Πριν από λίγο καιρό η Εθνική Λυρική Σκηνή βρέθηκε για μια βραδιά στο επίκεντρο της διεθνούς κοινότητας της όπερας. Κατέφθασαν στην Αθήνα μερικοί από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες, οργανισμούς, ιδρύματα και εταιρείες ηχογραφήσεων από ολόκληρο τον κόσμο. Ήταν η σειρά μας να φιλοξενήσουμε την τελετή απονομής των International Opera Awards 2025, κάτι σαν τα Όσκαρ της όπερας, με υποψηφιότητες από είκοσι πέντε χώρες και πέντε ηπείρους. Η τελετή πλαισιώθηκε από ένα άκρως ελληνικό καλλιτεχνικό πρόγραμμα, ενώ ανάμεσα στους υποψηφίους για τα είκοσι ένα βραβεία ήταν και ένα ελληνικό όνομα.
Ο takis, που όλοι γνωρίζουν με το μικρό του όνομα, με το οποίο υπογράφει, ένας από τους κορυφαίους σκηνογράφους-ενδυματολόγους της όπερας διεθνώς, ο οποίος τη σεζόν Αύγουστος 2024-Αύγουστος 2025 υπέγραψε πέντε σημαντικές παραγωγές σε Σκωτία, Αγγλία και Φινλανδία, βρισκόταν στην τελική πεντάδα υποψηφίων για το βραβείο καλύτερου σχεδιαστή. Τον συναντήσαμε λίγες ώρες πριν από την απονομή και του ζητήσαμε να μας πει την πολύχρωμη και γεμάτη μελωδίες ιστορία του.
— Για μεγάλο διάστημα η όπερα και το θέατρο στην Αγγλία έμοιαζε να έχουν βαλτώσει, να αναμασούν ένα ένδοξο παρελθόν. Έφταιγαν οι παραγωγοί που ίσως ήταν συντηρητικοί;
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν χώρες που είναι λίγο πιο συντηρητικές. Η Αγγλία, ενώ έχει περάσει τρομερές σεζόν με πάρα πολύ ωραίο αφαιρετικό design, επαναφέρει και πολλές κλασικές παραγωγές. Το «Lion King» είναι μια υπέροχη δουλειά. Ο τρόπος που έχουν φτιάξει τα ζώα είναι διαχρονικός και τα σκηνικά του Ρίτσαρντ Χάντσον έχουν αντέξει στον χρόνο και είναι ακόμα σύγχρονα. Εξαρτάται από το ποιο είναι το κοινό σου, ποιος είναι ο παραγωγός και κατά πόσο σου δίνει την ελευθερία να εκφραστείς.
«Με ενδιέφερε η δουλειά του σκηνογράφου με τους ηθοποιούς και με το κοινό, κυρίως η μεταμόρφωση. Πώς θα αναδομήσω μια ιστορία και πώς θα καταφέρω το αποτέλεσμα να έχει μια ενιαία δυναμική».
— Ποια είναι η τάση σήμερα στην αγγλική όπερα;
Λίγο απ' όλα, ένας αχταρμάς. Το 2000-2004, όταν ξεκινούσα, γινόταν χαμός μεταξύ της συντηρητικής Royal Opera House, που έχει ένα στυλ ακαδημαϊκό, πιο κοντά στον Τζεφιρέλι, και της English National Opera, που ήταν εντελώς αβανγκάρντ. Υπήρχε σαφής διαχωρισμός μεταξύ των δύο. Ήθελες να δεις Φίλιπ Γκλας, πήγαινες στη National, ήθελες να δεις «Τόσκα» με ωραία, βαριά σκηνικά και κοστούμια, πήγαινες στη Royal. Τώρα πια αυτό δεν υπάρχει στην Αγγλία. Εξαρτάται από το ποιος είναι ο σκηνοθέτης, ποιος είναι ο σκηνογράφος. Η αγωνία όλων είναι το αποτέλεσμα να είναι ζωντανό και επίκαιρο.
— Ας πάμε πίσω. Ξεκίνησες από το Κιάτο Κορινθίας.
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Κιάτο. Η μητέρα μου ήταν συμμαθήτρια με τον Άγγελο Παπαδημητρίου. Ήταν πολύ δεμένοι. Ήμουν το τρίτο της παιδί και κατάλαβε από νωρίς ότι είχα άλλα ενδιαφέροντα από τα αδέλφια μου. Ζωγράφιζα από μικρός, με τραβούσε η όπερα στην τηλεόραση, οι ασχολίες μου ήταν διαφορετικές από των υπολοίπων. Ο Άγγελος Παπαδημητρίου, που ήταν συμμαθητής με τη μητέρα μου και ήταν πολύ δεμένοι, με είχε ως προστατευόμενό του. Από την άλλη, ήταν φίλος της και ο Κώστας Πανιάρας, ο οποίος με πήρε στο ατελιέ του στα 6 μου χρόνια και μου έδωσε καβαλέτα και πινέλα για να ζωγραφίζω. Μέχρι που στα 12 μου, η Λίζα, μια οικογενειακή φίλη από το Πολιτιστικό Κέντρο Κιάτου, μέλος της ομάδας Σικυώνια Σκηνή που ανέβαζε παραστάσεις στο αρχαίο θέατρο της Σικυώνας με έπεισε να συμμετάσχω. Στα 14 μου έκανα τα πρώτα μου κοστούμια αλλά και τις χορογραφίες για τους «Βατράχους». Ο σύλλογος πήγαινε κάθε χρόνο στην Ιταλία για να συμμετάσχει στο International Student Ancient Greek Drama Festival στο Palazzolo Acreide των Συρακουσών της Σικελίας, αλλά έκανε και τουρνέ σε Μιλάνο, Πάντοβα, Παβία, Πάρμα. Βλέποντας την κλίση μου, ο Πανιάρας μού απαγόρευσε να πάω σε Σχολή Καλών Τεχνών που δεν είχε εξειδίκευση στα σκηνογραφία από το πρώτο έτος. Πράγματι, στα 16 μου ήταν ξεκάθαρο τι ήθελα να κάνω. Ευτυχώς ο Πανιάρας αλλά και ο Παπαδημητρίου είχαν μεγάλη επιρροή στη μητέρα μου.
— Κι έτσι η οικογένεια πείστηκε να σε στείλει να σπουδάσεις σκηνογραφία;
Πάντα με προτροπή του Πανιάρα, ο οποίος μου έκανε μαθήματα, μέσα από τα οποία προσπαθούσε να απελευθερώσει το χέρι μου, και με κατεύθυνε σε σχολές. Κατέληξα στο Βουκουρέστι. Χρειάστηκε να μάθω ρουμανικά και ετοίμασα ένα portfolio. Έδωσα εξετάσεις στη Σχολή Καλών Τεχνών και πέρασα. Έμεινα εκεί τέσσερα χρόνια με υποτροφία του ΥΠ.ΠΟ.
— Η Ρουμανία, νομίζω, είχε παραμείνει στην παράδοση της ζωγραφικής σκηνογραφίας με τα βαριά φόντα. Τι αποκόμισες από την παλιά σχολή;
Με εντυπωσίασε πολύ. Ήμασταν ένα εργαστήριο το πολύ 8-10 ατόμων, με μια σόμπα, και κάναμε μόδα, κεραμική, τα πάντα. Στρατιωτική πειθαρχία, καθημερινά 8 το πρωί με 8 το βράδυ, με μία ώρα διάλειμμα το μεσημέρι. Ανατομία, προοπτική, το κοστούμι μέσα από αναλύσεις τέχνης και μέσα από τον χορό, η εξέλιξή του μέσα στα χρόνια, και happenings. Υπέροχα χρόνια. Πριν τελειώσω το τέταρτο έτος, ο Κώστας μού λέει: «Του χρόνου θα πας Βερολίνο». Ψάχνω και βρίσκω ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα για καλλιτέχνες και φτάνω το 2001 στη Γερμανία. Ήταν η εποχή της installation art, γινόταν χαμός. Έκανα διάφορα εργαστήρια, παρακολούθησα πολλή όπερα. Μέρος της υποτροφίας μου ήταν και η υποχρέωση να διδάσκω σε παιδιά σε πολιτιστικά κέντρα. Μια άλλη υποχρέωσή μας ήταν να συναντιόμαστε ανά τρίμηνο οι 20 υπότροφοι και να κάνουμε ένα ομαδικό workshop. Μέσα σε αυτό το διάστημα των τριών μηνών έπρεπε να πετύχεις τους στόχους που είχες συμφωνήσει με τους συμβούλους σου. Μετά αποφάσισα να πάω στη Royal Academy of Dramatic Arts (RADA) του Λονδίνου.
— Γιατί χρειαζόσουν τη RADA μετά από όλα αυτά;
Είχα ήδη περάσει από τρεις χώρες, τη Ρουμανία, τη Γερμανία, συν τις ελληνικές μου επιρροές. Η RADA έχει το Theater Technical Arts Course που είναι δύο χρόνια, το οποίο παρακολούθησα χάρη σε υποτροφία του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Όταν με ρώτησαν στη συνέντευξη γιατί 'ηθελα να σπουδάσω στη RADA, τους είπα ότι έπρεπε να ανοίξουν τις πόρτες τους στους εικαστικούς. Άλλωστε το τμήμα τους είχε μεγάλη σχέση με τη σκηνογραφία και την ενδυματολογία. Άλλο να τα σχεδιάζεις και άλλο να τα φτιάχνεις. Ήθελα να μπω στο αγγλικό θέατρο μέσα από την τεχνική. Κάναμε 17 παραγωγές μέσα σε έναν χρόνο. Άρα βλέπεις πάρα πολύ θέατρο και έρχεσαι σε επαφή με πάρα πολλούς σκηνοθέτες και άλλους επαγγελματίες, και συνδέεσαι με φιλίες ζωής.
— Ποιο είδος σε είλκυε;
Χτυπάς το αδύνατο σημείο μου. Ήδη από το Βουκουρέστι ήξερα ότι δεν είμαι ο άνθρωπος που θα κάνει μουσειακή δουλειά. Δεν μπορούσα να συνδεθώ με αυτό. Εκείνο που με ενδιέφερε ήταν να δημιουργήσω ένα πεδίο έλξης στη σκηνή. Με ενδιέφερε η δουλειά του σκηνογράφου με τους ηθοποιούς και με το κοινό, κυρίως η μεταμόρφωση. Πώς θα αναδομήσω μια ιστορία και πώς θα καταφέρω το αποτέλεσμα να έχει μια ενιαία δυναμική. Είχα επηρεαστεί πολύ από διάφορα, π.χ. από μια ομάδα όπερας στο Βερολίνο που ήταν εντελώς αβανγκάρντ ή την installation art, που με είχε συνεπάρει. Έβλεπες τότε σπουδαία πράγματα. Εν τέλει, με ενδιέφερε περισσότερο το πώς κάνεις κάτι παρά το τι κάνεις.
— Πώς κατέληξες στην όπερα;
Δεν είμαι μόνο της όπερας. Απλώς τα καλοκαίρια στο Βουκουρέστι ζωγράφιζα σκηνικά στην όπερα ως internship. Για έναν χρόνο πήγα στην όπερα της Ρώμης για να κάνω πρακτική πάνω στα κοστούμια, όπως και στη Royal Opera House. Ίσως η όπερα ήταν το κομμάτι που με άγγιζε πιο πολύ.
— Πάντως, έμεινες στην Αγγλία, όπου η όπερα έκανε μεγαλύτερα βήματα από το θέατρο, εκεί γύρω στο 2000.
Είχα μια έντονη διάθεση να πάω στην Αμερική και παράλληλα μια έντονη διάθεση να κάνω διδακτορικό. Από παιδί είχα περιέργεια να ανακαλύψω τον κόσμο, κι έτσι πήγα για μεταπτυχιακό στο London College of Fashion με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Ήθελα να κάνω διδακτορικό πάνω στη μόδα, που την αγαπούσα πολύ. Ο αρχικός μου τίτλος ήταν «The apotheosis of the forgotten peacock», μέσω του οποίου διερεύνησα πού πήγε η αίγλη του αντρικού στυλ. Ήταν μια προσωπική αναζήτηση με τρομερούς καθηγητές, κορυφαίους της αγγλικής μόδας. Παράλληλα, δεν έπαψα να δουλεύω, κοιμόμουν τέσσερις ώρες για να τα προλάβω όλα. Η RADA με είχε φέρει σε επαφή με ένα φεστιβάλ νέων συγγραφέων, στο οποίο συμμετείχαν νέοι σε κάθε πόστο: ενδυματολογία, σχεδιασμό φωτισμού, σκηνοθεσία. Δούλευαν πάνω σε νέα κείμενα. Έμεινα δέκα χρόνια και έκανα την πρώτη site-specific παράσταση του Old Vic και το πολυσυζητημένο «Stovepipe» του National Theatre στο εμπορικό κέντρο του W12.
— Έχω δει στο βιογραφικό σου αρκετά μιούζικαλ. Ήσουν φαν του είδους;
Καθόλου, αλλά όταν ζεις στην Αγγλία, δεν μπορείς παρά να βλέπεις και μιούζικαλ. Όπερα έβλεπα όρθιος με μόλις 5 λίρες, δηλαδή όσο δύο μπίρες. Προτιμούσα να δω μια όπερα από το να πιω δυο μπίρες. Έκανα τα πρώτα μου μιούζικαλ, όπως το «In the Hights», αλλά και τα κοστούμια σε μια αναβίωση του «Oliver!». Όταν συνάντησα τον παραγωγό Κάμερον Μάκιντος στο γραφείο του, με κράτησε για πέντε ώρες. Απίστευτη γνώση, κοιτάξαμε ένα προς ένα τα σχέδια. Μετά μου έδωσε να κάνω το «Five guys named Moe», για το οποίο φτιάξαμε ολόκληρο θέατρο στο Marble Arch Theatre, και ακολούθησαν δύο δουλειές με το English Touring Opera, το οποίο με έφερε σε επαφή με τον κωμικό Καλ ΜακΚρίσταλ, που σκηνοθετεί κωμωδία πάνω σε όπερα. Αμέσως δημιουργήθηκε χημεία μεταξύ μας. Μαζί του έκανα και τσίρκο στο Gifford Circus, εννέα παραγωγές έως τώρα και συνεχίζουμε.
— Εννοείς σύγχρονο τσίρκο;
Ναι, αλλά θεματικό: μια μπαρόκ, μια ’20s, πάνω σε διάφορα κείμενα. Ήταν την ίδια εποχή που δούλευα το διδακτορικό μου, το οποίο, όμως, λόγω μιας ρήξης μου με το London College of Fashion, το ολοκλήρωσα στη Φινλανδία. Ήταν επικεντρωμένο στην κοινωνιολογία του ανδρικού κοστουμιού και το ονόμασα «The Meta-Suit», ένα υβριδικό κοστούμι που αλλάζει μορφή με βάση τους ρόλους του ανδρισμού που υποδυόμαστε στην καθημερινή ζωή. Μάλιστα, εκδόθηκε από το Πανεπιστήμιο Aalto του Ελσίνκι. Αυτό μου άνοιξε έναν νέο και αγαπημένο δρόμο στην καριέρα μου, που είναι η Σκανδιναβία. Συνδέθηκα πολύ με τις πόλεις της, οι οποίες με ενέπνευσαν. Μικρές πόλεις, που δεν θυμίζουν το χαοτικό Λονδίνο. Οι όπερες διαθέτουν budget και τις ενδιαφέρει ο πειραματισμός. Έκανα με το Finnish National Ballet το πρώτο παγκοσμίως μπαλέτο με 3D projections. Τρομερή δουλειά, φουλ σκηνογραφία με έντεκα εναλλαγές, όπου προβάλαμε σκηνές από τον βυθό της θάλασσας και οι θεατές φορούσαν ειδικά γυαλιά. Έτσι, έμεινα στη φινλανδική όπερα, ανανεώνοντας το ένα συμβόλαιο μετά το άλλο. Παράλληλα, ανέλαβα τα περισσότερα μιούζικαλ που ανεβαίνουν στο Όσλο, «Moulin Rouge», «Jersey Boys», «Flashdance», «Grease», όπως και πολλές όπερες σε όλη τη Σκανδιναβία. Αυτές οι δουλειές μού άνοιξαν και τις πόρτες για τις όπερες της υπόλοιπης Ευρώπης, της Αυστραλίας, της Αμερικής, αλλά και για πρότζεκτ στο Κουβέιτ.
— Οπότε, θέλοντας και μη, καθιερώθηκες ως σκηνογράφος-ενδυματολόγος της όπερας;
Νομίζω ότι εδραιώθηκα με την υποψηφιότητά μου για το βραβείο Laurence Olivier, όταν έκανα μια αγγλική οπερέτα, το «HNM Pinafore». Ήδη είχα ξεκινήσει να συνεργάζομαι με την ανοιχτή όπερα Opera Holland Park, όπου ανέλαβα δώδεκα διαδοχικές παραγωγές.
— Εργάζεσαι ακατάπαυστα από το 2004 μέχρι σήμερα. Τι έμαθες να μη θεωρείς δεδομένο;
Αυτό που δεν είναι δεδομένο στα κοστούμια είναι ότι αυτό που θα σχεδιάσω θα το δω στη σκηνή. Λόγω των ερμηνευτών, δεν ξέρεις τι θα προκύψει στο fitting. Γι’ αυτό θέλω να ξέρω ποιος θα παίξει κάθε ρόλο, για να μη σχεδιάζω ουτοπικά. Κάθε ηθοποιός έχει διαφορετική προσωπικότητα, είναι διαφορετική οντότητα. Αυτό με εξιτάρει, μου δίνει μια ελευθερία. Άλλωστε, δεν χρειάζεται να αποδείξω κάτι, είναι μια δουλειά που κάνω χρόνια. Με εξιτάρει να βρω την αλήθεια μου, όσο μπορώ. Κάθε φορά να το κάνω όσο πιο δυνατό μπορώ.
— Έχεις απογοητευτεί ποτέ από το αποτέλεσμα;
Είμαι τελειομανής αλλά και ειλικρινής με τον εαυτό μου. Μπορεί να απογοητευτώ από τις λεπτομέρειες. Όταν τελειώσω μια δουλειά, ξέρω πού την έχω φτάσει.
— Σημασία έχει το budget ή άλλοι παράγοντες;
Για μένα σημασία έχει το ταξίδι. Το αν θα καταφέρω να πείσω την ομάδα μου να ακολουθήσουμε όλοι μαζί το όραμά μου. Μπορώ να τους κάνω όλους να δουν αυτό που έχω στο μυαλό μου όχι ως κάτι άψυχο αλλά ως κάτι ζωντανό, να με ακολουθήσουν σε αυτό που επιδιώκω να πετύχω; Θα με κάνουν ευτυχή αν δώσουν ένα κομματάκι της ψυχής τους.
— Πώς σου φαίνεται η ανάμειξη εποχών στο σύγχρονο θέαμα και στον κινηματογράφο;
Το έκαναν ο Γκαλιάνο και η Ρέι Καβακούμπο πριν το κάνουν στο σινεμά και στις σειρές. Συνδεόμαστε με τη μόδα, η μόδα είναι τέχνη.
— Εσύ ποια περίοδο λατρεύεις;
Οι εμμονές μου είναι σε άλλες λεπτομέρειες. Τα σώματα, να μπορέσω να ανταποκριθώ στο σώμα του κάθε ερμηνευτή. Με εξιτάρουν τα ’20s, τα ’30s, τα ’50s, το μπαρόκ, το ροκοκό. Πάντως, πρέπει να είσαι σωστός στο ανακάτεμα. Δεν είναι τόσο απλό, είναι πιο δύσκολο το ανακάτεμα.
— Μόδα έχεις κάνει;
Όχι, αλλά έκανα μέσω του διδακτορικού μου. Μου έδωσε χώρο το Design Museum του Λονδίνου και του Ελσίνκι, όπου έκανα κάποια fashion installations.
— Θα έλεγες ότι έχεις πιο πολλές επιρροές από τη μόδα παρά από τη θεατρική παράδοση;
Σίγουρα οφείλω πολλά στον Κριστιάν Λακρουά, ο οποίος είχε καταφέρει να μετατρέψει το κιτς σε κομψότητα. Πήγαινε στα παζάρια και έβρισκε πράγματα τα οποία μετά παρουσίαζε ως elegant δημιουργίες. Έχω δει μπαλέτα του, όπερες· είχε κάνει η Όπερα του Παρισιού ένα αφιέρωμα και είχαν γεμίσει όλη την όπερα με ρούχα του. Λατρεύω και τον Ρομπέρτο Καπούτσι, έναν άλλο μόδιστρο που κάνει όπερα. Μου έχει συμβεί το απίστευτο, να κάνω τη δική μου «Μαντάμα Μπατερφλάι» και στο ίδιο ατελιέ να κάνει κι εκείνος μια δουλειά. Μπαίνοντας στο εργαστήριο, βλέπω ένα κοστούμι του σε μια κούκλα και το αναγνωρίζω αμέσως από το προσωπικό του στυλ. Νόμιζα ότι έφτιαχναν κάποια αναβίωση παλιότερης παράστασης, αλλά όχι! Στα 85 του, δουλεύει ακόμα. Φυσικά τον αναζήτησα και τον γνώρισα. Μεγάλο δώρο να συναντήσεις έναν ήρωά σου, αλλά και να τον δεις την ώρα της δουλειάς του, να δουλεύει δίπλα σου. Είναι τελειομανής και επιμένει τα χρώματα να είναι τα σωστά.
— Εσένα το κιτς σε ενδιαφέρει ως πηγή;
Πάρα πολύ, όταν συνεργάζομαι με τον Καλ ΜακΚρίσταλ. Διότι απελευθερώνει μέσα μου το κωμικό στοιχείο. Το χρώμα δεν το φοβάμαι, χρησιμοποιώ πολύ έντονα χρώματα. Αλλά δεν μπορώ να κάνω ψεύτικο κιτς, θέλω να είναι αληθινό.
— Ποια θεωρείς την πιο τολμηρή σου παράσταση;
Νομίζω τα κοστούμια στην «Τραβιάτα», στην Εθνική Όπερα της Νορβηγίας. Είχα δύο φοβερές πατρονίστ. Μου αρέσει να δημιουργώ μια δική μου εποχή. Πήγα, τους την έδειξα και τους εξήγησα τον λόγο. Μετά τις έβαλα να κάνουν μοτίβα, που είναι δύσκολα.
— Στην Ελλάδα έχεις δουλέψει;
Έχω κάνει γύρω στις δέκα με δώδεκα παραστάσεις του Σταμάτη Κραουνάκη. Πρώτη φορά έκανα παιδικό θέατρο στη «Συνωμοσία των λουκουμάδων», σε ποιήματα του Καβάφη. Ήταν μόλις είχα τελειώσει τη RADA και βρισκόμουν εδώ για καλοκαίρι. Θα έκανε το σκηνικό ο Άγγελος Παπαδημητρίου, αλλά προέκυψε μια έκθεση και πρότεινε εμένα. Ένα ολόκληρο μουσικό σχολείο είναι ο Κραουνάκης.
— Τι λείπει μέχρι τώρα από το βιογραφικό σου;
Θα ήθελα να έχω κάνει ένα original score του Φίλιπ Γκλας.
— Ποτέ δεν είναι αργά.
Το πιστεύω. Είμαι από τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι οι επιθυμίες μας γίνονται πραγματικότητα.
— Το Λονδίνο παραμένει φιλικό στους καλλιτέχνες;
Είναι μια πόλη-κέντρο. Οι Αμερικανοί στο Λονδίνο ανεβάζουν πρώτα τα μιούζικάλ τους. Φυσικά τους συμφέρει οικονομικά, αλλά χάρη σε αυτό Άγγλοι σκηνογράφοι δουλεύουν στο Μπρόντγουεϊ. Επίσης, το θέατρο έγινε πάλι δυνατό.
— Υπάρχει κάτι στη δουλειά σου που προδίδει την ελληνικότητά σου;
Το ταμπεραμέντο μου είναι ελληνικό και με έχει βοηθήσει. Είμαι άνθρωπος με πάθος, ανοιχτός και θετικός, θα έλεγα φιλόξενος. Νομίζω ότι αυτό έχει κάνει πολύ καλό στην καριέρα μου. Και αυτό είναι ελληνικό. Όπως και η εμμονή μου με το φως. Δεν είναι τυχαίο ότι τις πρώτες μου παραστάσεις ως έφηβος τις έζησα σε ένα αρχαίο θέατρο, όπου έβλεπα τον ουρανό, τη γη και τα αρχαία. Όλα μου τα σκηνικά και τα κοστούμια συνδέονται με εκείνες τις εμπειρίες. Τα σκηνικά μου έχουν φως, γι’ αυτό και πάντα εγώ επιμελούμαι τους φωτισμούς τους, κι αυτό νομίζω είναι ελληνικό.
