Αποκολοκύνθωση: Ένα από τα πιο αστεία και σκανδαλώδη έργα της λατινικής λογοτεχνίας

Αποκολοκύνθωση: Ένα από τα πιο αστεία και σκανδαλώδη έργα της λατινικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
H κολοκύθα στον τίτλο του έργου πιθανόν να συνδέεται με την παραδομένη μωρία και ανοησία του Κλαύδιου αλλά και με το πάθος του για τα ζάρια. Έργο: Oliver Estavillo
0

Ο ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΑΝΕΒΗΚΕ στον αυτοκρατορικό θρόνο της Ρώμης τον Ιανουάριο του 41 μ.Χ., μετά τη δολοφονία του ανισόρροπου Καλιγούλα (παρωνύμιο που σημαίνει «Αρβυλάκιας) από τους πραιτοριανούς. Ο Κλαύδιος, που ήταν θείος του Καλιγούλα, υπηρετούσε στο παλάτι ως αξιωματούχος και λέγεται ότι ήταν παρών στη δολοφονία του ανιψιού του, κρυμμένος πίσω από μια κουρτίνα. Εκεί τον βρήκαν οι πραιτοριανοί και θεωρώντας τον ως βολική λύση τον έχρισαν αυτοκράτορα. Βασίλευσε έως το 54 μ.Χ., οπότε και δολοφονήθηκε με τη σειρά του, για να τον διαδεχθεί ο Νέρων. Στη μεγάλη ιστορία, ο Κλαύδιος, που οι Συγκλητικοί τού είχαν δώσει το παρωνύμιο Cucurbita, δηλαδή Κολοκύθας, θεωρείται καλός αυτοκράτορας. Στη διάρκεια της διοίκησής του επέκτεινε τα όρια του ρωμαϊκού κράτους, βελτίωσε το δικαστικό σύστημα, πολλές φορές δικάζοντας ο ίδιος, κατασκεύασε πολλά δημόσια έργα (δρόμους, κανάλια, υδραγωγεία), αύξησε την καλλιεργήσιμη γη στην ιταλική χερσόνησο και προσπάθησε να ανεξαρτητοποιηθεί από τη Σύγκλητο και του ιππείς, δίνοντας αξιώματα σε απελεύθερους, δηλαδή σε πρώην δούλους.

Λίγο καιρό μετά την ανάρρηση στον θρόνο του Νέρωνα κυκλοφόρησε μια σάτιρα για τον Κλαύδιο με τον τίτλο Αποκολοκύντωσις που παραπέμπει στο «αποθέωσις». Μόνο που στη σάτιρα ο θεός έχει αντικατασταθεί από την κολοκύθα, την κολοκύντην, όπως ήταν ο αττικός τύπος της κολοκύνθης.

Φαίνεται όμως ότι η μεγάλη ιστορία δεν μέτρησε για την υστεροφημία του Κλαύδιου. Μέτρησε περισσότερο η μικρή ιστορία, το ανέκδοτο, το κουτσομπολιό. Ο Κλαύδιος έγινε το συνώνυμο του μωρού, του ανόητου, του γελοίου. Τον υποτιμούσε ακόμη και η ίδια η οικογένειά του, η γιαγιά του, η Λιβία Δρουσίλλα, που ήταν η τρίτη σύζυγος του Αυγούστου, η αδελφή του Λιβίλλα και η μητέρα του Αντωνία η Νεότερη. Μάλιστα, η μητέρα του τον θεωρούσε γέννημα ανθρώπου το οποίο η φύση δεν είχε μπορέσει να ολοκληρώσει και όποιον ήθελε να κατηγορήσει για βλακεία έλεγε ότι ήταν πιο ηλίθιος από τον γιο της.

Κολοκύθια με μανιτάρια Facebook Twitter
Ο Σενέκας

Ο Κλαύδιος, όταν ήταν έφηβος και νέος, χώλαινε, έτρεμε, τραύλιζε, γελούσε ενοχλητικά, η μύτη του έτρεχε και άφηνε δύσοσμα αέρια. Όσο μεγάλωνε όμως η κατάσταση της υγείας του βελτιωνόταν. Διάβαζε πολύ, μιλούσε πολύ καλά ελληνικά και ήταν από τους τελευταίους που μπορούσε να διαβάσει ετρουσκικά. Έγγραφε κιόλας, μολονότι τίποτα δεν έχει διασωθεί από το έργο του, στο οποίο συγκαταλεγόταν, ανάμεσα στα άλλα, μια ρωμαϊκή ιστορία της εποχής του Αυγούστου, μια ετρουσκική ιστορία, η αυτοβιογραφία του και μια πραγματεία για τα ζάρια. Όταν ανέλαβε αυτοκράτορας δεν είχε κάποιο σπουδαίο πρόβλημα.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Σενέκας, Αποκολοκύνθωση, Μτφρ.: Σταύρος Τσιτσιρίδης, Εκδόσεις Κίχλη

Το γεγονός που κάνει μυθιστορηματική τη ζωή του Κλαύδιου, ο οποίος είχε γεννηθεί το 10 π.Χ. στο Λούγδουνο, τη σημερινή Λιόν, από Ρωμαίους ευγενείς είναι η δολοφονία του. Τον δολοφόνησε η τέταρτη σύζυγός του, που ήταν και ανιψιά του, η Αγριππίνα, προκειμένου να διευκολύνει την άνοδο στον θρόνο του γιου της Νέρωνα. O Νέρων είχε αρραβωνιαστεί και στη συνέχεια παντρευτεί την κόρη του Κλαύδιου Οκταβία και ο Κλαύδιος τον είχε υιοθετήσει. Η Αγριππίνα είχε ρίξει δηλητήριο σε ένα πιάτο με ζουμερά μανιτάρια, που της το είχε προμηθεύσει μια «διαβόητη φαρμακεύτρια». Το πιάτο πρόσφερε στον Κλαύδιο ο δοκιμαστής των φαγητών του, ο ευνούχος Αλωτός, ο οποίος προφανώς είχε μυηθεί στο κόλπο. Ο αυτοκράτορας δεν πέθανε αμέσως. Η δράση των δηλητηριασμένων μανιταριών δεν έγινε αμέσως αισθητή από τον Κλαύδιο, ίσως γιατί ήταν μεθυσμένος ή γιατί έπαιξε ευεργετικό ρόλο μια κένωση των εντέρων του. Όλα αυτά τα μαθαίνουμε από τον ιστορικό Τάκιτο. Τότε η Αγριππίνα ζήτησε τη συνδρομή του γιατρού Ξενοφώντα. «Ο Ξενοφών, προφασιζόμενος ότι θα βοηθούσε τον Κλαύδιο να κάνει εμετό, βύθισε βαθιά μέσα στον λαιμό του ένα φτερό που το είχε αλείψει με δραστικό δηλητήριο», γράφει ο Τάκιτος.

Και από δω αρχίζει η «Αποκολοκύνθωση» του Σενέκα. Όταν πέθανε ο Κλαύδιος του αποδόθηκαν όλες οι τιμές και επιπλέον αποφασίστηκε να του αποδοθεί ως τιμή η «αποθέωσις», δηλαδή η ένταξή του στους θεούς που απολάμβαναν την επίσημη κρατική λατρεία. Ίσως η απόφαση αυτή ήταν προϊόν υστερόβουλης σκέψης της Αγριππίνας, προκειμένου ο γιος της, Νέρων, να θεωρηθεί «υιός Θεού», από τη στιγμή που Κλαύδιος θα είχε αποθεωθεί, δηλαδή θεοποιηθεί. Η πρώτη ιστορική ρωμαϊκή προσωπικότητα που αποθεώθηκε ήταν ο Ιούλιος Καίσαρ.

Ο Νέρων ανέβηκε, λοιπόν, στον θρόνο και μάλιστα εκφώνησε τον επικήδειο για τον Κλαύδιο, τον οποίον είχε γράψει ο δάσκαλός του Σενέκας. Λίγο καιρό μετά την ανάρρηση στον θρόνο του Νέρωνα κυκλοφόρησε μια σάτιρα για τον Κλαύδιο με τον τίτλο Αποκολοκύντωσις που παραπέμπει στο «αποθέωσις». Μόνο που στη σάτιρα ο θεός έχει αντικατασταθεί από την κολοκύθα, την κολοκύντην, όπως ήταν ο αττικός τύπος της κολοκύνθης. Σύμφωνα με τη σάτιρα αυτή ο δολοφονημένος Κλαύδιος ανεβαίνει στους ουρανούς και παρουσιάζεται ενώπιον της Συγκλήτου των Ολυμπίων Θεών. Οι θεοί, τελικά, ματαιώνουν την αποθέωσή του και για να τον τιμωρήσουν ακόμη περισσότερο του επιβάλλουν ένα μάταιο καθήκον: να ρίχνει ζάρια χρησιμοποιώντας ένα τρύπιο κύπελλο από κολοκύθα.

«Κι εκείνος στη στιγμή άρχισε να ψάχνει τα ζάρια, που του έφευγαν συνέχεια, και δεν κατάφερνε να παίξει». Φαίνεται ότι ο συγγραφέας αυτού του κειμένου ήταν ο Σενέκας. Αυτός ο διάσημος, ακόμη και σήμερα, για τις τραγωδίες του, πολιτικός και φιλόσοφος, είχε γεννηθεί το 1 π.Χ στην Κόρδοβα της Ισπανίας, μάλλον από Ισπανούς γονείς. Πρωτοεμφανίστηκε ως δικηγόρος στη Ρώμη στα χρόνια του Τιβέριου (14-37 μ.Χ), πέρασε μάλλον δύσκολα στα χρόνια του Καλιγούλα αλλά και του Κλαύδιου, που τον εξόρισε στην Κορσική, με την κατηγορία της μοιχείας. Επέστρεψε από την εξορία το 49 μ.Χ., μάλλον με την παρέμβαση της Αγριππίνας, κι έγινε δάσκαλος του εντεκάχρονου, τότε Νέρωνα, παίρνοντας και το αξίωμα του υπάτου.

Όταν ο Νέρων ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία 17 ετών, ο Σενέκας έγινε σύμβουλός του, ασκώντας μεγάλη επιρροή στον αυτοκράτορα. Πέντε χρόνια έμεινε ο Σενέκας ως σύμβουλος του αυτοκράτορα, μια πενταετία που θεωρείται λαμπρή. Τελικά κατηγορήθηκε ότι πήρε μέρος σε συνωμοσία εναντίον του και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ένα απόγευμα του Απριλίου του έτους 65 μ.Χ., ενώ ο Σενέκας δειπνούσε με τη γυναίκα του Πομπηία Παυλίνα και φίλους του σε έπαυλή του έξω από τη Ρώμη, αξιωματικός της πραιτοριανής φρουράς τού μετέφερε την απόφαση του Νέρωνα. Τότε, ο Σενέκας, έχοντας προφανώς ως πρότυπο τον Σωκράτη, αυτοκτόνησε ανοίγοντας τις φλέβες στα χέρια του, στον μηρό αλλά και πίσω από τα γόνατα.

Κολοκύθια με μανιτάρια Facebook Twitter
Ο θάνατος του Σενέκα, Jacques Louis David, 1773

Όλη αυτή η ιστορία του Κλαύδιου, του Σενέκα και της Αποκολοκύνθωσης παρουσιάζεται με απίστευτη αφηγηματική γοητεία από τον καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, Σταύρο Τσιτσιρίδη, στην εκτεταμένη εισαγωγή της έκδοσης του κειμένου του Σενέκα. Ο καθηγητής Τσιτσιρίδης μας λέει ότι η κολοκύθα στον τίτλο του έργου πιθανόν να συνδέεται με την παραδομένη μωρία και ανοησία του Κλαύδιου αλλά και με το πάθος του για τα ζάρια. Το κύπελλο των ζαριών κατασκευαζόταν, όπως και άλλα αντικείμενα, από νεροκολοκύθα. Η πολύ κομψή και βιβλιοδετημένη έκδοση της Κίχλης περιλαμβάνει, εκτός από την εισαγωγή, το πρωτότυπο κείμενο, ένα αριστούργημα σε πεζό και ποιητικό λόγο, και αντικριστά τη μετάφρασή του, καθώς και σχόλια, όλα από τον Σταύρο Τσιτσιρίδη. Τα ελληνικά της μετάφρασης βρίσκονται πιο κοντά στη λογοτεχνική γλώσσα, έτσι ώστε το αρχαίο κείμενο να προκαλεί την απόλαυση αλλά και την περιέργεια του σημερινού αναγνώστη. Τα σχόλια δίνουν όλες τις ιστορικές και πραγματολογικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες στον σημερινό αναγνώστη, ενώ μερικά από αυτά διαβάζονται σαν μικρές λογοτεχνικές ιστορίες.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ