Αποκολοκύνθωση: Ένα από τα πιο αστεία και σκανδαλώδη έργα της λατινικής λογοτεχνίας

Αποκολοκύνθωση: Ένα από τα πιο αστεία και σκανδαλώδη έργα της λατινικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
H κολοκύθα στον τίτλο του έργου πιθανόν να συνδέεται με την παραδομένη μωρία και ανοησία του Κλαύδιου αλλά και με το πάθος του για τα ζάρια. Έργο: Oliver Estavillo
0

Ο ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΑΝΕΒΗΚΕ στον αυτοκρατορικό θρόνο της Ρώμης τον Ιανουάριο του 41 μ.Χ., μετά τη δολοφονία του ανισόρροπου Καλιγούλα (παρωνύμιο που σημαίνει «Αρβυλάκιας) από τους πραιτοριανούς. Ο Κλαύδιος, που ήταν θείος του Καλιγούλα, υπηρετούσε στο παλάτι ως αξιωματούχος και λέγεται ότι ήταν παρών στη δολοφονία του ανιψιού του, κρυμμένος πίσω από μια κουρτίνα. Εκεί τον βρήκαν οι πραιτοριανοί και θεωρώντας τον ως βολική λύση τον έχρισαν αυτοκράτορα. Βασίλευσε έως το 54 μ.Χ., οπότε και δολοφονήθηκε με τη σειρά του, για να τον διαδεχθεί ο Νέρων. Στη μεγάλη ιστορία, ο Κλαύδιος, που οι Συγκλητικοί τού είχαν δώσει το παρωνύμιο Cucurbita, δηλαδή Κολοκύθας, θεωρείται καλός αυτοκράτορας. Στη διάρκεια της διοίκησής του επέκτεινε τα όρια του ρωμαϊκού κράτους, βελτίωσε το δικαστικό σύστημα, πολλές φορές δικάζοντας ο ίδιος, κατασκεύασε πολλά δημόσια έργα (δρόμους, κανάλια, υδραγωγεία), αύξησε την καλλιεργήσιμη γη στην ιταλική χερσόνησο και προσπάθησε να ανεξαρτητοποιηθεί από τη Σύγκλητο και του ιππείς, δίνοντας αξιώματα σε απελεύθερους, δηλαδή σε πρώην δούλους.

Λίγο καιρό μετά την ανάρρηση στον θρόνο του Νέρωνα κυκλοφόρησε μια σάτιρα για τον Κλαύδιο με τον τίτλο Αποκολοκύντωσις που παραπέμπει στο «αποθέωσις». Μόνο που στη σάτιρα ο θεός έχει αντικατασταθεί από την κολοκύθα, την κολοκύντην, όπως ήταν ο αττικός τύπος της κολοκύνθης.

Φαίνεται όμως ότι η μεγάλη ιστορία δεν μέτρησε για την υστεροφημία του Κλαύδιου. Μέτρησε περισσότερο η μικρή ιστορία, το ανέκδοτο, το κουτσομπολιό. Ο Κλαύδιος έγινε το συνώνυμο του μωρού, του ανόητου, του γελοίου. Τον υποτιμούσε ακόμη και η ίδια η οικογένειά του, η γιαγιά του, η Λιβία Δρουσίλλα, που ήταν η τρίτη σύζυγος του Αυγούστου, η αδελφή του Λιβίλλα και η μητέρα του Αντωνία η Νεότερη. Μάλιστα, η μητέρα του τον θεωρούσε γέννημα ανθρώπου το οποίο η φύση δεν είχε μπορέσει να ολοκληρώσει και όποιον ήθελε να κατηγορήσει για βλακεία έλεγε ότι ήταν πιο ηλίθιος από τον γιο της.

Κολοκύθια με μανιτάρια Facebook Twitter
Ο Σενέκας

Ο Κλαύδιος, όταν ήταν έφηβος και νέος, χώλαινε, έτρεμε, τραύλιζε, γελούσε ενοχλητικά, η μύτη του έτρεχε και άφηνε δύσοσμα αέρια. Όσο μεγάλωνε όμως η κατάσταση της υγείας του βελτιωνόταν. Διάβαζε πολύ, μιλούσε πολύ καλά ελληνικά και ήταν από τους τελευταίους που μπορούσε να διαβάσει ετρουσκικά. Έγγραφε κιόλας, μολονότι τίποτα δεν έχει διασωθεί από το έργο του, στο οποίο συγκαταλεγόταν, ανάμεσα στα άλλα, μια ρωμαϊκή ιστορία της εποχής του Αυγούστου, μια ετρουσκική ιστορία, η αυτοβιογραφία του και μια πραγματεία για τα ζάρια. Όταν ανέλαβε αυτοκράτορας δεν είχε κάποιο σπουδαίο πρόβλημα.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Σενέκας, Αποκολοκύνθωση, Μτφρ.: Σταύρος Τσιτσιρίδης, Εκδόσεις Κίχλη

Το γεγονός που κάνει μυθιστορηματική τη ζωή του Κλαύδιου, ο οποίος είχε γεννηθεί το 10 π.Χ. στο Λούγδουνο, τη σημερινή Λιόν, από Ρωμαίους ευγενείς είναι η δολοφονία του. Τον δολοφόνησε η τέταρτη σύζυγός του, που ήταν και ανιψιά του, η Αγριππίνα, προκειμένου να διευκολύνει την άνοδο στον θρόνο του γιου της Νέρωνα. O Νέρων είχε αρραβωνιαστεί και στη συνέχεια παντρευτεί την κόρη του Κλαύδιου Οκταβία και ο Κλαύδιος τον είχε υιοθετήσει. Η Αγριππίνα είχε ρίξει δηλητήριο σε ένα πιάτο με ζουμερά μανιτάρια, που της το είχε προμηθεύσει μια «διαβόητη φαρμακεύτρια». Το πιάτο πρόσφερε στον Κλαύδιο ο δοκιμαστής των φαγητών του, ο ευνούχος Αλωτός, ο οποίος προφανώς είχε μυηθεί στο κόλπο. Ο αυτοκράτορας δεν πέθανε αμέσως. Η δράση των δηλητηριασμένων μανιταριών δεν έγινε αμέσως αισθητή από τον Κλαύδιο, ίσως γιατί ήταν μεθυσμένος ή γιατί έπαιξε ευεργετικό ρόλο μια κένωση των εντέρων του. Όλα αυτά τα μαθαίνουμε από τον ιστορικό Τάκιτο. Τότε η Αγριππίνα ζήτησε τη συνδρομή του γιατρού Ξενοφώντα. «Ο Ξενοφών, προφασιζόμενος ότι θα βοηθούσε τον Κλαύδιο να κάνει εμετό, βύθισε βαθιά μέσα στον λαιμό του ένα φτερό που το είχε αλείψει με δραστικό δηλητήριο», γράφει ο Τάκιτος.

Και από δω αρχίζει η «Αποκολοκύνθωση» του Σενέκα. Όταν πέθανε ο Κλαύδιος του αποδόθηκαν όλες οι τιμές και επιπλέον αποφασίστηκε να του αποδοθεί ως τιμή η «αποθέωσις», δηλαδή η ένταξή του στους θεούς που απολάμβαναν την επίσημη κρατική λατρεία. Ίσως η απόφαση αυτή ήταν προϊόν υστερόβουλης σκέψης της Αγριππίνας, προκειμένου ο γιος της, Νέρων, να θεωρηθεί «υιός Θεού», από τη στιγμή που Κλαύδιος θα είχε αποθεωθεί, δηλαδή θεοποιηθεί. Η πρώτη ιστορική ρωμαϊκή προσωπικότητα που αποθεώθηκε ήταν ο Ιούλιος Καίσαρ.

Ο Νέρων ανέβηκε, λοιπόν, στον θρόνο και μάλιστα εκφώνησε τον επικήδειο για τον Κλαύδιο, τον οποίον είχε γράψει ο δάσκαλός του Σενέκας. Λίγο καιρό μετά την ανάρρηση στον θρόνο του Νέρωνα κυκλοφόρησε μια σάτιρα για τον Κλαύδιο με τον τίτλο Αποκολοκύντωσις που παραπέμπει στο «αποθέωσις». Μόνο που στη σάτιρα ο θεός έχει αντικατασταθεί από την κολοκύθα, την κολοκύντην, όπως ήταν ο αττικός τύπος της κολοκύνθης. Σύμφωνα με τη σάτιρα αυτή ο δολοφονημένος Κλαύδιος ανεβαίνει στους ουρανούς και παρουσιάζεται ενώπιον της Συγκλήτου των Ολυμπίων Θεών. Οι θεοί, τελικά, ματαιώνουν την αποθέωσή του και για να τον τιμωρήσουν ακόμη περισσότερο του επιβάλλουν ένα μάταιο καθήκον: να ρίχνει ζάρια χρησιμοποιώντας ένα τρύπιο κύπελλο από κολοκύθα.

«Κι εκείνος στη στιγμή άρχισε να ψάχνει τα ζάρια, που του έφευγαν συνέχεια, και δεν κατάφερνε να παίξει». Φαίνεται ότι ο συγγραφέας αυτού του κειμένου ήταν ο Σενέκας. Αυτός ο διάσημος, ακόμη και σήμερα, για τις τραγωδίες του, πολιτικός και φιλόσοφος, είχε γεννηθεί το 1 π.Χ στην Κόρδοβα της Ισπανίας, μάλλον από Ισπανούς γονείς. Πρωτοεμφανίστηκε ως δικηγόρος στη Ρώμη στα χρόνια του Τιβέριου (14-37 μ.Χ), πέρασε μάλλον δύσκολα στα χρόνια του Καλιγούλα αλλά και του Κλαύδιου, που τον εξόρισε στην Κορσική, με την κατηγορία της μοιχείας. Επέστρεψε από την εξορία το 49 μ.Χ., μάλλον με την παρέμβαση της Αγριππίνας, κι έγινε δάσκαλος του εντεκάχρονου, τότε Νέρωνα, παίρνοντας και το αξίωμα του υπάτου.

Όταν ο Νέρων ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία 17 ετών, ο Σενέκας έγινε σύμβουλός του, ασκώντας μεγάλη επιρροή στον αυτοκράτορα. Πέντε χρόνια έμεινε ο Σενέκας ως σύμβουλος του αυτοκράτορα, μια πενταετία που θεωρείται λαμπρή. Τελικά κατηγορήθηκε ότι πήρε μέρος σε συνωμοσία εναντίον του και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ένα απόγευμα του Απριλίου του έτους 65 μ.Χ., ενώ ο Σενέκας δειπνούσε με τη γυναίκα του Πομπηία Παυλίνα και φίλους του σε έπαυλή του έξω από τη Ρώμη, αξιωματικός της πραιτοριανής φρουράς τού μετέφερε την απόφαση του Νέρωνα. Τότε, ο Σενέκας, έχοντας προφανώς ως πρότυπο τον Σωκράτη, αυτοκτόνησε ανοίγοντας τις φλέβες στα χέρια του, στον μηρό αλλά και πίσω από τα γόνατα.

Κολοκύθια με μανιτάρια Facebook Twitter
Ο θάνατος του Σενέκα, Jacques Louis David, 1773

Όλη αυτή η ιστορία του Κλαύδιου, του Σενέκα και της Αποκολοκύνθωσης παρουσιάζεται με απίστευτη αφηγηματική γοητεία από τον καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, Σταύρο Τσιτσιρίδη, στην εκτεταμένη εισαγωγή της έκδοσης του κειμένου του Σενέκα. Ο καθηγητής Τσιτσιρίδης μας λέει ότι η κολοκύθα στον τίτλο του έργου πιθανόν να συνδέεται με την παραδομένη μωρία και ανοησία του Κλαύδιου αλλά και με το πάθος του για τα ζάρια. Το κύπελλο των ζαριών κατασκευαζόταν, όπως και άλλα αντικείμενα, από νεροκολοκύθα. Η πολύ κομψή και βιβλιοδετημένη έκδοση της Κίχλης περιλαμβάνει, εκτός από την εισαγωγή, το πρωτότυπο κείμενο, ένα αριστούργημα σε πεζό και ποιητικό λόγο, και αντικριστά τη μετάφρασή του, καθώς και σχόλια, όλα από τον Σταύρο Τσιτσιρίδη. Τα ελληνικά της μετάφρασης βρίσκονται πιο κοντά στη λογοτεχνική γλώσσα, έτσι ώστε το αρχαίο κείμενο να προκαλεί την απόλαυση αλλά και την περιέργεια του σημερινού αναγνώστη. Τα σχόλια δίνουν όλες τις ιστορικές και πραγματολογικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες στον σημερινό αναγνώστη, ενώ μερικά από αυτά διαβάζονται σαν μικρές λογοτεχνικές ιστορίες.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ