ΜΟΛΙΣ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ, ίσως και λιγότερα, μας χωρίζουν από το 2029, τη χρονιά που εκτυλίσσονται τα γεγονότα του εμβληματικού άνιμε του Mamoru Oshii που έκανε την πρώτη του εμφάνιση στις κινηματογραφικές αίθουσες το 1995.
Το «Ghost in the shell» (GITS), μαζί με το «Akira», υπήρξε ένα από τα πρώτα φιλμ κινουμένων σχεδίων της προδιαδικτυακής εποχής που έγινε σημείο αναφοράς για μια ολόκληρη γενιά η οποία μεγάλωσε παράλληλα με τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις. Βασίστηκε στο seinen manga –κόμικς για αγόρια– του Shirow Masamune, το οποίο δημοσιευόταν σε συνέχειες από το 1989 έως το 1997. To μάνγκα, όσο και το άνιμε, έτυχαν χλιαρής υποδοχής στην Ιαπωνία, αλλά για τον δυτικό πολιτισμό η επιρροή τους –ειδικά του φιλμ– ήταν καταλυτική.
Στην Ελλάδα, που μόλις άρχιζαν να μπαίνουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές στα σπίτια, θα μπορούσε να πει κανείς ότι το «Ghost in the shell» ήταν ένα άνιμε πολύ μπροστά από την εποχή και η τεχνολογική γλώσσα του έμοιαζε εξωγήινη.
Η υπόθεσή του αφορά έναν μελλοντικό κόσμο όπου η κυβερνοτεχνολογία έχει γίνει μέρος της καθημερινής ζωής και τα όρια μεταξύ ανθρώπου και μηχανής θολώνουν. Η Ταγματάρχης Motoko Kusanagi, μια cyborg πράκτορας της μυστικής κυβερνητικής οργάνωσης Section 9, αναλαμβάνει να εντοπίσει έναν μυστηριώδη χάκερ γνωστό ως Puppet Master. Στην πορεία, αποκαλύπτεται ότι ο Puppet Master δεν είναι άνθρωπος αλλά ΑΙ, προϊόν ενός κυβερνητικού πειράματος που απέκτησε αυτονομία και επίγνωση.
Η ύπαρξή του θέτει ερωτήματα για το τι σημαίνει ζωή και συνείδηση σε έναν κόσμο όπου η ταυτότητα μπορεί να αλλοιωθεί ή να χακαριστεί. Η Motoko έρχεται αντιμέτωπη με τα δικά της υπαρξιακά διλήμματα σχετικά με την προέλευση και τη φύση του «κελύφους» της (του μηχανικού της σώματος) και την ουσία του «φαντάσματός» της (της ανθρώπινης συνείδησής της).
Η σύγκρουσή της με τον Puppet Master οδηγεί τελικά σε μια συμβολική και κυριολεκτική «ένωση» των δυο τους που γεννά μια νέα μορφή ύπαρξης, η οποία ξεπερνά τα όρια του ανθρώπινου, του μηχανικού και της εικονικής πραγματικότητας.
H ασυνήθιστη σκηνοθεσία του Oshii δεν απλοποιούσε θεματικά το μάνγκα όπως έκανε το «Akira», λόγω των περιορισμών του μέσου. Τουναντίον, δημιουργούσε μια αλλόκοτη ατμόσφαιρα και αισθητική που μπορεί να συμπύκνωνε αφηγηματικά το μάνγκα αλλά το εμπλούτιζε ιδεολογικά, μετατρέποντάς το σε μια φιλοσοφική σπουδή πάνω στις ιδέες των διανθρώπινων σχέσεων, της δυαδικότητας και των σιντοϊστικών αντιλήψεων για την ύπαρξη. Επιπλέον η New Port City, μια πόλη εμπνευσμένη από τον χαώδη αστικό ιστό του Χονγκ Κονγκ των ’90s, φαντάζει έντονα πραγματική.
Στην Ελλάδα, που μόλις άρχιζαν να μπαίνουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές στα σπίτια, θα μπορούσε να πει κανείς ότι το «Ghost in the shell» ήταν ένα άνιμε πολύ μπροστά από την εποχή και η τεχνολογική γλώσσα του έμοιαζε εξωγήινη.
Kenji Kawai - Floating Museum
Στο ίδιο ύφος κινήθηκε και το σάουντρακ: ο συνθέτης Kenji Kawai προσπάθησε, σύμφωνα με τις οδηγίες του σκηνοθέτη, να γράψει μια μουσική με επίκεντρο τα κρουστά που δεν θα έφερνε στον νου κάποιο συγκεκριμένο όργανο ή κάποια συγκεκριμένη γλώσσα αλλά θα ακουγόταν απόκοσμη. Την ίδια περίοδο είχε ακούσει μια φολκ γυναικεία βουλγαρική χορωδία την οποία σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει. Όταν αρνήθηκαν, στράφηκε σε Γιαπωνέζες τραγουδίστριες, στη γιαπωνέζικη φωνητική παράδοση και σε αρχαία ιαπωνικά κείμενα. Το αποτέλεσμα ήταν ένα από τα πιο διάσημα και επιβλητικά μουσικά μοτίβα στον κινηματογράφο, που ναι μεν ακούγεται στους τίτλους αρχής, ενώ το τεχνητό σώμα της ηρωίδας συναρμολογείται, αλλά δίνει τον τόνο για όλη την ταινία.
Η χορωδία τραγουδάει τους στίχους: «Επειδή χόρεψα, η όμορφη κυρία μαγεύτηκε / Επειδή χόρεψα, το λαμπρό φεγγάρι αντήχησε / Ζητώντας γάμο, ο θεός θα κατέβει./ Η νύχτα καθαρίζει και το πουλί της χίμαιρας θα τραγουδήσει». O ambient χαρακτήρας των 10 κομματιών θυμίζει τη δουλειά του Vangelis στο «Blade Runner», αμυδρά το «Akira» του Geinoh Yamashirogumi και το μεταγενέστερο το «Mushishi» του Toshio Masuda.
Ghost in the Shell - Ghost City
Γενικά, το σάουντρακ δένει με το πνιγηρό και αποστειρωμένο περιβάλλον της New Port City, δεν συνοδεύει απλώς τις εικόνες αλλά τις διαπερνά με ένα υπόγειο, σχεδόν αινιγματικό συναισθηματικό βάθος. Ειδικά ο τρόπος που χρησιμοποιεί τις παύσεις και τις σιωπές εντείνει την αίσθηση μετάβασης σε έναν κενό χώρο που λειτουργεί έξω από τα όρια της πραγματικότητας.
Σύμφωνα με τον Kawai που μίλησε πρόσφατα στο «Quietus» για τον τρόπο που προσέγγισε τη μουσική: «Στην ουσία, η κοσμοθεωρία που εκφράζεται στο “Ghost in the shell” βασίζεται στον σιντοϊσμό, όπου η έννοια του Ma, ενός νοητός κόσμου όπου κατοικούν τα πνεύματα, έχει τεράστια σημασία. Ήθελα λοιπόν να ενσωματώσω αυτό το στοιχείο στη μουσική. Ανάμεσα στις χτυπητές νότες των τυμπάνων και στο κουδούνισμα που βγάζουν οι καμπάνες ήθελα να υπάρχει αυτός ο χώρος, αυτή η αίσθηση του Ma, ώστε ο ακροατής να μπορεί να εμβαθύνει στη μουσική. Αν ο ενδιάμεσος αυτός χώρος δεν υπήρχε, η ατμόσφαιρα του ήχου θα κινδύνευε να χαθεί ή να πνιγεί. Αυτός ο χώρος, μαζί με τον τρόπο που χρησιμοποίησα ηλεκτρονικούς ήχους, αποτέλεσε το μέσο για να δημιουργηθεί ένα είδος ηχητικού τοπίου».
Το άλμπουμ κλείνει με ένα καντονέζικο ποπ κομμάτι της Fang Ka Wing, ενώ δεν περιλαμβάνει το κομμάτι «One minute warning» των Passengers, ένα ξεχασμένο one-off project των U2 με τον Brian Eno που ακουγόταν στους τίτλους τέλους της αγγλόφωνης εκδοχής του φιλμ.
Φέτος, το «Ghost in the shell» γιορτάζει τρεις δεκαετίες από την κυκλοφορία του και παραμένει πιο επίκαιρο και διαχρονικό από ποτέ. Πέρα από τον κινηματογράφο ή οτιδήποτε άλλο, η αισθητική του έχει αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα και στη σύγχρονη μουσική – τα παραδείγματα είναι άπειρα, από την Grimes, τον Weeknd και την Taylor Swift, μέχρι πιο πρόσφατα, με την FKA Twigs και τα «Eusexua» και «Eusexua: Afterglow». Η Arca συγκρούστηκε δημόσια με τη Sevdaliza, κατηγορώντας την ότι αντιγράφει τη cyberpunk, glitch αισθητική της, ωστόσο αμφότερες οι δημιουργοί αντλούν, συνειδητά ή υποσυνείδητα, έμπνευση από το άνιμε.
Στα πιο σοβαρά, εκεί που το «Ghost in the Shell» χτυπάει σήμερα πιο δυνατά είναι στο ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης. Από μουσικής πλευράς, η εμφάνιση ολοένα και περισσότερων AI συγκροτημάτων ή καλλιτεχνών προκαλεί αίσθηση – και ανησυχία. Φέτος, για πρώτη φορά, η ψηφιακή R&B ερμηνεύτρια, Xania Monet, έκανε το ντεμπούτο της στο «Billboard», ενώ το φανταστικό συγκρότημα Breaking Rust βρέθηκε στο #1 των Country Digital Song Sales με το «Walk my walk», χωρίς το κομμάτι να εμφανίζεται καν στα Spotify ή Apple Music. Στην Ελλάδα έκανε πρεμιέρα στο Twitter ο πρώτος AI λαϊκός τραγουδιστής, ο Γιάννης Μαδερφάκης, με το πρώτο του κομμάτι να κυκλοφορεί σύντομα – και μοιάζει σαν κάποιος να μας κάνει πλάκα. Τι σημαίνει αυτό για τη μουσική; Το μέλλον θα το δείξει – και είναι ήδη εδώ.
Ghost in the Shell 1995 Opening credits scene
Το Ghost in the Shell θα παιχτεί στο πλαίσιο ενός μίνι αφιερώματος του Midnight Express στις 29/11 και 6/12 στο Cinobo Πατησίων (28ης Οκτωβρίου 79, Αθήνα) και το Ghost in the Shell 2: Innocence στις 2/12 και 4/12.
