Πριν από μερικές μέρες βυθίστηκε στο Φαρμακονήσι μια λέμβος που μετέφερε μετανάστες. Μέχρι σήμερα υπάρχουν 13 αγνοούμενοι και πέντε νεκροί. Το Φαρμακονήσι, ένα μικρό, άνυδρο νησάκι, που στα 4 τετραγωνικά χιλιόμετρα της έκτασής του αφθονούν οι αγροαρουραίοι, με πληθυσμό δέκα κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ήρθε στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας για πρώτη φορά στις 20 Ιανουαρίου του 2014. Δώδεκα άνθρωποι, όλοι γυναίκες και παιδιά, βρήκαν τον θάνατο όταν ανατράπηκε το μικρό βαρκάκι που τους μετέφερε από την Τουρκία σε ελληνικό έδαφος. Η ιστορία του ναυαγίου στο Φαρμακονήσι δεν ήταν τόσο απλή. Η Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο, καθώς διεθνείς οργανώσεις, εταίροι της Ελλάδας στην Ε.Ε. και ο ευρωπαϊκός Τύπος ζήτησαν από την Αθήνα να πραγματοποιήσει ανεξάρτητη έρευνα τόσο για τις συνθήκες του ναυαγίου στο Φαρμακονήσι όσο και για τις παράνομες επαναπροωθήσεις μεταναστών στην Τουρκία από τους Έλληνες φύλακες των θαλάσσιων συνόρων.
Ο σκηνοθέτης Ανέστης Αζάς, έχοντας κατά νου να κάνει μια παράσταση με αυτό το θέμα, διάβασε στον Τύπο την απόφαση που καταδίκαζε ως μοναδικό υπεύθυνο για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι έναν εικοσάχρονο Σύριο σε 125 χρόνια φυλάκιση. «Εμένα αυτό μου κίνησε την περιέργεια» λέει. «Τόσο το τι συνέβη στην πραγματικότητα αλλά και κατά πόσο ήταν αλήθεια. Έτσι ξεκινήσαμε με τη Μάρθα Μπουζιούρη, κοινωνική ανθρωπολόγο και ηθοποιό και βασική συνεργάτιδά μου σε αυτό το έργο, να κάνουμε μια βασική έρευνα για να δούμε τι συμβαίνει».
Πιστεύω ότι έχουμε έναν εξαιρετικά προβληματικό μηχανισμό απονομής δικαιοσύνης, μια ξενοφοβική δικαιοσύνη. Αυτό θεωρώ ότι είναι μεγάλο πρόβλημα. Το να μπεις ή να βγεις παράνομα από τη χώρα είναι κακούργημα, για παράδειγμα.
Η παράσταση που προκύπτει από την έρευνα αυτή, ένα ντοκουμέντο, ονομάζεται Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού και θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στο Θέατρο Τέχνης της οδού Φρυνίχου, στις 26, 27 και 28 Ιουλίου.
«Θεματικά», εξηγεί ο Ανέστης Αζάς, «κινείται γύρω από την προβληματική του σύγχρονου προσφυγικού ζητήματος, γύρω από αυτό που συμβαίνει αυτήν τη στιγμή, κυρίως στο Αιγαίο, με αυξημένη τη ροή των προσφύγων, και το πώς γίνεται η διακίνησή τους από εμάς».
Τα τέσσερα τελευταία χρόνια ο Ανέστης Αζάς μαζί με τον Πρόδρομο Τσινικόρη έχουν ασχοληθεί και κατά μόνας και στα πρότζεκτ που έχουν κάνει από κοινού με αυτό που λέγεται «θέατρο-ντοκουμέντο».
Αυτή η θεματική», λέει ο Αζάς, «ήταν κάτι που με απασχολούσε τα τελευταία χρόνια και ήθελα να δοκιμάσω να κάνω κάτι γι' αυτό το θέμα. Το θεωρώ κομβικό για τον πολιτισμό μας, για το πού βρισκόμαστε ως κοινωνία σε σχέση με αυτό το φαινόμενο. Κάναμε, λοιπόν, μια έρευνα πεδίου με επιστημονικό και δημοσιογραφικό χαρακτήρα, με ανθρώπους από οργανώσεις και νομικούς οι οποίοι συμμετέχουν στην προσφυγή που έχει γίνει στο Στρασβούργο, και συγκεντρώσαμε υλικό που ξεπερνάει τις 1.000 σελίδες. Επίσης, κάνοντας την έρευνα γι' αυτή την ιστορία, άρχισα ν' ακούω κι άλλες αφηγήσεις. Για παράδειγμα, και από τις συνεντεύξεις που κάναμε και από τις εκθέσεις που έγιναν φαίνεται ότι η Ελλάδα εκείνο το διάστημα, παραβιάζοντας τη Συνθήκη της Γενεύης του 1951 για τους πρόσφυγες, έκανε παρανόμως επαναπροωθήσεις. Οπότε, αυτό το δυστύχημα αυτομάτως τοποθετείται σε άλλο πλαίσιο. Εμένα αυτό μου δίνει αμέσως μια νέα οπτική στην ιστορία. Έχοντας αυτά στα χέρια μας, θα κάνουμε μια προσπάθεια θεατρικής ανασύστασης της ιστορίας επί σκηνής. Ο δικός μου στόχος δεν είναι να πούμε μια ιστορία για τη δυστυχία και τον πόνο του μετανάστη –γιατί αυτό έγινε στα μίντια– αλλά να εστιάσουμε στον δικό μας θεσμικό ρατσισμό».
Ο ίδιος ο Ανέστης Αζάς κινείται και εργάζεται σε δύο χώρες, τη Γερμανία και την Ελλάδα. Έζησε τα τελευταία χρόνια της κρίσης ακούγοντας την αφήγηση των Γερμανών.
«Το έζησα πολύ έντονα, βλέποντας πόσο χυδαίο και κατασκευασμένο ήταν όλο αυτό», διευκρινίζει, «για πράγματα τα οποία γνώριζα. Όταν ακούς να αφηγούνται με άλλον τρόπο αυτά που γνωρίζεις, αναρωτιέσαι πόσο κοντά στην πραγματικότητα βρίσκονται τα υπόλοιπα. Έτσι, προσπάθησα να οργανώσω μια δική μου αφήγηση για τους μετανάστες, κατανοώντας πρώτα τη γεωπολιτική κατάσταση. Αυτήν τη στιγμή, στη Μέση Ανατολή διεξάγεται ένας πόλεμος που πιθανώς οι ιστορικοί του μέλλοντος θα περιγράψουν ως τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Επίσης, ζούμε τη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, χωρίς αμφιβολία. Επανέρχονται όλα αυτά τα ζητήματα που αφορούσαν κάποτε την Ευρώπη με νέα ερωτήματα. Πρώτο από πολλά τίθεται το θέμα τού κατά πόσο εμείς, ως κοινωνία, είμαστε ώριμοι να βοηθήσουμε. Κατά πόσο έχουμε ηθικό καθήκον να σώσουμε ανθρώπους που φτάνουν εδώ επειδή έχουν ξεφύγει από έναν πόλεμο ή αναζητούν μια καλύτερη ζωή. Εμένα αυτό που με ενδιαφέρει είναι να εστιάσουμε στο πώς λειτουργεί η δική μας πολιτεία. Πιστεύω ότι έχουμε έναν εξαιρετικά προβληματικό μηχανισμό απονομής δικαιοσύνης, μια ξενοφοβική δικαιοσύνη. Θεωρώ ότι αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα. Το να μπεις ή να βγεις παράνομα από τη χώρα είναι κακούργημα, για παράδειγμα».
Στην παράσταση ακούγονται αυτά που έχουν να κάνουν με τις πολιτικές του οικοδομήματος που λέγεται «Ευρώπη». Ως χώρα με τα μεγαλύτερα προβλήματα και τα λιγότερα μέσα για να αντιμετωπίσουμε κάθε ανθρωπιστική κρίση είμαστε σε χειρότερη κατάσταση. Η κρίση γύρω από το θέμα των ανθρώπινων δικαιωμάτων δεν είναι κάτι που απασχολεί τη δική μας πολιτεία. Είναι ένα θέμα που αφορά και απασχολεί όλη την Ευρώπη, ανεξάρτητα από το πόσο προνομιούχες ή όχι είναι οι κοινωνίες της. Και υπάρχει η ζοφερή πρόβλεψη ότι το πρόβλημα αυτό θα γιγαντωθεί και θα οξυνθεί μέσα στα επόμενα χρόνια, καθώς οξύνεται και η αιτία που τα προκαλεί. Σε ένα περιβάλλον, λοιπόν, που ορίζεται από αφηγήσεις, ο Ανέστης Αζάς επιχειρεί να δώσει τη δική του εναλλακτική κατασκευή που να μπορεί να σταθεί δίπλα σε μια ορθή αφήγηση.
«Ο λόγος που με ενδιαφέρει το θέατρο-ντοκουμέντο είναι γιατί ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα δεν βασίζεται μόνο στη δική μας εμπειρία αλλά, συχνότατα, και στις αφηγήσεις από τις οποίες περιβαλλόμαστε. Άρα, είναι ένας χώρος μέσα στον οποίο θέλω να κάνω τη δική μου υποκειμενική κατασκευή. Επίσης, με ενδιαφέρει γιατί είναι ένας τρόπος να ψάξω να βρω και να προτείνω μια πραγματικότητα. Νομίζω πως πρόκειται για μια γενικότερη αναζήτηση και το είδος αυτό του θεάτρου –πλάι στο θέατρο των σκηνοθετών που πάντα υπάρχει και πάντα μας αρέσει να βλέπουμε– δημιουργεί αυτήν τη στιγμή ένα έντονο ρεύμα σε όλη την Ευρώπη. Για μένα είναι ο τρόπος να συζητήσω το πολιτικό στην τέχνη. Όπως, επίσης, να επιδιώκω να υπάρχει υψηλό επίπεδο στους ανθρώπους που ασχολούνται με αυτό το είδος θεάτρου, ερευνητές, επιστήμονες, ανθρώπους από διαφορετικούς χώρους και με διαφορετική αντίληψη, που έρχονται να συμπληρώσουν κάθε φορά το ψηφιδωτό μιας εικόνας που λέγεται "παράσταση"».
Yπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού
Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν - Φρυνίχου
26-28 Ιουλίου
21:00
www.greekfestival.gr
σχόλια