Η γυναίκα και το πιάνο: Μια έντονη σχέση που κάποτε ήταν απαγορευμένος έρωτας

Η γυναίκα και το πιάνο: Μια έντονη σχέση που κάποτε ήταν απαγορευμένος έρωτας Facebook Twitter
Βίλχελμ Χάμερσοϊ, «Εσωτερικός χώρος με πιάνο και γυναίκα στα μαύρα» (1901).
0

ΚΑΝΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ δεν γέλασε όταν ένα 11χρονο κορίτσι με το επίθετο Μότσαρτ κάθισε στα πλήκτρα για να παίξει αυτά που ένας κριτικός περιέγραψε ως «τα μεγαλύτερα σε διάρκεια και τα πιο δύσκολα κομμάτια, με εντυπωσιακή ακρίβεια». Αμέσως μετά, τη θέση της στο πιάνο πήρε ο μικρότερος αδελφός της, ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους, ο οποίος επίσης δεν ήταν πολύ κακός.

Όπως μας υπενθυμίζει η Σούζαν Τόμες, μια Σκωτσέζα πιανίστα και συγγραφέας, στο απολαυστικά κατατοπιστικό της βιβλίο με τίτλο Women and the Piano: A History in 50 Lives («Οι γυναίκες και το πιάνο: Μια ιστορία σε 50 ζωές»), η Μαρία Άνα Μότσαρτ ήταν εκείνη που αρχικά ήταν το «πρώτο όνομα» στις ευρωπαϊκές αυλές, εκεί που ο πατέρας της, ο Λέοπολντ, πήγαινε τακτικά σε περιοδεία τα δύο παιδιά-θαύματα. Αλλά αυτή είναι μόνο η αρχή της ιστορίας της Μαρία Άνα και άλλων ταλαντούχων βιρτουόζων του πιάνου που πιθανώς δεν έχετε ακούσει ποτέ, μόνο και μόνο επειδή έτυχε να είναι γυναίκες.

Όταν η Μαρία Άνα (1751-1829) μπήκε στην εφηβεία, ο πατέρας την απέλυσε από την οικογενειακή μουσική επιχείρηση και από τις περιοδείες και την έστειλε στο σπίτι. Είναι αλήθεια ότι μέχρι τότε η ιδιοφυΐα του αδελφού της είχε επισκιάσει τα δικά της θαυμαστά χαρίσματα.

Αλλά το θέμα ήταν ότι, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις της εποχής, κανένας περιζήτητος εργένης δεν θα γοητευόταν από μια γυναίκα που φιλοδοξούσε να συνθέτει και να παίζει επαγγελματικά πιάνο σε περιοδείες. Κι έτσι, υποκύπτοντας στην πατρική απόφαση και την κοινωνική σύμβαση, η Μαρία Άνα παντρεύτηκε, μεγάλωσε τα παιδιά της δεν έπαιξε ποτέ ξανά ενώπιον κοινού. Αλλά δεν έπαψε ποτέ να παίζει και να διδάσκει κατ’ ιδίαν. Κατά πάσα πιθανότητα, έγραφε και μουσική – ο αδελφός της είχε επαινέσει μια σύνθεσή της στην αλληλογραφία τους. Αλλά δεν σώζεται τίποτα από το έργο της, ίσως επειδή κανείς δεν θεώρησε ότι αξίζει να διατηρηθούν τα κομμάτια του θηλυκού –και συνεπώς, δευτερεύοντος– Μότσαρτ.

Καθεμιά από αυτές τις πιανίστριες αψήφησε τις έμφυλες νόρμες και τα κοινωνικά εμπόδια για να δημιουργήσει τη δική της μουσική ζωή και ταυτότητα. Πολλές από αυτές το κατάφεραν αυτό παρά τον αποκλεισμό τους από τα ωδεία που ήταν μόνο για άντρες και παρά το γεγονός ότι υπέστησαν κριτικές παρατηρήσεις που συχνά επικεντρώνονταν λιγότερο στο ρεπερτόριό τους παρά στη σεξουαλική τους γοητεία ή την έλλειψή της.

Τέτοια ήταν η μοίρα πολλών ταλαντούχων πιανιστριών ανά τους αιώνες, των οποίων η θέση στο πιάνο περιοριζόταν αναγκαστικά στην οικιακή σφαίρα. Υπήρξαν όμως και πολλές γυναίκες που επέμειναν παρ' όλα αυτά, και ακολούθησαν τις επαγγελματικές τους φιλοδοξίες, είτε εξαιτίας της άσβεστης αγάπης τους για τη μουσική, είτε επειδή είχαν ανάγκη να βγάλουν τα προς το ζην, είτε και για τα δύο. Οι ιστορίες αυτών των γυναικών μας μεταφέρουν από την άνοδο της δημοτικότητας του πιάνου στα τέλη του 18ου αιώνα, στην εποχή του Ρομαντισμού τον 19ου αιώνα, και στη συνέχεια στον μοντερνισμό του 20ού αιώνα.

Women and the Piano: A History in 50 Lives
Το εξώφυλλο του βιβλίου Women and the Piano: A History in 50 Lives

Καθεμιά από αυτές τις πιανίστριες αψήφησε τις έμφυλες νόρμες και τα κοινωνικά εμπόδια για να δημιουργήσει τη δική της μουσική ζωή και ταυτότητα. Πολλές από αυτές το κατάφεραν αυτό παρά τον αποκλεισμό τους από τα ωδεία που ήταν μόνο για άντρες και παρά το γεγονός ότι υπέστησαν κριτικές παρατηρήσεις που συχνά επικεντρώνονταν λιγότερο στο ρεπερτόριό τους παρά στη σεξουαλική τους γοητεία ή την έλλειψή της. Ακόμα και ο υψηλότερος έπαινος μπορούσε να ακουστεί αμήχανος.

Η Κλάρα Σούμαν (1819-1896) χαιρετίστηκε από έναν κορυφαίο μουσικοκριτικό της εποχής της ως «η σημαντικότερη εν ζωή πιανίστρια, ανεξαρτήτως φύλου, και όχι απλώς η σημαντικότερη γυναίκα στο πιάνο». Οι δικές της συνθέσεις, συμπεριλαμβανομένου του κοντσέρτου της για πιάνο, έχουν μόλις πρόσφατα εισέλθει στο mainstream κλασικό ρεπερτόριο, ωστόσο παραμένει σχεδόν αδύνατο να τη σκεφτεί κανείς ανεξάρτητα από τον σύζυγό της, τον συνθέτη και συγγραφέα Ρόμπερτ Σούμαν.

Η απαιτητική καριέρα της Κλάρα ως ερμηνεύτριας και δασκάλας ήταν εκείνη που πλήρωνε τους λογαριασμούς του νοσοκομείου στα τελευταία χρόνια της ζωής του Ρόμπερτ, όταν ήταν έγκλειστος σε ψυχιατρικό ίδρυμα, και χρηματοδοτούσε την ανατροφή των οκτώ επιζώντων παιδιών τους. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι της έμενε ελάχιστος χρόνος για να αφιερώσει στις δικές της συνθέσεις.

Είναι επίσης συγκλονιστικό να σκεφτεί κανείς ότι χωρίς τη Σάρα Λέβι (1761-1854), τη μουσικό αλλά διαχειρίστρια ενός ξακουστού salon με έδρα το Βερολίνο, ίσως να μην είχαν αναβιώσει ποτέ οι μεγαλειώδεις συνθέσεις του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, το έργο του οποίου είχε βρεθεί στην αφάνεια στις αρχές του 19ου αιώνα. Εκείνη όμως, έχοντας υπάρξει η μόνη γνωστή μαθήτρια πιάνου του γιου του Μπαχ, του Βίλχελμ Φρίντεμαν Μπαχ, παρουσίαζε τακτικά τα έργα του Μπαχ του πρεσβύτερου στις συναυλίες που διοργάνωνε στο «σαλόνι» της.

Η γυναίκα και το πιάνο: Μια έντονη σχέση που κάποτε ήταν απαγορευμένος έρωτας Facebook Twitter
Οι φυλετικές διακρίσεις ματαίωσαν την κλασική εκπαίδευση στο πιάνο της Νίνα Σιμόν (1933-2003), η οποία βεβαίως στη συνέχεια απέκτησε μεγάλη φήμη ως κορυφαία τζαζ (και όχι μόνο) ερμηνεύτρια.

Ο ενθουσιασμός της για τον Μπαχ ισοδυναμούσε με εκείνον της αδελφής της, Μπέλα Σάλομον, η οποία ενθάρρυνε τον εγγονό της, τον διάσημο Φέλιξ Μέντελσον, να διευθύνει το 1829 τη μνημειώδη εκτέλεση του έργου «Τα Κατά Ματθαίον Πάθη», η οποία προκάλεσε ένα νέο ενδιαφέρον για το έργο του Μπαχ.

Είναι ειρωνικό, λοιπόν, ότι μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες η δισέγγονη της Σάρα Λέβι και μεγαλύτερη αδελφή του Φέλιξ, η Φάνι (1805-1847), ήταν επίσης απούσα από τη μουσική ιστορία. Σε ηλικία 13 ετών εισέπραττε κομπλιμέντα ότι έπαιζε «σαν άντρας», προτίμησε όμως να δημοσιεύει τις δικές της πρώιμες συνθέσεις με το όνομα του αδελφού της. Μόνο αφού παντρεύτηκε τον ζωγράφο Βίλχελμ Χένσελ το 1829, ξεκίνησε μια επαγγελματική μουσική καριέρα ως Φάνι Χένσελ, ερμηνεύοντας συχνά έργα του Μπαχ καθώς και έργα του αδελφού της και δικά της.

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι επίσης η περίπτωση της Μαρία Συμανόφσκα (1789-1831), η οποία είναι σχεδόν βέβαιο ότι επηρέασε σημαντικά τον νεότερό της συνθέτη και πιανίστα Φρεντερίκ Σοπέν, συνθέτοντας και ερμηνεύοντας κομμάτια στις ίδιες φόρμες που χρησιμοποίησε στη συνέχεια ο Σοπέν.

 Άλλες σπουδαίες πιανίστριες είχαν να αντιμετωπίσουν κι άλλα εμπόδια πέρα από τους έμφυλους περιορισμούς. Οι φυλετικές διακρίσεις ματαίωσαν την κλασική εκπαίδευση στο πιάνο της Νίνα Σιμόν (1933-2003), η οποία βεβαίως στη συνέχεια απέκτησε μεγάλη φήμη ως κορυφαία τζαζ (και όχι μόνο) ερμηνεύτρια. Η Λίλι Κράους (1903-1986) διέφυγε από τη ναζιστική Ευρώπη για την Ινδονησία, για να συλληφθεί από τους Ιάπωνες και να κρατηθεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιάβα. Η Μαρία Γιούντινα (1899-1970) παρέμεινε παγιδευμένη στη Σοβιετική Ένωση για όλη τη διάρκεια της καριέρας της ως τιμωρία για την ορθόδοξη πίστη της. Κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα, η Ζου Σιάο-Μέι (γεννημένη το 1949) ένα εκκολαπτόμενο παιδί-θαύμα, πέρασε πέντε χρόνια στην εξορία εκτελώντας χειρωνακτική εργασία σε ένα απομακρυσμένο χωριό με μόνο παρηγοριά μια κρυμμένη παρτιτούρα των «Παραλλαγών Γκόλντμπεργκ» του Μπαχ.

Bach Goldberg Variations - Zhu Xiao Mei

Με στοιχεία από The Wall Street Journal

Μουσική
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο κόσμος ανακαλύπτει την Λουίζ Φαρένκ, τη λαμπρή συνθέτρια και πιανίστρια του 19ου αιώνα

Μουσική / Λουίζ Φαρένκ: Ανακαλύπτοντας τη λαμπρή συνθέτρια και πιανίστρια του 19ου αιώνα

Βιρτουόζος ερμηνεύτρια και συνθέτρια, δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα δημοφιλής και δεν έλαβε την αναγνώριση που της άξιζε κατά τη διάρκεια της ζωής της, αλλά συνέχισε να γράφει τη μουσική της και να αγωνίζεται για δικαιοσύνη και ισότητα μέχρι το τέλος.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μαρία Ζοάο Πίρες

Μουσική / Μαρία Ζοάο Πίρες: Μία από τις σπουδαιότερες πιανίστριες του κόσμου

Μια κορυφαία πιανίστα, μια σπουδαία γυναίκα, που στο βιογραφικό της έχει δισκογραφικές καταθέσεις αναφοράς αλλά και σημαντικές ζωντανές ερμηνείες στο κλασικό και το ρομαντικό ρεπερτόριο. Αυτή είναι η ιστορία της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Φιλιώ Πυργάκη (1939-2021) : «Το δημοτικό, παιδί μου, δεν είναι τραγούδι για να πλένεις τα πιάτα…»

Μουσική / Φιλιώ Πυργάκη: «Το δημοτικό, παιδί μου, δεν είναι τραγούδι για να πλένεις τα πιάτα…»

«Λέω κουράστηκα, αλλά μόλις ανέβω εκεί πάνω στο παλκοσένικο γίνομαι αλλιώτικος άνθρωπος». Η κορυφαία των Ελληνικών πανηγυριών, που πέθανε σαν σήμερα το 2021, είχε μιλήσει στη LIFO για μιαν Ελλάδα που υπνοβατεί στο DNA μας.
M. HULOT
Fotis Benardo: «Εξάγουμε πολιτισμό, αλλά στην Ελλάδα δεν μας το αναγνωρίζουν»

Μουσική / Fotis Benardo: «Κανένα ΑΙ δεν μπορεί να εκφράσει αυτά που νιώθω, ούτε αυτά που έχω περάσει»

Είναι ο ντράμερ των Septicflesh και των Nightfall. Έκανε τη μουσική όχημα για τα ταξιδέψει σε ολόκληρο τον κόσμο. Μοιράστηκε τη σκηνή με θρύλους της μουσικής όπως οι Black Sabbath, οι Iron Maiden οι Kiss και οι Motorhead. Πιστεύει πολύ στη νέα μουσική σκηνή της Ελλάδας και ότι ο άνθρωπος θέλει άνθρωπο και όχι ΑΙ. Είναι ο Αθηναίος της εβδομάδας.
M. HULOT
Πόσο τελικά έχει ακυρωθεί ο Morrissey;

Μουσική / Morrissey: Η συναυλία ακυρώθηκε, το beef συνεχίζεται

Η πορεία ενός από τους πιο δημοφιλείς μουσικούς της εποχής μας έχει έχει στιγματιστεί από τις πολιτικές του τοποθετήσεις υπέρ ενός ακροδεξιού κόμματος, καθώς και από τις προκλητικές δηλώσεις του για ζητήματα όπως η μετανάστευση, η ισλαμοφοβία και η πολιτική ορθότητα. Το κοινό χωρίζεται στα δύο. Τι πιστεύει η κάθε πλευρά;
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ
Νταϊάνα Ρος, η βασίλισσα της μουσικής 

Μουσική / Νταϊάνα Ρος: «Θέλει χρόνο και δουλειά για να γίνεις Diva, δεν είναι τόσο απλό»

Μια από τις πιο μεγάλες τραγουδίστριες του πλανήτη, η ακαταπόνητη ερμηνεύτρια που με τη μαγνητική της παρουσία μαγεύει το κοινό, είναι ένα φαινόμενο πιο ασυνήθιστο από όσο νομίζετε. Έρχεται σε λίγες μέρες στην Αθήνα για μια μοναδική συναυλία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
105’ με τον Rack

Μουσική / Rack: «Έχω φάει σφαλιάρες γιατί τις ζήταγα, αλλά η ζωή μου πλέον έχει αλλάξει»

Γιος του Λεκτικού Επεξεργαστή και με καριέρα που εκτοξεύτηκε νωρίς, ο δημοφιλής ράπερ έχει αλλάξει ρότα. Στα 25 του, πιο ήρεμος από ποτέ, απολαμβάνει μια φήμη που έφτασε μέχρι το Χόλιγουντ.
M. HULOT
Στην Κόνιτσα, σε ένα τριήμερο γλέντι με ρουμανικό fusion, ποντιακά και ηπειρώτικα

Μουσική / Στην Κόνιτσα, σε ένα τριήμερο γλέντι με ρουμανικό fusion, ποντιακά και ηπειρώτικα

Το ακριτικό διαβαλκανικό φεστιβάλ του Christopher King και της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση ξεσήκωσε για άλλη μια χρονιά άτομα κάθε ηλικίας και καταγωγής με παραδοσιακή μουσική απρόσμενη και συναρπαστική.
M. HULOT
Η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη που έγινε λαϊκό ορατόριο από τον Μίκη Θεοδωράκη

Συμφωνική Μουσική - Ιστορίες / Η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη που έγινε λαϊκό ορατόριο από τον Μίκη Θεοδωράκη

Η Ματούλα Κουστένη διερευνά τη σχέση του ποιητή με τον συνθέτη, την αφετηρία της δημιουργίας του μεγάλου έργου «Άξιον Εστί» και την πορεία του μέχρι την πρώτη ηχογράφηση.
ΜΑΤΟΥΛΑ ΚΟΥΣΤΕΝΗ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Νανά Τράντου: «Οι συναυλίες δεν θα πεθάνουν ποτέ, είναι μια εμπειρία»

Μουσική / Νανά Τράντου: «Οι συναυλίες δεν θα πεθάνουν ποτέ, είναι μια εμπειρία»

Η artistic και managing director της High Priority Promotions, η μόνη γυναίκα με αυτήν τη θέση στην Ελλάδα, μιλά για τις συναυλίες, τη μουσική σήμερα, τις αλλαγές σε καλλιτέχνες και κοινό και το Memory Corner με τα ιδιαίτερα vintage ρούχα, την άλλη μεγάλη της αγάπη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Q Lazzarus: Tο τραγικό στόρι του θρυλικού κομματιού «Goodbye Horses».

Μουσική / Q Lazzarus: Tο τραγικό στόρι του θρυλικού κομματιού «Goodbye Horses»

Για χρόνια η Q Lazzarus του «Goodbye Horses», μία από τις πιο αδικημένες ερμηνεύτριες στην ιστορία της ποπ μουσικής, παρέμενε μια μυστηριώδης φιγούρα, τώρα όμως ένα μουσικό ντοκιμαντέρ φωτίζει τη ζωή της.
ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ
Eddie Dark: «Γράφω μουσική επειδή έχω σιχαθεί τα πάντα»

Μουσική / Eddie Dark: «Γράφω μουσική επειδή έχω σιχαθεί τα πάντα»

Από μικρός ένιωθε αποσυνάγωγος. Πιστεύει ότι τα κόμικς είναι η μόνη μορφή τέχνης που είναι τελείως αφιλτράριστη και πιστεύει ότι η γενιά του θα μείνει στην ιστορία ως η γενιά που έχασε τα καλά πράγματα στο τσακ. Ο μουσικός Eddie Dark είναι ο Αθηναίος της εβδομάδας.
M. HULOT