«Η Ευρώπη είναι σε κίνδυνο. Το εθνικιστικό αίσθημα κορυφώνεται. Τα λαϊκίστικα κινήματα, οι μεταμοντέρνες εκδοχές των φασιστικών κινημάτων του 20ού αιώνα εξαπλώνονται. Μέσα σε αυτό το κλίμα θα διεξαχθούν οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το δεύτερο μισό του προσεχούς Μαΐου. Αυτές οι εκλογές κινδυνεύουν να γίνουν οι πιο καταστροφικές που έχουμε δει ποτέ» δηλώνει ο διάσημος Γάλλος φιλόσοφος, Μπερνάρ-Ανρί Λεβί.
Ο κορυφαίος διανοούμενος, παραμένοντας πιστός στο όραμα της ευρωπαϊκής ιδέας, αποφάσισε να πραγματοποιήσει μια εκστρατεία σε είκοσι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και ιστορικές πόλεις, θέλοντας να στείλει ένα μήνυμα αντίστασης ενάντια στις δυνάμεις του ολοκληρωτισμού και του λαϊκισμού.
Ανάμεσα στους σταθμούς του συμπεριλαμβάνεται και η Αθήνα, όπου θα παρουσιάσει στο Παλλάς τη θεατρική παράσταση Αναζητώντας την Ευρώπη.
Σε μια περίοδο κατά την οποία πρωταγωνιστούν η δημαγωγία, η λεκτική βία και ο ρατσισμός, ο Γάλλος συγγραφέας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου τονίζοντας ότι αποτελούν στρατηγικούς εχθρούς του δημόσιου ορθού λόγου και συνιστούν ύψιστη απειλή για τη δημοκρατία.
Μάλιστα, πριν από λίγο καιρό ήταν ο βασικός συγγραφέας του Manifesto που συνυπέγραψε με σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, όπως ο Μίλαν Κούντερα, ο Ίαν ΜακΓιούαν, ο Ορχάν Παμούκ, η Ελφρίντε Γέλινεκ, η Χέρτα Μίλερ και ο ποιητής Σαλμάν Ρούσντι.
Στο Looking for Europe φυσάω τη σφυρίχτρα με χαρακτηριστικό τρόπο, σημαίνοντας συναγερμό. Ο συναγερμός που ακούγεται υποδηλώνει ότι η Ευρώπη απειλείται με θάνατο. Όλοι μπορεί να πέσουμε θύματα των αυτοκρατοριών που αναγεννιούνται τριγύρω μας.
Το Looking for Europe - Αναζητώντας την Ευρώπη είναι ο εσωτερικός μονόλογος ενός διανοούμενου, κλεισμένου σ' ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στο Σαράγεβο, ο οποίος έχει 90 λεπτά στη διάθεσή του για να γράψει μια σημαντική ομιλία για την Ευρώπη.
Να ξεκινήσει με την ελληνική μυθολογία; Με τη γερμανική φιλοσοφία; Ή με το πώς η Ευρώπη πάλεψε με την ολοκληρωτική τυραννία και τη μιζέρια τον περασμένο αιώνα;
Ουσιαστικά, είναι μια ωδή στην Ευρώπη και μια προσπάθεια αναβίωσης του πνεύματος του Σπινόζα, του Εράσμου, του Δάντη, του Γκαίτε, του Πικάσο, της Σιμόν Βέιλ και του Βάτσλαβ Χάβελ.
Όταν ο πρωταγωνιστής αρχίζει να σχεδιάζει την ομιλία, βιώνει το «σύνδρομο της κενής σελίδας». Νιώθει συντετριμμένος από την αναζωπύρωση του εθνικισμού, του λαϊκισμού και του αντισημιτισμού σε όλη την ήπειρο. Και εξοργίζεται από την οπισθοχώρηση της Δύσης στο διεθνές στερέωμα, την ώρα που αντιφιλελεύθεροι ηγέτες, όπως ο Πούτιν και ο Ερντογάν, δράττονται της ευκαιρίας και αποσταθεροποιούν τη γεωπολιτική τάξη.
Τότε δημιουργείται μια ομιλία μέσα στην ομιλία, ένας λογοτεχνικός συνειδησιακός χείμαρρος, η ολίσθηση στη μεταμοντέρνα άβυσσο και μια παθιασμένη έκκληση στις ευρωπαϊκές αξίες.
Το Looking for Europe είναι μια περιοδεύουσα παράσταση που κάνει έκκληση για δημοκρατική αντίσταση και αναβίωση της ελπίδας τις εβδομάδες που προηγούνται των πιο κρίσιμων Ευρωεκλογών τον ερχόμενο Μάιο, απέναντι στον φόβο, την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα.
Να θυμίσουμε ότι ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί γεννήθηκε το 1948 στο Μπένι-Σαφ της Αλγερίας και ζει στο Παρίσι.
Είναι Γάλλος συγγραφέας, ακτιβιστής και παραγωγός ταινιών, ήταν ένας από τους εμπνευστές του κινήματος των Νέων Φιλοσόφων του 1976 και σήμερα θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ευρωπαίους φιλοσόφους.
Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στα μεγαλύτερα έντυπα της Ευρώπης και της Αμερικής, ενώ έχει γράψει σαράντα βιβλία, μεταξύ των οποίων τα The empire and the five kings, Barbarism with a human face και Who killed Daniel Pearl?.
— Πιστεύετε ότι για την Ελλάδα τα χειρότερα έχουν περάσει; Τι σηματοδοτεί η παράσταση που θα ανεβάσετε στην Αθήνα;
Όχι, νομίζω ότι δεν έχουμε δει ακόμα τα χειρότερα. Πιστεύω πως, ευτυχώς, αποφεύχθηκε το χείριστο δυνατό σενάριο. Οι Έλληνες έχουν επιδείξει τρομερή δύναμη. Προσαρμόστηκαν σε όλα τα αυστηρά οικονομικά μέτρα που απαιτήθηκαν ως δέσμευση από την Ευρώπη, κάτι το οποίο δεν ήταν εύκολο.
Αναμφίβολα, υπάρχει ακόμη μεγάλη απόσταση που πρέπει να διανυθεί. Αλλά, ας μην ξεχνάμε ότι οι λαϊκιστές βρίσκονται ακόμα τριγύρω και πρέπει να ηττηθούν πάση θυσία.
Αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος που επέλεξα την Αθήνα. Την προτίμησα διότι είναι η Αθήνα. Γιατί είναι το λίκνο της Ευρώπης. Γιατί, χωρίς την Αθήνα, δεν υπάρχει Ευρώπη. Στο αττικό θαύμα, του οποίου οι σημερινοί Αθηναίοι είναι κληρονόμοι, βασίζονται όλοι οι Ευρωπαίοι.
— Brexit, Κίτρινα Γιλέκα, αντισημιτισμός. Στο Μanifesto που συνυπογράψατε με κορυφαίες προσωπικότητες αναφέρετε ότι η «ιδέα της Ευρώπης δέχεται επίθεση». Πιστεύετε ότι η κρίση των δημοκρατιών μας μπορεί να αποδειχθεί κάτι περισσότερο από μια παρένθεση;
Ειλικρινά, θέλω να ελπίζω ότι αυτό θα είναι κάτι προσωρινό. Επίσης, αισιοδοξώ πως η έξοδος από την παροντική κρίση της δημοκρατίας θα είναι λιγότερο οδυνηρή και τραγική από προηγούμενες ανάλογες εξόδους που έχουμε γνωρίσει.
Κοιτάζοντας προσεκτικά στις σελίδες της Ιστορίας, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι διανύουμε την τρίτη μεγάλη κρίση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων αξιών.
Η πρώτη συνέβη στο τέλος του 19ου αιώνα και συγκεκριμένα την εποχή του τεράστιου πολιτικοστρατιωτικού σκανδάλου κατασκοπείας, της Υπόθεσης Ντρέιφους. Το σκηνικό της δεύτερης κρίσης ήταν η δεκαετία του 1930. Και τώρα βρισκόμαστε εν μέσω της τρίτης.
Καταλαβαίνετε πού το πηγαίνω; Οι δύο πρώτες κρίσεις κατέληξαν σε αποκαλύψεις χωρίς προηγούμενο. Επομένως, πρέπει να ελπίζουμε πως αυτήν τη φορά το πήραμε το μάθημά μας, πως είμαστε ικανοί να βγούμε από αυτή την τρίτη κρίση με έναν πιο ειρηνικό και λιγότερο τραγικό για την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο τρόπο.
Τούτου δοθέντος, οι κίνδυνοι που αναφέρονται στο Μanifesto είναι αληθινοί. Τους τελευταίους δύο μήνες η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί ιδιαίτερα.
Έρχομαι στην Αθήνα για να πω ακριβώς αυτό: να εκφράσω τη δυσπιστία μου απέναντι στα εθνικιστικά, λαϊκίστικα και φασιστικά κινήματα. Εσείς οι Έλληνες ξέρετε τους κινδύνους περισσότερο από τον καθέναν. Έχετε βιώσει τις συνέπειες του φασισμού στο πετσί σας.
— Με ποιους τρόπους μπορούμε να αναχαιτίσουμε αυτό το εθνικιστικό, ρατσιστικό και αυταρχικό κύμα που σαρώνει τις κοινωνίες μας εν όψει και των ευρωεκλογών; Σας δημιουργεί ανησυχίες μια πιθανή αδιαφορία του εκλογικού σώματος;
Ναι, φυσικά και φοβάμαι αυτή την απάθεια. Όλοι γνωρίζουμε πως οι ψηφοφόροι δεν δίνουν τη δέουσα σημασία στις ευρωπαϊκές εκλογές, σε σχέση με τις εθνικές μάλιστα. Αυτό ισχύει όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για οποιαδήποτε άλλη χώρα.
Ωστόσο οι Έλληνες θα πρέπει να ξέρουν πόσο ζωτικό είναι για όλους μας το ζήτημα της Ευρώπης, πόσο μάλλον για τους ίδιους. Διότι οφείλουν να θυμούνται.
Αυτό είναι περίπου και το μήνυμα της θεατρικής μου παράστασης. Θα το δείτε. Θα είναι σχετική με την κατάσταση στην Ελλάδα. Θα ασχολείται με έναν κάποιο τραπεζίτη Gerhard, τον οποίο οι Έλληνες θα αναγνωρίσουν αμέσως.
Επίσης, θα καταπιαστεί και με τη μεταμόρφωση του Τσίπρα, ο οποίος έχει τον ρόλο μιας πραγματικής πολιτικής προσωπικότητας. Το βλέπετε; Το χειρότερο δεν είναι αναπόφευκτο – και ο Τσίπρας είναι η απόδειξη.
— Ποιος είναι ο ρόλος των διανοουμένων την περίοδο της παγκοσμιοποίησης;
Οφείλω να παραδεχτώ πως δεν μπορώ να σας απαντήσω. Αυτό που μπορώ να σας πω είναι πως σήμερα είμαστε αντιμέτωποι με τη λαϊκίστικη απειλή, τη Χρυσή Αυγή, και την άκρα αριστερά, που συχνά μοιάζει με δίδυμο αδελφάκι της Χρυσής Αυγής. Άρα οι διανοούμενοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και πρέπει να γίνουν πληροφοριοδότες.
Στο Looking for Europe φυσάω τη σφυρίχτρα με χαρακτηριστικό τρόπο, σημαίνοντας συναγερμό. Ο συναγερμός που ακούγεται υποδηλώνει ότι η Ευρώπη απειλείται με θάνατο. Όλοι μπορεί να πέσουμε θύματα των αυτοκρατοριών που αναγεννιούνται τριγύρω μας.
Θέλουν, αλήθεια, οι Έλληνες να γίνουν τα πιόνια και τα παιχνίδια του Πούτιν; Πώς νιώθετε όταν μαθαίνετε πως στο απόγειο της κρίσης μεταξύ Ελλάδας και Ευρώπης ο Βλαντίμιρ Πούτιν προσφέρθηκε να τυπώσει δραχμές μυστικά, σε περίπτωση που η Ελλάδα εγκατέλειπε την ευρωζώνη;
Πώς αντιμετωπίζετε, αλήθεια, τους κρυμμένους πολιτικούς μηχανισμούς που ο Πούτιν χρησιμοποιεί για να σπάσει τη ζωτική σας σύνδεση με την Ευρώπη;
Όλα αυτά είναι εξαιρετικά επικίνδυνα και προμηνύουν μόνο τα χειρότερα για την Ελλάδα. Αυτό θα προσπαθήσω να θίξω από τη σκηνή του θεάτρου Παλλάς.
— Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε;
Ίσως, η αποθάρρυνση. Αυτό που ο Έντμουντ Χούσερλ αποκαλούσε «στάχτη της μεγάλης κόπωσης». Πιστεύω πως αυτή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση.
Οι λαϊκιστές είναι φαφλατάδες. Οι δημοκρατικοί είναι υπερβολικά ήσυχοι. Οι λαϊκιστές νομίζουν ότι τους ανήκουν τα πάντα, ενώ οι δημοκράτες δεν αναλαμβάνουν δράση, χαζολογούν.
Αυτό αναδεικνύει το έργο μου: «Σταματήστε να κρύβεστε πίσω από τις σκιές, γίνετε πρωταγωνιστές και στην πορεία ξαναπάρτε τα ηνία της εξουσίας. Μιλάω απευθείας στους ανθρώπους γιατί είναι οι μόνοι που, αν η Ευρώπη καταρρεύσει, θα κληθούν να πληρώσουν τις ζημιές.
Οι πλούσιοι, οι μεγιστάνες της χώρας σας και της δικής μου, οι μεγάλοι τραπεζίτες, θα διαθέτουν πάντα τα μέσα για να οικοδομήσουν πράγματα για τον εαυτό τους. Προφανώς, θα πάνε να ζήσουν κάτω από πιο ηλιόλουστους ουρανούς.
Ενώ εμείς, οι άνθρωποι της Ευρώπης, θα κατρακυλάμε στο σκότος της φτώχειας, της αβεβαιότητας και μια μέρα ‒ο μη γένοιτο‒ του πολέμου».
— Γιατί απουσιάζουν τα ηγετικά πρότυπα από την εποχή μας; Αναφερθήκατε στον Πούτιν. Ποια είναι η γνώμη σας για τον Τραμπ;
Σας είπα τι πιστεύω για τον Βλαντίμιρ Πούτιν, αλλά θέλω να υπογραμμίσω ότι είναι εχθρός της Ευρώπης και δεν το κρύβει καν. Πιστεύει πως η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή των καιρών μας και πολιτικός τους στόχος είναι να κάνει την Ευρώπη να πληρώσει για τον ρόλο που έπαιξε εν προκειμένω.
Ο Τραμπ είναι ένα άλλο πρόβλημα. Εν αντιθέσει με τον προκάτοχό του Μπάρακ Ομπάμα, πιστεύει πως η Ευρώπη δεν είναι πια στρατηγικά σημαντική για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οπότε μας παρατάει. Μετά από αυτούς, λοιπόν, ποιος απομένει για να ηγηθεί;
Δεν σας κρύβω ότι είμαι ένας από τους ανθρώπους που βρίσκουν την ιδέα αποχώρησης της Άνγκελα Μέρκελ από την πολιτική σκηνή πολύ θλιβερή. Όπως και του Τσίπρα.
Όπως σας ανέφερα ήδη, είμαι πολύ εντυπωσιασμένος από τη μεταμόρφωσή του, σε βαθμό που σήμερα μοιάζει να είναι ένας από τους μεγαλύτερους ηγέτες της Ευρώπης, επιδεικνύοντας, κυρίως, πνεύμα υπευθυνότητας και παίρνοντας μια γεύση της αλήθειας που δεν ήμουν σίγουρος ότι κατείχε πριν από πέντε χρόνια, κατά τη διάρκεια της μεγάλης κρίσης. Σήμερα, όμως, ναι, την έχει. Συγχαρητήρια, κύριε Τσίπρα!
— Στις μέρες μας πιστεύετε ότι η σκέψη, βαθμιαία, υποχωρεί μπροστά στην εικόνα; Έχουν αλλάξει οι αλγόριθμοι τους τρόπους έκφρασης και επικοινωνίας;
Ναι, βέβαια. Για την ακρίβεια, αυτό είναι το κυρίως θέμα του θεατρικού. Ο τρόπος που τα κοινωνικά δίκτυα, οι αλγόριθμοι και το Διαδίκτυο τρέφονται από τους κοινωνικούς δεσμούς, σε τέτοιον βαθμό όμως που, τελικά, τους καταστρέφουν.
Ο χαρακτήρας μου στο θεατρικό έργο λέει ακριβώς αυτό: το Διαδίκτυο είναι ένα κανιβαλιστικό φυτό. Κι αυτό το φυτό κατασπαράζει μεγάλα κομμάτια των κοινωνιών μας αλλά και το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
— Σήμερα τι θεωρείτε επαναστατική πράξη;
Εκείνη την αξία που τοποθετείται ανάμεσα στην ευφυΐα, στην ομορφιά και στην πολυπλοκότητα.
Για παράδειγμα, όταν βλέπω ανθρώπους να ζητούν όλο και περισσότερα δημοψηφίσματα, σκέφτομαι: «Τι ανόητο! Η αληθινά επαναστατική πράξη είναι να πάρουμε στα σοβαρά τη δημοκρατία σε όλη της την πολυπλοκότητα, καθώς και το αίτημά της για διάλογο, με την υποχρέωση αυτή η συζήτηση να επιτρέπει και συμβιβασμούς.
Αυτό είναι επανάσταση. Να πάψουμε να σκεφτόμαστε με μανιχαϊστικούς όρους, άσπρο-μαύρο, καλό - κακό. Ξεκινήστε έχοντας κατά νου το λιγότερο κακό.
Και οι Έλληνες το αντιλαμβάνονται πλήρως αυτό. Αποδείξατε τόσο πολλά το 2015. Δώσατε σε όλη την Ευρώπη ένα πραγματικά πολύ καλό μάθημα δημοκρατίας».
— Τι είναι για εσάς η συγγραφή;
Είναι τα πάντα. Όλη μου η ζωή. Θα παραφράσω ένα ρητό του Γάλλου ποιητή Στεφάν Μαλαρμέ: «Η ζωή μου δημιουργήθηκε για να καταλήξει σε ένα πανέμορφο βιβλίο».
Βέβαια, δεν ξέρω ακριβώς, αν και τα βιβλία μου είναι όμορφα. Ούτε ξέρω αν το Looking For Europe είναι ένα όμορφο θεατρικό. Αλλά γνωρίζω πως σκοπός της ζωής μου πάντοτε ήταν και θα είναι να καταλήξει σε αυτό. Και τούτο αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο κείμενο του Looking for Europe.
Όλα βρίσκονται εκεί μέσα: οι αναμνήσεις μου, τα νιάτα μου, μερικά σημεία-κλειδιά από τη βιογραφία μου, η σχέση μου με τον Φρανσουά Μιτεράν, ο θάνατος ενός πανέμορφου Αμερικανού πρεσβευτή σε μια πισίνα μόλις λίγα μέτρα μακριά μου, η σημασία του πολέμου στη Βοσνία στη ζωή μου, οι Κούρδοι και, φυσικά, η κρίση της Ευρώπης που κουβαλώ στην πλάτη μου σαν πληγή. Όπως, και κάθε Ευρωπαίος.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Για ποιου τη ζωή μιλάμε; Όλα είναι σχετικά. Μπορώ μόνο να σας απαντήσω για τον εαυτό μου. Και δεν πρόκειται, φυσικά, να κάνω κήρυγμα στους άλλους.
Το πιο σημαντικό στη ζωή του καθενός είναι και το πιο ιερό. Και μιλώ για εκείνο το άγνωστο όνειρό μας, το οποίο μας καθοδηγεί και μας βοηθά να μένουμε ζωντανοί.
Εκείνο το αστέρι που φωτίζει τα βήματά μας στο σκοτάδι που πολύ συχνά κυριαρχεί στη ζωή μας. Τώρα, αν με ρωτάτε ποιο είναι το δικό μου αστέρι, μπορώ να σας δώσω μια απάντηση. Μάλλον η λογοτεχνία. Αλλά για το δικό σας δεν έχω ιδέα.
Info
«Αναζητώντας την Ευρώπη - Μια ευρωπαϊκή εκστρατεία» του Bernard-Henri Lévy
Θέατρο Παλλάς, Βουκουρεστίου 5
1/4, 20:00, με ελληνικούς υπέρτιτλους
