Έρικ Χομπσμπάουμ: Τι είναι ο εθνικισμός και οι διαφορετικές εκδοχές του

Έρικ Χομπσμπάουμ: Τι είναι ο εθνικισμός και οι διαφορετικές εκδοχές του Facebook Twitter
Η χρήση του όρου «εθνικισμός», που παραμένει προβληματικός, όπως αποδεικνύει ο Χομπσμπάουμ, τόσο στη σύλληψη όσο και στην ανάλυσή του, διευρύνθηκε τον εικοστό αιώνα με την άμεση σύνδεσή του με το έθνος-κράτος.
0

«ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ είμαστε για τον εθνικισμό ό,τι είναι οι καλλιεργητές της παπαρούνας για τους ηρωινομανείς: παρέχουμε τις βασικές πρώτες ύλες για την αγορά» είναι η περίφημη ρήση του Έρικ Χομπσμπάουμ (όπως ήθελε ο ίδιος να προφέρεται το όνομά του αντί για το βρετανικό Χόμπσμπομ) που επιλέγει, όχι τυχαία, ο διευθυντής της Ιστορικής Βιβλιοθήκης Βαγγέλης Καραμανωλάκης στο εκδοτικό σημείωμα της σημαντικότατης, post mortem έκδοσης του βιβλίου Για τον εθνικισμό με κείμενα του Βρετανού ιστορικού αναφορικά με το θέμα σε ακριβή μετάφραση του Γιάννη Μπαλαμπανίδη και επιμέλεια και εισαγωγή του Ντόναλντ Σασούν.

Πρόκειται κατ’ ουσίαν για την επιλογή είκοσι τριών κειμένων που συγκέντρωσε ο φίλος και μελετητής του έργου του Χομπσμπάουμ, Σασούν, για τον εθνικισμό, τα οποία καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αναφορών σε ένα μακρύ διάστημα διανοητικής διαδρομής του συγγραφέα από το 1962 έως το 2005.

Οι σχετικές θεωρίες είχαν αναδειχθεί, ως γνωστόν, ήδη μέσα από τα πασίγνωστα έργα του Έθνη και εθνικισμός από το 1780 μέχρι σήμερα (μτφρ. Χρύσα Νάντρις, Καρδαμίτσα) αλλά και τις Εποχές (Εποχή των Αυτοκρατοριών 1875-1914, μτφρ. Κωστούλα Σκλαβενίτη, ΜΙΕΤ / Εποχή του κεφαλαίου 1848-1875, μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ), καθώς και μέσα από το κείμενό του Για την Ιστορία (μτφρ. Παρασκευάς Ματάλας, Θεμέλιο), μόνο που εδώ παρατίθενται με τρόπο εναργή μέσα από μια καλειδοσκοπική θεώρηση της Ιστορίας.

Όλες οι θεωρίες του Χομσπμπάουμ για τον εθνικισμό, που έτσι κι αλλιώς δεν πίστευε ότι είναι έννοια άτεγκτη ούτε ενιαία –από τις διαφορετικές εκδοχές των εθνικισμών και την αντίθεση μεταξύ του φιλελεύθερου εθνικισμού των αυτονομιστικών επαναστατικών κινημάτων του 1848 και του πιο ακροδεξιού εθνικισμού που διαμορφώθηκε μετά το 1870 ως αποτέλεσμα της επιβολής των εθνικών κρατών έως τις διαδεδομένες απόψεις του για τις «επινοημένες» παραδόσεις–, ενυπάρχουν σε αυτόν τον πολύτιμο τόπο. 

Η χρήση του όρου «εθνικισμός», που παραμένει προβληματικός, όπως αποδεικνύει ο Χομπσμπάουμ, διευρύνθηκε τον εικοστό αιώνα με την άμεση σύνδεσή του με το έθνος-κράτος, δηλαδή τη συγκεκριμένη εδαφική επικράτεια στην οποία στόχευε και οδήγησε σε αντίστοιχες εθνικές εκκαθαρίσεις και εθνοκαθάρσεις.

Καταρχάς, το πρώτο που επισημαίνει ο Βρετανός ιστορικός είναι πως, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται, τα έθνη δεν υπήρχαν ανέκαθεν, προ αμνημονεύτων χρόνων, και συνιστούν μια άκρως καινοφανή, νεωτερική σύλληψη που άρχισε να κατασκευάζεται τον δέκατο ένατο αιώνα, αρχικά μέσα από τη θεωρία των εθνών και κατόπιν μέσα από τους άκρως ιδεολογικοποιημένους εθνικισμούς.

Συνήθιζε, μάλιστα, να επισημαίνει ότι ο εθνικισμός, εκτός από ένα πρόσφατο προϊόν της «διπλής επανάστασης», δηλαδή της Γαλλικής και της βρετανικής βιομηχανικής επανάστασης, ήταν κυρίως ευρωπαϊκός με εξαίρεση τα εθνικιστικά κινήματα στην Ιαπωνία. Απόδειξη ότι τα αντιαποικιακά κινήματα της Λατινικής Αμερικής ήταν ταυτόχρονα σοσιαλιστικά και πατριωτικά, αλλά όχι εθνικιστικά.

Πάντως, η χρήση του όρου «εθνικισμός», που παραμένει προβληματικός, όπως αποδεικνύει ο Χομπσμπάουμ, τόσο στη σύλληψη όσο και στην ανάλυσή του, διευρύνθηκε τον εικοστό αιώνα με την άμεση σύνδεσή του με το έθνος-κράτος, δηλαδή τη συγκεκριμένη εδαφική επικράτεια στην οποία στόχευε και οδήγησε σε αντίστοιχες εθνικές εκκαθαρίσεις και εθνοκαθάρσεις.

Εθνικιστικά φαινόμενα συνεχίζουν, όπως φαίνεται, να παρατηρούνται και σήμερα, αντίθετα με ό,τι θα περίμενε ο Χομπσμπάουμ, σε όλο τον πλανήτη. Μάλιστα, όλα όσα ο ίδιος αποδίδει στον σλαβικό εθνικισμό της Ρωσίας ή στον αυτοκρατορικού τύπου εθνικισμό της Βρετανίας δεν μπορούν παρά να φέρνουν στον νου όσα βιώνουμε σήμερα.

Και οι δύο εκδοχές ανατρέχουν ταυτόχρονα σε ένα υποτιθέμενα ένδοξο παρελθόν για να νομιμοποιηθούν: «Το παρελθόν προσδίδει νομιμοποίηση. Προσφέρει ένα υπόβαθρο πολύ πιο λαμπρό απ’ ό, τι ένα παρόν που δεν έχει και πολλά να περηφανεύεται», γράφει με ανατριχιαστική ακρίβεια ο Χομπσμπάουμ σε ένα από τα κείμενα που περιλαμβάνονται στον τόμο, επιβεβαιώνοντας το γεγονός ότι οι εθνικισμοί εξακολουθούν να κυριαρχούν στη διασαλευμένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων. 

Ωστόσο, η σύλληψη του εθνικισμού δεν ήταν ποτέ ενιαία καθώς τα φιλελεύθερα, επαναστατικά κινήματα του 1848 που παρατηρήθηκαν σε διαφορετικές περιοχές της Ευρώπης ελάχιστη σχέση έχουν, κατά τον Χομπσμπάουμ, με τον κοινώς διαδεδομένο «εθνικισμό», καθώς στόχο είχαν να κατασκευάσουν ένα πολιτικό τεχνούργημα που δεν αντιστοιχούσε σε συγκεκριμένο εθνικό κράτος αλλά μάλλον προερχόταν από τη διαμόρφωση μιας κοινής συνείδησης φανταστικών κοινοτήτων που άρχισε να διαμορφώνεται τότε – στο σημείο αυτό ο Χομπσμπάουμ συναντά τις θεωρίες του Μπένεντικτ Άντερσον για τις φανταστικές κοινότητες.

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα φέρνει την Ιταλία, που συνενώθηκε μεν από τον βασιλιά της Σαβοΐας αλλά σε ένα κράτος ειδικού τύπου, με τους κατοίκους του να μη μιλούν καν ιταλικά, ενώ κάτι αντίστοιχο συνέβη και με τη Γερμανία του Μπίσμπαρκ, όπου τα πριγκιπάτα διέθεταν ελάχιστη έως καθόλου εθνική συνείδηση. Τις περισσότερες φορές, μάλιστα, ήταν αποτέλεσμα των διεκδικήσεων που προέβαλαν τα πιο συρρικνωμένα, μορφωμένα, μεσοαστικά μέρη του πληθυσμού, καθώς ο κυρίαρχος τότε αναλφαβητισμός δεν επέτρεπε την κατίσχυση ενός διευρυμένου εθνικιστικού σχεδίου.

Πολύ καίρια ο Χομπσμπάουμ επισημαίνει ότι η μικροαστική τάξη που διαμορφώθηκε αργότερα είναι που στήριξε τις πιο ξενοφοβικές εκφράσεις του εθνικισμού. Θεωρεί, μάλιστα, ότι ο λόγος που ο εθνικισμός ασκούσε ευρύτερη έλξη στο υπό διεύρυνση σώμα των μεσοστρωμάτων ήταν ότι τους έδινε μια συλλογική ταυτότητα που δεν είχε καταφέρει να τους δώσει το κοινωνικό στάτους. «Ο πατριωτισμός ήταν το αντιστάθμισμα της κοινωνικής τους κατωτερότητας», γράφει χαρακτηριστικά. 

Μέχρι τότε τα φιλελεύθερα αστικά κινήματα είχαν απλώς την κοινή συνείδηση ενός απελευθερωτικού σκοπού, συνήθως από ξένους κατακτητές, και στηρίζονταν στο αίσθημα της κοινότητας και σε μια πατριωτική μυθολογία. Αυτό συνέβη με τους Γάλλους όταν βρέθηκαν απέναντι στους Γερμανούς κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους.

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Εric Ηobsbawm, Για τον εθνικισμό, Mτφρ.: Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Εκδόσεις Θεμέλιο, Σελ.: 336

Απόδειξη ότι οι εξεγέρσεις εναντίον των Τούρκων στα Βαλκάνια από τους «κατά κανόνα ανυπότακτους ορεσίβιους λαούς στα νότια και στα δυτικά» δεν είχαν εθνικιστικό πρόσημο, με μοναδική εξαίρεση, κατά τον Χομπσμπάουμ, την περίπτωση της Ελλάδας.

Σημαντικό ρόλο στο σημείο αυτό θεωρεί ότι διαδραμάτισαν όχι μόνο κορυφαίες προσωπικότητες όπως ο λόρδος Βύρων αλλά και όλες οι μορφωμένες τάξεις των Βαλκανίων που πίστεψαν σε έναν τέτοιο κοινό εθνικοαπελευθερωτικό σκοπό, παίρνοντας μάλιστα με το μέρος τους, κάτι σπάνιο στην Ιστορία, «όλο το άναρχο σύμπαν των τοπικών ληστών-ηρώων, των παρανόμων και των φυλάρχων στα ελληνικά βουνά (ιδίως στην Πελοπόννησο) και δη με μεγαλύτερη επιτυχία (τουλάχιστον μετά το 1818) απ’ ό,τι οι Καρμπονάροι στη νότια Ιταλία, που είχαν επίσης επιχειρήσει να προσηλυτίσουν στην υπόθεση τους δικούς τους ντόπιους ληστές (banditti)».

Οι Έλληνες ήταν από τις ελάχιστες εξαιρέσεις ακραιφνώς εθνικών κινημάτων, μαζί με αυτό των Ιρλανδών με μπροστάρη τον Φέργκους Ο’Κόνορ, στο οποίο κάνει διεξοδική αναφορά ο Χομπσμπάουμ, καθώς ήταν ιδιαίτερα μετριοπαθής σε σχέση με τους ηγέτες αντίστοιχων κινημάτων που ακολούθησαν. 

Εντελώς διαφορετικά ήταν, ωστόσο, τα κινήματα που ακολούθησαν από το 1870 και μετά, με πιο δεξιά στροφή και ακραία ιδεολογική κατεύθυνση, αφού είχαν αρχίσει ήδη να δημιουργούνται τα νέα μεγάλα εθνικά κράτη (Γερμανία και Γαλλία) και να διαμορφώνονται νέα κινήματα που είχαν ως βάση τον σοβινισμό, την ξενοφοβία και την εξιδανίκευση της εθνικής επέκτασης μέσω του πολέμου, σε αντιδιαστολή με εκείνα του αστικού φιλελευθερισμού που προηγήθηκαν.

Προκειμένου να στηρίξουν το ιδεολόγημά τους στο πέρας των χρόνων τα εθνικά κράτη εφαρμόζουν κοινά εκπαιδευτικά συστήματα με κοινή γλώσσα και στοχευμένο εκπαιδευτικό curriculum, ενώ κεντρικό ρόλο παίζουν στο σημείο αυτό οι «επινοημένες» παραδόσεις, δηλαδή οι γενικευμένες συνήθειες που υποτίθεται ότι προέρχονται από το απώτατο παρελθόν, ενώ συνιστούν καινοφανείς πρακτικές των νεοσύστατων κοινοτήτων.

Σε αυτές ακριβώς βασίστηκαν, κατά τον Χομπσμπάουμ, οι κατοπινές «εθνικές» παραδόσεις με τα κοινά σύμβολα, τις εθνικές αργίες, σημαίες και γιορτές που καλλιεργούσαν στους πολίτες τη λογική του έθνους-κράτους και όχι απλώς της κοινωνίας των πολιτών (état civil).

Οι δημόσιες τελετές και αυτού του τύπου οι γιορτές ενίσχυσαν και σίγουρα συνόδευσαν το μοντέλο του εθνικού κράτους που στόχο είχε να διαμορφώσει αποκλειστικές ταυτότητες και γεωγραφικά δεδομένα. Και αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την εθνική αφοσίωση, τον ρεβανσισμό και τη διάχυτη ξενοφοβία. Στην πραγματικότητα όμως κανείς πολίτης δεν μπορεί να νιώθει επιβεβαιωμένος κάτοικος ενός εθνικού κράτους, αφού και οι διάσπαρτες καταγωγές δεν βοηθούν και οι τακτικές αφομοίωσης είναι εντελώς ανώφελες.

Ως απόδειξη ο Χομπσμπάουμ φέρνει το προσωπικό παράδειγμα της εβραϊκής, κοσμοπολίτικης ταυτότητάς με διαφορετικές καταγωγές και γλώσσες αλλά και με προβληματική σχέση με την κυρίαρχη θρησκεία. Σε τελική ανάλυση, όπως επισημαίνει και ο ίδιος, «είμαστε όλοι άνθρωποι ξεριζωμένοι», για να τονίσει στη συνέχεια πως «το αίσθημα αυτό δεν είναι αποκλειστικά για τους “μυημένους”», λέγοντας πως «θα έκανα λάθος, επομένως, εάν από προσωπικό αίσθημα έβγαζα το συμπέρασμα (όπως κάνει ο εθνικισμός) ότι τα συμφέροντα των προσφύγων και των μεταναστών είναι πάνω από οτιδήποτε άλλο».

Γνωρίζει, ωστόσο, ότι πρόσφυγες μπορούμε να γίνουμε ανά πάσα στιγμή, μια προφητική σκέψη αφού «ό,τι κατουρήσαμε στη θάλασσα τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο το βρίσκουμε στο αλάτι» – πρόσφατο είναι το παράδειγμα της Ουκρανίας. Πρόκειται για μια πικρή διαπίστωση, μαζί με το ότι «το να προστεθούν μερικές ακόμη δεκάδες κράτη-μέλη στον ΟΗΕ επ’ ουδενί δεν θα τα κάνει περισσότερο κυρίους της μοίρας τους απ’ ό,τι πριν ανεξαρτητοποιηθούν».

Το μέλλον, όπως και να το εκλάβει κανείς, είναι δυσοίωνο, τα σημεία των καιρών προβληματικά και δυστυχώς ο Χομπσμπάουμ δεν είναι εδώ για να τα αναλύσει. Είναι, ωστόσο, εύκαιρες και διαθέσιμες οι πολύτιμες αναλύσεις του. 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΛΑ - dev

Βιβλίο / Λέσχη Ανάγνωσης: 27 βιβλία για την Ευρώπη

Εμβληματικά βιβλία που αποκαλύπτουν νέες πτυχές για την ιστορία της Ευρώπης, λογοτεχνία και ποίηση που εμπνεύστηκαν από τις περιπέτειες των ανθρώπων της, δοκίμια και ιδέες που γεννήθηκαν στη Γηραιά Ήπειρο. Ένα ταξίδι ανάγνωσης από τον Έρικ Χομπσμπάουμ και τον Μαρκ Μαζάουερ μέχρι τα συγκλονιστικά βιβλία του Πρίμο Λέβι και του Τσέλαν.
THE LIFO TEAM
Μαρίνα Φωκίδη: Μια Ελληνίδα επιμελήτρια αναλαμβάνει την κεντρική έκθεση της ARCOmadrid για το 2023

Εικαστικά / Μαρίνα Φωκίδη: Μια Ελληνίδα επιμελήτρια αναλαμβάνει την κεντρική έκθεση της ARCOmadrid για το 2023

Η επιμελήτρια του προγράμματος «Μεσόγειος: Mια στρόγγυλη θάλασσα» της ARCOmadrid 2023 μίλησε στη LifO για τη σημαντική αυτή διοργάνωση και για το όραμά της να φέρει στη Μαδρίτη «καλλιτέχνες με μια προοπτική από κάτω προς τα πάνω και από ανατολικά προς δυτικά της Μεσογείου»
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Έλληνας καβαλάρης

Βιβλίο / «H ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους δεν επιτεύχθηκε από τους αρχαίους αλλά από τους σύγχρονους Έλληνες»

Στο σύντομο, αλλά με πλούσιες πληροφορίες και, κυρίως, μεγάλη συνθετική δύναμη βιβλίο του, ο Σκωτσέζος ιστορικός Ρόντρικ Μπίτον, τεκμηριώνει γιατί η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι διεθνές γεγονός τεράστιας σημασίας και όχι μια τοπική εξέγερση κάπου στην άκρη της Ευρώπης.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κεχαγιάς

Βιβλίο / «Το να εκδίδεις βιβλία στην Ελλάδα είναι σαν να παίζεις στο καζίνο»

Η Γεννήτρια είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο εκδότης της, συγγραφέας και μεταφραστής, Παναγιώτης Κεχαγιάς, μιλά για τις δυσκολίες και τις χαρές του εγχειρήματος, για το πώς σκοπεύει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς, καθώς και για τους πρώτους τίτλους που ετοιμάζεται να εκδώσει.
M. HULOT
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη τον έκανε αριστερό. Η αυτοκτονία του Νίκου Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, τον καθόρισε. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αφηγείται το προσωπικό του ταξίδι και την πνευματική περιπέτεια μιας ολόκληρης εποχής, από τη διανόηση του Παρισιού μέχρι τους δρόμους της πολιτικής και τις αίθουσες των πανεπιστημίων.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ