που ύψωσε όσο πιο ψηλά μπορούσε, εκφράζοντας τη δική της αλήθεια, την οποία δεν μπορούσε να καλύψει καμιά εξουσία και κανένας θάνατος. Ή, όπως γράφει στο βιβλίο: «Κατάκτηση της αλήθειας σημαίνει πως ο άνθρωπος δεν φοβάται πια τον θάνατο. Η αλήθεια, όπως και ο θάνατος, χρειάζονται μεγάλη τόλμη. Η αλήθεια σκοτώνει, όπως σκοτώνει κι ο θάνατος. Κι έτσι σκοτώνω με την αλήθεια μου, αντί με το μαχαίρι».


Σβετλάνα Αλεξίεβιτς

Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας

Μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, Εκδόσεις: Πατάκης

«Προς το βράδυ το αίμα είναι στα μαλλιά, μπαίνει μέσα από τη ρόμπα στο σώμα, στα σκουφιά, στις μάσκες. Μαύρο, κολλώδες, αναμεμειγμένο με όλα όσα έχει ο άνθρωπος. Ούρα, κόπρανα...»: είναι η στιγμή που μια νοσοκόμα μεταφέρει με τον πλέον παραστατικό τρόπο εικόνες από τον (δικό της) πόλεμο, όπως και μια έφηβη πολυβολήτρια, μια νεαρή που, προτού γνωρίσει τον έρωτα, έμαθε να χειρίζεται αντιαεροπορικά, ή μια άλλη που ήξερε να σημαδεύει με το τουφέκι.

Πρόκειται για τις σκληρές ομολογίες γυναικών οι οποίες ξεπέρασαν τους διαχωρισμούς του φύλου και της αρχικής τους ιδιότητας και έγιναν οι γυναίκες του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Οι μαρτυρίες τους μοιάζουν με παραστατικό υλικό ενός μακάβριου θεάτρου, φτιαγμένου για να μας θυμίζει τις υπερβάσεις των γυναικών στην Ιστορία, αποκαλύπτοντας παράλληλα πως είναι αυτές που έχουν, κατά καιρούς, αντιτεθεί στην ψευδεπίγραφη επιβολή της κρατικής προπαγάνδας – κάτι που, σε πολλές περιπτώσεις, τους στοίχισε τη ζωή.

Όλες αυτές τις μαρτυρίες τις συγκέντρωσε η Αλεξίεβιτς σε ένα βιβλίο φτιαγμένο από τα υλικά του θανάτου και της ζωής, ακολουθώντας την ίδια λογική με όλα τα βιβλία της, τα περίφημα «βιβλία των φωνών», όπως έμειναν γνωστά, και της χάρισαν το Νόμπελ. Ειδικά το Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας έχει γράψει ιστορία, καθώς η Ουκρανή συγγραφέας συγκεντρώνει σε αυτό πραγματικά συγκλονιστικές περιγραφές γυναικών που βίωσαν με τον δικό τους τρόπο τις πολύπτυχες διαστάσεις του πολέμου, είτε ως νοσοκόμες και τραυματιοφορείς, είτε ως ελεύθεροι σκοπευτές, ασυρματίστριες ή απλώς αντάρτισσες στα μετόπισθεν του μετώπου.


Caroline Criado Perez

Αόρατες Γυναίκες

Μτφρ. Κατερίνα Γουλέτη - Βασιλική Μήσιου, Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Από τα βιβλία που δεν ξεχνάς, όχι μόνο χάρη στο πλήθος των πληροφοριών που δεν μπορείς καν να διανοηθείς αλλά χάρη στις μικρές λεπτομέρειες που τελικά μπορεί να αποκαλύπτουν τεράστιες αλήθειες, όπως το ότι η ρύθμιση της θερμοκρασίας στο γραφείο είναι πάντα για τους άνδρες, οι οποίοι δεν κρυώνουν ποτέ –ποια δεν το έχει βιώσει;– ή ότι οι προδιαγραφές για τις ζώνες στο αυτοκίνητο ορίζονται αποκλειστικά με βάση τις ανδρικές διαστάσεις. Στοιχεία που μπορεί να φαντάζουν αμελητέα ή ασήμαντα, αλλά καταδεικνύουν το μέγεθος των ανισοτήτων σε ένα σύμπαν εκ των πραγμάτων ανδροκρατούμενο, όπως τουλάχιστον διατείνεται με ευφάνταστη παρατηρητικότητα, οξυδέρκεια αλλά και το απαραίτητο χιούμορ η δημοσιογράφος, φεμινίστρια και ακτιβίστρια Καρολάιν Κριάδο Πέρες στο βιβλίο της Αόρατες γυναίκες.

Είναι σημαντικό πως οι εκδόσεις Μεταίχμιο, από τις οποίες κυκλοφορεί το βιβλίο, πρόσθεσαν αυτό το άκρως πρωτότυπο πόνημα στην ήδη διακεκριμένη και ενδιαφέρουσα σειρά τους για τον φεμινισμό – από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορεί και το εμβληματικό Δεύτερο Φύλο της Σιμόν ντε Μποβουάρ. Άλλωστε ο κύκλος των ανισοτήτων στις οποίες αναφέρεται η συγγραφέας δεν είναι σημερινός, για την ακρίβεια χρονολογείται από τα προϊστορικά χρόνια, δηλαδή από τότε που η γυναίκα ήταν εντελώς ανύπαρκτη δίπλα στον άνδρα-κυνηγό, όπως τονίζει με έμφαση η Πέρες.

Αλλά και αργότερα, στην αρχαιότητα ή τον Μεσαίωνα, οι γυναίκες εξακολουθούσαν να μοιάζουν (σχεδόν) αόρατες στον δημόσιο λόγο ή την κοινωνική κονίστρα. Όπως γράφει χαρακτηριστικά: «Το έμφυλο κενό δεδομένων δεν αφορά απλώς τη σιωπή. Η σιωπή αυτή, τα κενά αυτά, επιφέρουν συνέπειες. Έχουν αντίκτυπο στις ζωές των γυναικών καθημερινά» – και όχι μόνο.

Cheryl Strayed

Άγρια

Mτφρ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου, Εκδόσεις: Key Books

Η Σέριλ Στρέιντ είναι από τα ζωντανά παραδείγματα γυναικών που δείχνουν πως η αγάπη, το σθένος και η γενναιότητα μπορούν να ξεπεράσουν όλες τις δυσκολίες. Τα βιβλία της μεταφράζονται σε διαφορετικές χώρες, ενώ η αυτοβιογραφία της με τον τίτλο Άγρια (από Key Books), που έχει γυριστεί και ταινία, εξακολουθεί να εμπνέει εκατομμύρια γυναίκες.

Παρά τις αντιξοότητες και τα αδιέξοδα που γνώρισε η Στρέιντ –έχασε τη μητέρα της σε νεαρή ηλικία, χώρισε επίσης μικρή, έμπλεξε με τα ναρκωτικά και φλέρταρε έντονα με την τρέλα–, αποφάσισε να τα αφήσει όλα και να περπατήσει 1.700 χιλιόμετρα στο δύσβατο Μονοπάτι του Ειρηνικού Ωκεανού για να βρει τη λύτρωση. Τα προσωπικά της βιώματα, που μετατράπηκαν σε ρητά ζωής, περιλαμβάνονται στο βιβλιαράκι Να είσαι γενναία (επίσης από τις εκδόσεις Key Books), ένα μικρό, πλην όμως πολύτιμο εγχειρίδιο ψυχής.

Όπως γράφει χαρακτηριστικά: «Θα μάθεις πολλά από τον εαυτό σου αν κινηθείς προς την κατεύθυνση της καλοσύνης, της γενναιοδωρίας, της ευγένειας, της συγχώρεσης, της συναισθηματικής γενναιότητας. Να πολεμάς με αγάπη». Δεν έχουμε παρά να την ακούσουμε.


Judith Butler

Αναταραχή Φύλου

Μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις: Αλεξάνδρεια

Τεράστια βιβλιογραφία, άπειρα διδακτορικά που έχουν τουλάχιστον μία αναφορά στο όνομά της, πανεπιστημιακά τμήματα που προσαρμόζονται στον δικό της τρόπο εξέτασης του φεμινιστικού κινήματος και της queer θεωρίας είναι μόνο μερικές από τις διαπιστώσεις που συνοδεύουν το όνομα της Τζούντιθ Μπάτλερ. Είναι, ίσως, η πιο πολυσυζητημένη θεωρητικός του φεμινιστικού κινήματος και ενδεχομένως αυτή που το έχει καταστήσει τμήμα της πανεπιστημιακής ατζέντας και σημείο αναφοράς. Ειδικά το βιβλίο της Αναταραχή Φύλου είναι αυτό που άλλαξε τη ρότα των σύγχρονων σπουδών φύλου και φεμινιστικής θεωρίας.

Μέσα από την επανανάγνωση του Φουκό, του Ντελέζ, του Λακάν, ακόμα και της Κρίστεβα, η Τζούντιθ Μπάτλερ επανέφερε στην πρώτη γραμμή την προβληματοποίηση των εννοιών «ενοχή» ή «χειραφέτηση» (πολύτιμη εδώ η συνεισφορά της στον τρόπο ερμηνείας του Νίτσε), καταλήγοντας σε έναν διαφορετικό τρόπο εξέτασης της «σωματοποίησης». Χάρη σ' εκείνη επαναπροσδιορίστηκε η έννοια της επιτελεστικότητας, κάτι που μας κάνει πλέον καχύποπτους όταν αρθρώνουμε τις λέξεις «γυναίκα» ή «φεμινισμός», καθώς δεν μπορούν πλέον να γίνουν αντιληπτές έξω από το πλαίσιο στο οποίο διατυπώνονται ή εξετάζονται κάθε φορά.

Ίσως χωρίς την Μπάτλερ να μην μπορούσαμε να μιλήσουμε με τον ίδιο τρόπο για τον προσδιορισμό του κινήματος του #metoo, καθώς για την ίδια η επιθυμία, η σεξουαλική απεύθυνση και η ταυτότητα είναι άμεσα συνδεδεμένες με την άρθρωσή τους στον πυρήνα της έκφρασης, γι' αυτό σημαντικό είναι να ανιχνεύουμε τα ρήγματα και τις αντηχήσεις που δημιουργούν κάθε φορά που ακούγονται, λέγονται και γίνονται.


Emma Goldman

Για το λαθρεμπόριο γυναικών: Η τραγωδία της γυναικείας χειραφέτησης

Μτφρ. Κατερίνα Σχινά, Εκδόσεις: Ποταμός

Χάρη στην Έμα Γκόλντμαν έγινε για πρώτη φορά γνωστό στην ιστορία το φεμινιστικό κίνημα ως αγώνας διεκδίκησης και κυρίως ως μορφή αντίστασης. Επίσης χάρη σ' εκείνη (υπερ)τονίστηκαν για πρώτη φορά οι λόγοι για τους οποίους δεν θα έπρεπε το γυναικείο κίνημα να είναι άμεσα συνυφασμένο με μια συλλογική προσπάθεια που θα καταπίεζε την προσωπικότητα, την ατομική αυτενέργεια και την ανεξαρτησία.

Απόδειξη η ίδια η Έμα Γκόλντμαν, που εναντιώθηκε ως προσωπικότητα σε οποιαδήποτε μορφή ισοπέδωσης, άντεξε φυλακίσεις και διωγμούς και έκανε ακόμα και τον παντοδύναμο Χούβερ να παραδεχτεί πως είναι ίσως η πιο επικίνδυνη γυναίκα στον πλανήτη.

Όπως γράφει χαρακτηριστικά η μεταφράστρια του πολύτιμου κειμένου Για το λαθρεμπόριο γυναικών, Κατερίνα Σχινά: «Ήταν εκείνη που υπερασπίστηκε τους φτωχούς εργάτες, τις απροστάτευτες πόρνες, τους ομοφυλόφιλους (η πρώτη γυναίκα που τόλμησε ανοιχτά να διατρανώσει το δικαίωμά τους να ορίζουν το σώμα τους), τους φυλακισμένους, τα παιδιά. Αλλά τα πιο συγκινητικά της κείμενα είναι εκείνα που απευθύνονται στις αδελφές της, τις άλλες γυναίκες: πρώιμη φεμινίστρια, εμπνευσμένη από το παράδειγμα της Mary Wollstonecraft και της Louise Michel, της "κόκκινης παρθένας της Μονμάρτης", της "κόκκινης λύκαινας" της παρισινής Κομμούνας, θα συνδέσει το γυναικείο ζήτημα με την πολιτική, θα αγωνιστεί υπέρ της αντισύλληψης».

Όλοι, πάντως, θα έχουν ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη τους την εμβληματική μορφή της να απαγγέλλει τη νεκρολογία του Ντουρούντι, με αποκορύφωμα την περίφημη φράση «Ο Ντουρούντι είναι νεκρός, μα ζει ακόμη», στα χνάρια του ρομαντικού ποιήματος του Σέλεϊ, ή την άλλη μνημειώδη ρήση της «όταν δεν μπορούμε πια να ονειρευτούμε, πεθαίνουμε", που ο e.e.cummings μετέτρεψε σε ποίημα.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
22

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ