Αποκολοκύνθωση: Ένα από τα πιο αστεία και σκανδαλώδη έργα της λατινικής λογοτεχνίας

Αποκολοκύνθωση: Ένα από τα πιο αστεία και σκανδαλώδη έργα της λατινικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
H κολοκύθα στον τίτλο του έργου πιθανόν να συνδέεται με την παραδομένη μωρία και ανοησία του Κλαύδιου αλλά και με το πάθος του για τα ζάρια. Έργο: Oliver Estavillo
0

Ο ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΑΝΕΒΗΚΕ στον αυτοκρατορικό θρόνο της Ρώμης τον Ιανουάριο του 41 μ.Χ., μετά τη δολοφονία του ανισόρροπου Καλιγούλα (παρωνύμιο που σημαίνει «Αρβυλάκιας) από τους πραιτοριανούς. Ο Κλαύδιος, που ήταν θείος του Καλιγούλα, υπηρετούσε στο παλάτι ως αξιωματούχος και λέγεται ότι ήταν παρών στη δολοφονία του ανιψιού του, κρυμμένος πίσω από μια κουρτίνα. Εκεί τον βρήκαν οι πραιτοριανοί και θεωρώντας τον ως βολική λύση τον έχρισαν αυτοκράτορα. Βασίλευσε έως το 54 μ.Χ., οπότε και δολοφονήθηκε με τη σειρά του, για να τον διαδεχθεί ο Νέρων. Στη μεγάλη ιστορία, ο Κλαύδιος, που οι Συγκλητικοί τού είχαν δώσει το παρωνύμιο Cucurbita, δηλαδή Κολοκύθας, θεωρείται καλός αυτοκράτορας. Στη διάρκεια της διοίκησής του επέκτεινε τα όρια του ρωμαϊκού κράτους, βελτίωσε το δικαστικό σύστημα, πολλές φορές δικάζοντας ο ίδιος, κατασκεύασε πολλά δημόσια έργα (δρόμους, κανάλια, υδραγωγεία), αύξησε την καλλιεργήσιμη γη στην ιταλική χερσόνησο και προσπάθησε να ανεξαρτητοποιηθεί από τη Σύγκλητο και του ιππείς, δίνοντας αξιώματα σε απελεύθερους, δηλαδή σε πρώην δούλους.

Λίγο καιρό μετά την ανάρρηση στον θρόνο του Νέρωνα κυκλοφόρησε μια σάτιρα για τον Κλαύδιο με τον τίτλο Αποκολοκύντωσις που παραπέμπει στο «αποθέωσις». Μόνο που στη σάτιρα ο θεός έχει αντικατασταθεί από την κολοκύθα, την κολοκύντην, όπως ήταν ο αττικός τύπος της κολοκύνθης.

Φαίνεται όμως ότι η μεγάλη ιστορία δεν μέτρησε για την υστεροφημία του Κλαύδιου. Μέτρησε περισσότερο η μικρή ιστορία, το ανέκδοτο, το κουτσομπολιό. Ο Κλαύδιος έγινε το συνώνυμο του μωρού, του ανόητου, του γελοίου. Τον υποτιμούσε ακόμη και η ίδια η οικογένειά του, η γιαγιά του, η Λιβία Δρουσίλλα, που ήταν η τρίτη σύζυγος του Αυγούστου, η αδελφή του Λιβίλλα και η μητέρα του Αντωνία η Νεότερη. Μάλιστα, η μητέρα του τον θεωρούσε γέννημα ανθρώπου το οποίο η φύση δεν είχε μπορέσει να ολοκληρώσει και όποιον ήθελε να κατηγορήσει για βλακεία έλεγε ότι ήταν πιο ηλίθιος από τον γιο της.

Κολοκύθια με μανιτάρια Facebook Twitter
Ο Σενέκας

Ο Κλαύδιος, όταν ήταν έφηβος και νέος, χώλαινε, έτρεμε, τραύλιζε, γελούσε ενοχλητικά, η μύτη του έτρεχε και άφηνε δύσοσμα αέρια. Όσο μεγάλωνε όμως η κατάσταση της υγείας του βελτιωνόταν. Διάβαζε πολύ, μιλούσε πολύ καλά ελληνικά και ήταν από τους τελευταίους που μπορούσε να διαβάσει ετρουσκικά. Έγγραφε κιόλας, μολονότι τίποτα δεν έχει διασωθεί από το έργο του, στο οποίο συγκαταλεγόταν, ανάμεσα στα άλλα, μια ρωμαϊκή ιστορία της εποχής του Αυγούστου, μια ετρουσκική ιστορία, η αυτοβιογραφία του και μια πραγματεία για τα ζάρια. Όταν ανέλαβε αυτοκράτορας δεν είχε κάποιο σπουδαίο πρόβλημα.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Σενέκας, Αποκολοκύνθωση, Μτφρ.: Σταύρος Τσιτσιρίδης, Εκδόσεις Κίχλη

Το γεγονός που κάνει μυθιστορηματική τη ζωή του Κλαύδιου, ο οποίος είχε γεννηθεί το 10 π.Χ. στο Λούγδουνο, τη σημερινή Λιόν, από Ρωμαίους ευγενείς είναι η δολοφονία του. Τον δολοφόνησε η τέταρτη σύζυγός του, που ήταν και ανιψιά του, η Αγριππίνα, προκειμένου να διευκολύνει την άνοδο στον θρόνο του γιου της Νέρωνα. O Νέρων είχε αρραβωνιαστεί και στη συνέχεια παντρευτεί την κόρη του Κλαύδιου Οκταβία και ο Κλαύδιος τον είχε υιοθετήσει. Η Αγριππίνα είχε ρίξει δηλητήριο σε ένα πιάτο με ζουμερά μανιτάρια, που της το είχε προμηθεύσει μια «διαβόητη φαρμακεύτρια». Το πιάτο πρόσφερε στον Κλαύδιο ο δοκιμαστής των φαγητών του, ο ευνούχος Αλωτός, ο οποίος προφανώς είχε μυηθεί στο κόλπο. Ο αυτοκράτορας δεν πέθανε αμέσως. Η δράση των δηλητηριασμένων μανιταριών δεν έγινε αμέσως αισθητή από τον Κλαύδιο, ίσως γιατί ήταν μεθυσμένος ή γιατί έπαιξε ευεργετικό ρόλο μια κένωση των εντέρων του. Όλα αυτά τα μαθαίνουμε από τον ιστορικό Τάκιτο. Τότε η Αγριππίνα ζήτησε τη συνδρομή του γιατρού Ξενοφώντα. «Ο Ξενοφών, προφασιζόμενος ότι θα βοηθούσε τον Κλαύδιο να κάνει εμετό, βύθισε βαθιά μέσα στον λαιμό του ένα φτερό που το είχε αλείψει με δραστικό δηλητήριο», γράφει ο Τάκιτος.

Και από δω αρχίζει η «Αποκολοκύνθωση» του Σενέκα. Όταν πέθανε ο Κλαύδιος του αποδόθηκαν όλες οι τιμές και επιπλέον αποφασίστηκε να του αποδοθεί ως τιμή η «αποθέωσις», δηλαδή η ένταξή του στους θεούς που απολάμβαναν την επίσημη κρατική λατρεία. Ίσως η απόφαση αυτή ήταν προϊόν υστερόβουλης σκέψης της Αγριππίνας, προκειμένου ο γιος της, Νέρων, να θεωρηθεί «υιός Θεού», από τη στιγμή που Κλαύδιος θα είχε αποθεωθεί, δηλαδή θεοποιηθεί. Η πρώτη ιστορική ρωμαϊκή προσωπικότητα που αποθεώθηκε ήταν ο Ιούλιος Καίσαρ.

Ο Νέρων ανέβηκε, λοιπόν, στον θρόνο και μάλιστα εκφώνησε τον επικήδειο για τον Κλαύδιο, τον οποίον είχε γράψει ο δάσκαλός του Σενέκας. Λίγο καιρό μετά την ανάρρηση στον θρόνο του Νέρωνα κυκλοφόρησε μια σάτιρα για τον Κλαύδιο με τον τίτλο Αποκολοκύντωσις που παραπέμπει στο «αποθέωσις». Μόνο που στη σάτιρα ο θεός έχει αντικατασταθεί από την κολοκύθα, την κολοκύντην, όπως ήταν ο αττικός τύπος της κολοκύνθης. Σύμφωνα με τη σάτιρα αυτή ο δολοφονημένος Κλαύδιος ανεβαίνει στους ουρανούς και παρουσιάζεται ενώπιον της Συγκλήτου των Ολυμπίων Θεών. Οι θεοί, τελικά, ματαιώνουν την αποθέωσή του και για να τον τιμωρήσουν ακόμη περισσότερο του επιβάλλουν ένα μάταιο καθήκον: να ρίχνει ζάρια χρησιμοποιώντας ένα τρύπιο κύπελλο από κολοκύθα.

«Κι εκείνος στη στιγμή άρχισε να ψάχνει τα ζάρια, που του έφευγαν συνέχεια, και δεν κατάφερνε να παίξει». Φαίνεται ότι ο συγγραφέας αυτού του κειμένου ήταν ο Σενέκας. Αυτός ο διάσημος, ακόμη και σήμερα, για τις τραγωδίες του, πολιτικός και φιλόσοφος, είχε γεννηθεί το 1 π.Χ στην Κόρδοβα της Ισπανίας, μάλλον από Ισπανούς γονείς. Πρωτοεμφανίστηκε ως δικηγόρος στη Ρώμη στα χρόνια του Τιβέριου (14-37 μ.Χ), πέρασε μάλλον δύσκολα στα χρόνια του Καλιγούλα αλλά και του Κλαύδιου, που τον εξόρισε στην Κορσική, με την κατηγορία της μοιχείας. Επέστρεψε από την εξορία το 49 μ.Χ., μάλλον με την παρέμβαση της Αγριππίνας, κι έγινε δάσκαλος του εντεκάχρονου, τότε Νέρωνα, παίρνοντας και το αξίωμα του υπάτου.

Όταν ο Νέρων ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία 17 ετών, ο Σενέκας έγινε σύμβουλός του, ασκώντας μεγάλη επιρροή στον αυτοκράτορα. Πέντε χρόνια έμεινε ο Σενέκας ως σύμβουλος του αυτοκράτορα, μια πενταετία που θεωρείται λαμπρή. Τελικά κατηγορήθηκε ότι πήρε μέρος σε συνωμοσία εναντίον του και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ένα απόγευμα του Απριλίου του έτους 65 μ.Χ., ενώ ο Σενέκας δειπνούσε με τη γυναίκα του Πομπηία Παυλίνα και φίλους του σε έπαυλή του έξω από τη Ρώμη, αξιωματικός της πραιτοριανής φρουράς τού μετέφερε την απόφαση του Νέρωνα. Τότε, ο Σενέκας, έχοντας προφανώς ως πρότυπο τον Σωκράτη, αυτοκτόνησε ανοίγοντας τις φλέβες στα χέρια του, στον μηρό αλλά και πίσω από τα γόνατα.

Κολοκύθια με μανιτάρια Facebook Twitter
Ο θάνατος του Σενέκα, Jacques Louis David, 1773

Όλη αυτή η ιστορία του Κλαύδιου, του Σενέκα και της Αποκολοκύνθωσης παρουσιάζεται με απίστευτη αφηγηματική γοητεία από τον καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, Σταύρο Τσιτσιρίδη, στην εκτεταμένη εισαγωγή της έκδοσης του κειμένου του Σενέκα. Ο καθηγητής Τσιτσιρίδης μας λέει ότι η κολοκύθα στον τίτλο του έργου πιθανόν να συνδέεται με την παραδομένη μωρία και ανοησία του Κλαύδιου αλλά και με το πάθος του για τα ζάρια. Το κύπελλο των ζαριών κατασκευαζόταν, όπως και άλλα αντικείμενα, από νεροκολοκύθα. Η πολύ κομψή και βιβλιοδετημένη έκδοση της Κίχλης περιλαμβάνει, εκτός από την εισαγωγή, το πρωτότυπο κείμενο, ένα αριστούργημα σε πεζό και ποιητικό λόγο, και αντικριστά τη μετάφρασή του, καθώς και σχόλια, όλα από τον Σταύρο Τσιτσιρίδη. Τα ελληνικά της μετάφρασης βρίσκονται πιο κοντά στη λογοτεχνική γλώσσα, έτσι ώστε το αρχαίο κείμενο να προκαλεί την απόλαυση αλλά και την περιέργεια του σημερινού αναγνώστη. Τα σχόλια δίνουν όλες τις ιστορικές και πραγματολογικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες στον σημερινό αναγνώστη, ενώ μερικά από αυτά διαβάζονται σαν μικρές λογοτεχνικές ιστορίες.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM