Σχεδόν έναν χρόνο μετά την οριστική εκκένωση του αυτοσχέδιου προσφυγικού καταυλισμού στον συνοριακό σιδηροδρομικό σταθμό της Ειδομένης το καλοκαίρι του 2016, ο εικαστικός Γιώργος Κατσάγγελος δημιουργεί μια πολυμεσική εγκατάσταση, μια διαφορετική «αρχαιολογική έκθεση» με σύγχρονα υλικά, με τίτλο "Relics to Eternity | Ειδομένη 2015-2016", στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στη Μονή Λαζαριστών, από τις 31 Μαΐου έως τις 9 Σεπτεμβρίου 2017.
Ο Κατσάγγελος σπούδασε φωτογραφία με υποτροφία, στο BROOKLYN COLLEGE της Νέας Υόρκης. Δάσκαλος του ο Walter Rosenblum. Είναι Καθηγητής στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. Διετέλεσε Πρόεδρος του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης από το 1996-1998 και Διευθυντής του Μουσείου Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης από το 2002 έως το 2005. Από το 2006 έως το 2010 ήταν Κοσμήτορας της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. Σήμερα είναι Καθηγητής πρώτης βαθμίδας στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Α. Π. Θ. Έχει τιμηθεί με το 1ο Βραβείο Φωτογραφίας, Μουσείο Manege, Saint Petersburg, Ρωσία, 2010, το 1ο Βραβείο Φωτογραφίας, Μουσείο Φωτογραφίας, Τασκένδης, Μπιενάλε Ουζμπεκιστάν, 2013, το Βραβείο του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού, Στοκχόλμη, 2010, με Βραβείο Αριστείας του ΑΠΘ το 2016, Βραβείο για Εθνικές και Διεθνείς Διακρίσεις Αριστείας του ΑΠΘ για την κατάκτηση του Διεθνούς Βραβείου Καλών Τεχνών από τo International Exchange Center to Kobe (Ιαπωνία), 28 Ιανουαρίου 2016 κ.α.
«Στην Ειδομένη πήγα πρώτη φορά τον Αύγουστο του 2015» λέει ο ίδιος. «Η πρώτη εικόνα της Ειδομένη ήταν η πίεση των ανθρώπων να διαβούν την συνοριακή γραμμή οι συνεχείς απωθήσεις , οι διαταγές από βροντερές φωνές τα κλάματα παιδιών και μανάδων που στο πανικό αποχωρίστηκαν. Και μετά το άνοιγμα των συνόρων και ξανά οχλαγωγία, πίεση από την αρχή. Μέχρι το απόγευμα της ίδιας μέρας οι υπεύθυνοι στην Ειδομένη, μην σκεφτείτε το οργανωμένο κράτος, αλλά κυρίως οι ΜΚΟ και οι εθελοντές οργάνωσαν του πρόσφυγες και τους μετανάστες σε πενηντάδες. Κάθε μια από αυτές είχε αρχηγό και νούμερο, συνήθως ήταν πρόχειρα φτιαγμένο σε χαρτόνι, δημιουργώντας γκρουπ που διατασσόταν σε μικρή απόσταση από τα σύνορα και σε απόσταση το ένα από το άλλο. Όταν δινόταν η άδεια από τους σκοπιανούς το γκρουπ προωθείτο και μέσα σε μερικές ώρες το σκηνικό άλλαξε μπρος στα μάτια μας. Ένα σκηνικό που έμελε να αλλάζει συνεχώς με ρυθμούς που ακόμη και ο πιο προσεκτικός παρατηρητής δεν μπορούσε να παρακολουθήσει. Το ποτάμι αυτών των ανθρώπων που ερχόταν από μέρη μακρινά, της Μέσης Ανατολής αλλά και της μακρινής Ασίας, της Αφρικής και όχι μόνο, κυριολεκτικά με συγκλόνισε. Δεν ξέρω τι ακριβώς ήταν αυτό που βρήκε το αντίστοιχο του μέσα μου αλλά από την άλλη μέρα άρχισα συστηματικά να πηγαίνω στην Ειδομένη και να φωτογραφίζω. Έμοιαζε σαν όλα τα μέσα ενημέρωσης του κόσμου να βρισκόταν στην Ειδομένη. Κάποια στιγμή μέτρησα 30 δορυφορικά λινκ που μετέδιδαν τα γεγονότα σε όλο τον κόσμο καθώς και πληθώρα φωτογράφων, δημοσιογράφων και ραδιοφωνικών, τηλεοπτικών συνεργείων.»
Τα εγκλωβισμένα παιχνίδια και παιδικά αντικείμενα είναι τα ευρήματα και οι φωτογραφίες το πεδίο στο οποίο βρέθηκαν, «η ανασκαφή».
«Δύο ήταν τα καθοριστικά γεγονότα στην αλλαγή πολιτικής προώθησης των προσφύγων μεταναστών στην Ευρώπη» τονίζει ο κ. Κατσάγγελος. «Το πρώτο ήταν το τρομοκρατικό χτύπημα στο θέατρο Μπατακλάν του Παρισιού την Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015. Μερικές μέρες αργότερα η Ευρώπη δεχόταν μόνο τους πρόσφυγες και σαν τέτοιοι θεωρήθηκαν οι Σύριοι, οι Αφγανοί και οι Ιρακινοί. Οι υπόλοιπες εθνικότητες έβλεπαν με πόνο και αγωνία τους «πρόσφυγες» να περνούν τα σύνορα ενώ αυτοί να παραμένουν. Οι διαδηλώσεις φούντωσαν, η απεργία πείνας το ράψιμο των στομάτων των Ιρανών ήταν τα κορυφαία συμβάντα των ημερών εκείνων. Και στις 9 Δεκεμβρίου του 2015 η αστυνομία με μια καταδρομική επιχείρηση μακριά από δημοσιογράφους και κάμερες απομάκρυνε τους μετανάστες και τους μετέφερε στα μεγάλα αστικά κέντρα και στα λεγόμενα camp. Το δεύτερο μεγάλο συμβάν που κατά την γνώμη μου καθόρισε τα πράγμα στην Ειδομένη ήταν το τρομοκρατικό κτύπημα στις Βρυξέλλες την Τρίτη 22 Μαρτίου 2016. Ενώ οι μετανάστες μετά από περίπου δύο μήνες από την πρώτη απομάκρυνση ξανασυγκεντρώθηκαν στα σύνορα με την ελπίδα να οδηγηθούν στην γη της επαγγελίας, η ροή για τους πρόσφυγες και μόνο συνεχιζόταν αργά με πιο αυστηρούς ελέγχους. Οι αρχές μετά το τρομοκρατικό χτύπημα ειδοποιήθηκαν ότι κανείς πια δεν αφήνει το ελληνικό έδαφος. Προσπάθειες ατόμων και μεγάλων ομάδων να περάσουν τα σύνορα κατέληγαν συνήθως σε αποτυχία με πολύ βία από την πλευρά των Σκοπίων. Η τελευταία πράξη του δράματος παίχτηκε, με τον τελευταίο πρόσφυγα να οδηγείται μακριά από τα φυλασσόμενα σύνορα μας, την Τρίτη 13 Ιουνίου του 2016.»
«Στην Ειδομένη η διακίνηση των προμηθειών ήταν εντυπωσιακή. Η προσφορά των κοινών ανθρώπων η αυταπάρνηση των εθελοντών και των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων ήταν πολύ μεγάλη. Η διαχείριση της τροφής, του ρουχισμού και του εξοπλισμού που οι πρόσφυγες χρειαζόταν ήταν πολύ δύσκολη και συχνά άναρχη. Η ανασφάλεια για το μέλλον η ταχύτητα που άλλαζε το σκηνικό δημιουργούσε την εικόνα της εγκατάλειψης. Τα ρούχα, τα αντικείμενα και τα τρόφιμα που ανεξέλεγκτα βρισκόταν στον χώρο της Ειδομένης δημιουργούσαν την εικόνα του μόνιμου χάους. Η εικόνες αυτές επιβάλλονταν οπτικά και δημιουργούσαν την αίσθηση της αβέβαιης έκβασης των γεγονότων.
Τις επόμενες ημέρες που υποχρεώθηκαν να αποχωρήσουν οι προσωρινοί κάτοικοι της Ειδομένης και αφού μας επετράπη η είσοδος στον χώρο μετά την αστυνομική επιχείρηση διαπίστωσα πως υπήρχαν μεταξύ των άλλων πολλά εγκαταλειμμένα παιδικά αντικείμενα κυρίως παιχνίδια. Τα παιδιά συνήθως δεν εγκαταλείπουν τα παιχνίδια τους. Το γεγονός ότι βρέθηκαν εκεί δείχνει πως απομακρύνθηκαν γρήγορα χωρίς να προλάβουν να τα πάρουν μαζί τους. Σ' αυτό συνηγορεί και η εικόνα των μισοτελειωμένων γευμάτων και των μαγειρικών σκευών που βρέθηκαν στον χώρο.
Η εμπειρία μου ως εικαστικού αλλά και η σχέση μου με τα αντικείμενα που επί σειρά ετών φωτογράφιζα συνέλεγα και συντηρούσα για τις ανάγκες των μουσείων που οργάνωσα με οδήγησε στην περισυλλογή των αντικειμένων αυτών. Συνέλεξα έτσι μια σειρά παιχνιδιών και προσωπικών αντικειμένων των παιδιών αφού πρώτα τα φωτογράφισα στον χώρο που βρεθήκαν», εξηγεί ο εικαστικός.
«Η συναισθηματική φόρτιση των αντικειμένων με οδήγησε να αναπτύξω την ιδέα του εγκλωβισμού των 350 περίπου αντικείμενων που περισυνέλεξα σε κουτιά διαφανούς plexiglass και στην συνέχεια της δημιουργίας μιας πολυμεσικής εγκατάστασης. Κάθε αντικείμενο αποκτά την δική του απολυτότητα μέσα στον χώρο που δημιουργείται. Το σύνολο των αντικειμένων εκτίθεται στον χώρο που υπάρχουν μόνο δύο μεγάλες γιγαντοφωτογραφίες. Οι φωτογραφίες αυτές εικονίζουν τον εγκαταλειμμένο χώρο και αποτελούν την βάση πάνω στην οποία εδράζεται η ιδέα της εγκατάστασης. Η προσομοίωση μια αρχαιολογικής έκθεσης με σύγχρονα υλικά. Τα εγκλωβισμένα παιχνίδια και παιδικά αντικείμενα είναι τα ευρήματα και οι φωτογραφίες το πεδίο στο οποίο βρέθηκαν, "η ανασκαφή".
Ακόμη στο χώρο ακούγονται ήχοι τους οπαίους κατέγραψα από το χώρο της Ειδομένης πριν την αποχώρηση των ανθρώπων καθώς και ήχοι του χώρου χωρίς τους ανθρώπους. Το σενάριο της έκθεσης περιλαμβάνει τα βίντεο από την διαδικασία συλλογής των αντικειμένων της καταγραφής τους, της φωτογράφησής των της δημιουργίας καταλόγου. Σε ξεχωριστό σαφώς διακριτό χώρο υπάρχει το υποστηρικτικό υλικό της έκθεσης η τεκμηρίωση, τα κείμενα καθώς συνεντεύξεις ς των ανθρώπων που βίωσαν την Ειδομένη είτε ως πρόσφυγες και μετανάστες αλλά και ως κοινωνικοί λειτουργοί, εθελοντές γιατροί αλληλέγγυοι κλπ.»
Η έκθεση συνοδεύεται με κατάλογο που θα γίνει με την επιμέλεια του ΚΜΣΤ. Στον κατάλογο πέραν από το οπτικό υλικό της έκθεσης θα υπάρχουν κείμενα της επιμελήτριας της έκθεσης και διευθύντριας του ΚΜΣΤ Δρ Μαρίας Τσαντσάνογλου, ιστορικών της τέχνης , καθηγητών ψυχιατρικής του ΑΠΘ καθώς και ειδικών στα θέματα μετανάστευσης όπως κοινωνικών επιστημόνων και ψυχολόγων.
