Αποκολοκύνθωση: Ένα από τα πιο αστεία και σκανδαλώδη έργα της λατινικής λογοτεχνίας

Αποκολοκύνθωση: Ένα από τα πιο αστεία και σκανδαλώδη έργα της λατινικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
H κολοκύθα στον τίτλο του έργου πιθανόν να συνδέεται με την παραδομένη μωρία και ανοησία του Κλαύδιου αλλά και με το πάθος του για τα ζάρια. Έργο: Oliver Estavillo
0

Ο ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΑΝΕΒΗΚΕ στον αυτοκρατορικό θρόνο της Ρώμης τον Ιανουάριο του 41 μ.Χ., μετά τη δολοφονία του ανισόρροπου Καλιγούλα (παρωνύμιο που σημαίνει «Αρβυλάκιας) από τους πραιτοριανούς. Ο Κλαύδιος, που ήταν θείος του Καλιγούλα, υπηρετούσε στο παλάτι ως αξιωματούχος και λέγεται ότι ήταν παρών στη δολοφονία του ανιψιού του, κρυμμένος πίσω από μια κουρτίνα. Εκεί τον βρήκαν οι πραιτοριανοί και θεωρώντας τον ως βολική λύση τον έχρισαν αυτοκράτορα. Βασίλευσε έως το 54 μ.Χ., οπότε και δολοφονήθηκε με τη σειρά του, για να τον διαδεχθεί ο Νέρων. Στη μεγάλη ιστορία, ο Κλαύδιος, που οι Συγκλητικοί τού είχαν δώσει το παρωνύμιο Cucurbita, δηλαδή Κολοκύθας, θεωρείται καλός αυτοκράτορας. Στη διάρκεια της διοίκησής του επέκτεινε τα όρια του ρωμαϊκού κράτους, βελτίωσε το δικαστικό σύστημα, πολλές φορές δικάζοντας ο ίδιος, κατασκεύασε πολλά δημόσια έργα (δρόμους, κανάλια, υδραγωγεία), αύξησε την καλλιεργήσιμη γη στην ιταλική χερσόνησο και προσπάθησε να ανεξαρτητοποιηθεί από τη Σύγκλητο και του ιππείς, δίνοντας αξιώματα σε απελεύθερους, δηλαδή σε πρώην δούλους.

Λίγο καιρό μετά την ανάρρηση στον θρόνο του Νέρωνα κυκλοφόρησε μια σάτιρα για τον Κλαύδιο με τον τίτλο Αποκολοκύντωσις που παραπέμπει στο «αποθέωσις». Μόνο που στη σάτιρα ο θεός έχει αντικατασταθεί από την κολοκύθα, την κολοκύντην, όπως ήταν ο αττικός τύπος της κολοκύνθης.

Φαίνεται όμως ότι η μεγάλη ιστορία δεν μέτρησε για την υστεροφημία του Κλαύδιου. Μέτρησε περισσότερο η μικρή ιστορία, το ανέκδοτο, το κουτσομπολιό. Ο Κλαύδιος έγινε το συνώνυμο του μωρού, του ανόητου, του γελοίου. Τον υποτιμούσε ακόμη και η ίδια η οικογένειά του, η γιαγιά του, η Λιβία Δρουσίλλα, που ήταν η τρίτη σύζυγος του Αυγούστου, η αδελφή του Λιβίλλα και η μητέρα του Αντωνία η Νεότερη. Μάλιστα, η μητέρα του τον θεωρούσε γέννημα ανθρώπου το οποίο η φύση δεν είχε μπορέσει να ολοκληρώσει και όποιον ήθελε να κατηγορήσει για βλακεία έλεγε ότι ήταν πιο ηλίθιος από τον γιο της.

Κολοκύθια με μανιτάρια Facebook Twitter
Ο Σενέκας

Ο Κλαύδιος, όταν ήταν έφηβος και νέος, χώλαινε, έτρεμε, τραύλιζε, γελούσε ενοχλητικά, η μύτη του έτρεχε και άφηνε δύσοσμα αέρια. Όσο μεγάλωνε όμως η κατάσταση της υγείας του βελτιωνόταν. Διάβαζε πολύ, μιλούσε πολύ καλά ελληνικά και ήταν από τους τελευταίους που μπορούσε να διαβάσει ετρουσκικά. Έγγραφε κιόλας, μολονότι τίποτα δεν έχει διασωθεί από το έργο του, στο οποίο συγκαταλεγόταν, ανάμεσα στα άλλα, μια ρωμαϊκή ιστορία της εποχής του Αυγούστου, μια ετρουσκική ιστορία, η αυτοβιογραφία του και μια πραγματεία για τα ζάρια. Όταν ανέλαβε αυτοκράτορας δεν είχε κάποιο σπουδαίο πρόβλημα.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Σενέκας, Αποκολοκύνθωση, Μτφρ.: Σταύρος Τσιτσιρίδης, Εκδόσεις Κίχλη

Το γεγονός που κάνει μυθιστορηματική τη ζωή του Κλαύδιου, ο οποίος είχε γεννηθεί το 10 π.Χ. στο Λούγδουνο, τη σημερινή Λιόν, από Ρωμαίους ευγενείς είναι η δολοφονία του. Τον δολοφόνησε η τέταρτη σύζυγός του, που ήταν και ανιψιά του, η Αγριππίνα, προκειμένου να διευκολύνει την άνοδο στον θρόνο του γιου της Νέρωνα. O Νέρων είχε αρραβωνιαστεί και στη συνέχεια παντρευτεί την κόρη του Κλαύδιου Οκταβία και ο Κλαύδιος τον είχε υιοθετήσει. Η Αγριππίνα είχε ρίξει δηλητήριο σε ένα πιάτο με ζουμερά μανιτάρια, που της το είχε προμηθεύσει μια «διαβόητη φαρμακεύτρια». Το πιάτο πρόσφερε στον Κλαύδιο ο δοκιμαστής των φαγητών του, ο ευνούχος Αλωτός, ο οποίος προφανώς είχε μυηθεί στο κόλπο. Ο αυτοκράτορας δεν πέθανε αμέσως. Η δράση των δηλητηριασμένων μανιταριών δεν έγινε αμέσως αισθητή από τον Κλαύδιο, ίσως γιατί ήταν μεθυσμένος ή γιατί έπαιξε ευεργετικό ρόλο μια κένωση των εντέρων του. Όλα αυτά τα μαθαίνουμε από τον ιστορικό Τάκιτο. Τότε η Αγριππίνα ζήτησε τη συνδρομή του γιατρού Ξενοφώντα. «Ο Ξενοφών, προφασιζόμενος ότι θα βοηθούσε τον Κλαύδιο να κάνει εμετό, βύθισε βαθιά μέσα στον λαιμό του ένα φτερό που το είχε αλείψει με δραστικό δηλητήριο», γράφει ο Τάκιτος.

Και από δω αρχίζει η «Αποκολοκύνθωση» του Σενέκα. Όταν πέθανε ο Κλαύδιος του αποδόθηκαν όλες οι τιμές και επιπλέον αποφασίστηκε να του αποδοθεί ως τιμή η «αποθέωσις», δηλαδή η ένταξή του στους θεούς που απολάμβαναν την επίσημη κρατική λατρεία. Ίσως η απόφαση αυτή ήταν προϊόν υστερόβουλης σκέψης της Αγριππίνας, προκειμένου ο γιος της, Νέρων, να θεωρηθεί «υιός Θεού», από τη στιγμή που Κλαύδιος θα είχε αποθεωθεί, δηλαδή θεοποιηθεί. Η πρώτη ιστορική ρωμαϊκή προσωπικότητα που αποθεώθηκε ήταν ο Ιούλιος Καίσαρ.

Ο Νέρων ανέβηκε, λοιπόν, στον θρόνο και μάλιστα εκφώνησε τον επικήδειο για τον Κλαύδιο, τον οποίον είχε γράψει ο δάσκαλός του Σενέκας. Λίγο καιρό μετά την ανάρρηση στον θρόνο του Νέρωνα κυκλοφόρησε μια σάτιρα για τον Κλαύδιο με τον τίτλο Αποκολοκύντωσις που παραπέμπει στο «αποθέωσις». Μόνο που στη σάτιρα ο θεός έχει αντικατασταθεί από την κολοκύθα, την κολοκύντην, όπως ήταν ο αττικός τύπος της κολοκύνθης. Σύμφωνα με τη σάτιρα αυτή ο δολοφονημένος Κλαύδιος ανεβαίνει στους ουρανούς και παρουσιάζεται ενώπιον της Συγκλήτου των Ολυμπίων Θεών. Οι θεοί, τελικά, ματαιώνουν την αποθέωσή του και για να τον τιμωρήσουν ακόμη περισσότερο του επιβάλλουν ένα μάταιο καθήκον: να ρίχνει ζάρια χρησιμοποιώντας ένα τρύπιο κύπελλο από κολοκύθα.

«Κι εκείνος στη στιγμή άρχισε να ψάχνει τα ζάρια, που του έφευγαν συνέχεια, και δεν κατάφερνε να παίξει». Φαίνεται ότι ο συγγραφέας αυτού του κειμένου ήταν ο Σενέκας. Αυτός ο διάσημος, ακόμη και σήμερα, για τις τραγωδίες του, πολιτικός και φιλόσοφος, είχε γεννηθεί το 1 π.Χ στην Κόρδοβα της Ισπανίας, μάλλον από Ισπανούς γονείς. Πρωτοεμφανίστηκε ως δικηγόρος στη Ρώμη στα χρόνια του Τιβέριου (14-37 μ.Χ), πέρασε μάλλον δύσκολα στα χρόνια του Καλιγούλα αλλά και του Κλαύδιου, που τον εξόρισε στην Κορσική, με την κατηγορία της μοιχείας. Επέστρεψε από την εξορία το 49 μ.Χ., μάλλον με την παρέμβαση της Αγριππίνας, κι έγινε δάσκαλος του εντεκάχρονου, τότε Νέρωνα, παίρνοντας και το αξίωμα του υπάτου.

Όταν ο Νέρων ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία 17 ετών, ο Σενέκας έγινε σύμβουλός του, ασκώντας μεγάλη επιρροή στον αυτοκράτορα. Πέντε χρόνια έμεινε ο Σενέκας ως σύμβουλος του αυτοκράτορα, μια πενταετία που θεωρείται λαμπρή. Τελικά κατηγορήθηκε ότι πήρε μέρος σε συνωμοσία εναντίον του και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ένα απόγευμα του Απριλίου του έτους 65 μ.Χ., ενώ ο Σενέκας δειπνούσε με τη γυναίκα του Πομπηία Παυλίνα και φίλους του σε έπαυλή του έξω από τη Ρώμη, αξιωματικός της πραιτοριανής φρουράς τού μετέφερε την απόφαση του Νέρωνα. Τότε, ο Σενέκας, έχοντας προφανώς ως πρότυπο τον Σωκράτη, αυτοκτόνησε ανοίγοντας τις φλέβες στα χέρια του, στον μηρό αλλά και πίσω από τα γόνατα.

Κολοκύθια με μανιτάρια Facebook Twitter
Ο θάνατος του Σενέκα, Jacques Louis David, 1773

Όλη αυτή η ιστορία του Κλαύδιου, του Σενέκα και της Αποκολοκύνθωσης παρουσιάζεται με απίστευτη αφηγηματική γοητεία από τον καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, Σταύρο Τσιτσιρίδη, στην εκτεταμένη εισαγωγή της έκδοσης του κειμένου του Σενέκα. Ο καθηγητής Τσιτσιρίδης μας λέει ότι η κολοκύθα στον τίτλο του έργου πιθανόν να συνδέεται με την παραδομένη μωρία και ανοησία του Κλαύδιου αλλά και με το πάθος του για τα ζάρια. Το κύπελλο των ζαριών κατασκευαζόταν, όπως και άλλα αντικείμενα, από νεροκολοκύθα. Η πολύ κομψή και βιβλιοδετημένη έκδοση της Κίχλης περιλαμβάνει, εκτός από την εισαγωγή, το πρωτότυπο κείμενο, ένα αριστούργημα σε πεζό και ποιητικό λόγο, και αντικριστά τη μετάφρασή του, καθώς και σχόλια, όλα από τον Σταύρο Τσιτσιρίδη. Τα ελληνικά της μετάφρασης βρίσκονται πιο κοντά στη λογοτεχνική γλώσσα, έτσι ώστε το αρχαίο κείμενο να προκαλεί την απόλαυση αλλά και την περιέργεια του σημερινού αναγνώστη. Τα σχόλια δίνουν όλες τις ιστορικές και πραγματολογικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες στον σημερινό αναγνώστη, ενώ μερικά από αυτά διαβάζονται σαν μικρές λογοτεχνικές ιστορίες.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ
«Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

Βιβλίο / «Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

«Κάποιες το λάτρεψαν, άλλες το σιχάθηκαν»: Το βιβλίο της Miranda July για την ερωτική περιπλάνηση μιας γυναίκας στη μέση ηλικία που χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα για την περιεμμηνόπαυση», είναι η λογοτεχνική επιτυχία της χρονιάς.
THE LIFO TEAM
Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Βιβλίο / Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Τα πολυσυζητημένα ημερολόγια της Χάισμιθ αποκαλύπτουν κρυφές σκέψεις της συγγραφέως του «Ταλαντούχου κύριου Ρίπλεϊ», τους άγνωστους έρωτες και την εξάρτησή της από τη γραφή και το αλκοόλ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ