Ίνγκμαρ Μπέργκμαν: μικρό πορτρέτο μιας μεγάλης μορφής

0

Ήδη στις Άγριες Φράουλες, ταινία του 1957, που αποτελεί το ονειρικό ταξίδι ενός ηλικιωμένου καθηγητή στους τόπους των παιδικών του χρόνων, παράλληλα με ένα ταξίδι που εκτυλίσσεται πραγματικά, συνοψίζεται ολόκληρη η δραματουργία του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, ολόκληρη η προβληματική του, η οποία βέβαια εκτείνεται και στις περισσότερες από τις σαράντα ταινίες του, χωρίς όμως να επαναλαμβάνεται ακριβώς.

 

Αυτού του πλέον παραγωγικού και σημαντικότερου Σουηδού σκηνοθέτη του θεάτρου καταρχήν και ενός από τους μεγαλύτερους στην ιστορία του κινηματογράφου παγκοσμίως. Η αμφισβήτηση όσο και η κατάφαση της ίδιας της ζωής, η αγωνία, ο φόβος, ο θάνατος, ο έρωτας, η έλλειψη επικοινωνίας, τα ανθρώπινα συναισθήματα, οι μικρές και οι μεγάλες διαψεύσεις, παρεξηγήσεις, προδοσίες, το αίνιγμα της ύπαρξης ή μη του Θεού. Ξανά και ξανά. Μέσα από διαφορετικές ιστορίες κάθε φορά, πάντα πολύ προσωπικές, όσο και πανανθρώπινες.

 

Ένα ταξίδι λοιπόν στο παρελθόν, στην παιδική ηλικία, που για τον Μπέργκμαν, γεννημένο στην Ουψάλα, την παλιά πρωτεύουσα της Σουηδίας το 1918, υπήρξε τραυματική, νοσηρή, κάτω από τη δεσποτική τυραννία του ιερωμένου πατέρα και μίας εξίσου αυταρχικής μητέρας. Με μόνη του διέξοδο τη φαντασία, που συχνά γινόταν ψέμα, παραμύθι, θέατρο, το κουκλοθέατρο κάτω από το παλιό τραπέζι, τη μαγεία μιας παιδικής μουβιόλας (της Laterna Magica που έγινε τίτλος και της αυτοβιογραφίας του) σαν εκείνη του Αλέξανδρου στο συγκλονιστικό ημι-αυτοβιογραφικό έπος Φάννυ και Αλέξανδρος, γυρισμένο το 1982 στην Ουψάλα. Αυτή ήταν η ταινία για την οποία ο ίδιος παραδέχεται ότι αποτελεί το πιο ολοκληρωμένο του έργο και με το οποίο έγινε ακόμα πιο γνωστός σε ένα ευρύτερο κοινό - κερδίζοντας μάλιστα και τέσσερα Όσκαρ στην Αμερική, που μέχρι τότε τον ήξερε μόνο μέσα από τις κινηματογραφικές λέσχες και τα πανεπιστήμια.

Ίνγκμαρ Μπέργκμαν: μικρό πορτρέτο μιας μεγάλης μορφής Facebook Twitter
Άγριες Φράουλες

 

Οπαδός του Χίτλερ στην εφηβεία του (κάτι που στην ωριμότητά του αποκήρυξε), συνεπαρμένος από παιδί με τον Στρίντμπεργκ (από τον οποίο αντλεί όλη την αγάπη του και το υλικό του για το θέατρο), εγκαταλείπει από πολύ νωρίς το σπίτι του, και τις σπουδές λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, για να αναζητήσει δουλειά στο Βασιλικό Θέατρο Dramaten, με μοναδικό του εφόδιο τις ερασιτεχνικές παραστάσεις μιας ενορίας. Εκεί γνωρίζει, έφηβο ακόμα, το μετέπειτα πρωταγωνιστή του και καρδιακό φίλο Έρλαντ Γιόζεφσον. Η αίτησή του απορρίφθηκε, για να γίνει τελικά βοηθός παραγωγής στην όπερα. Αρχίζει να γράφει ο ίδιος θέατρο και η χήρα του συνονόματού του συγγραφέα Γιάλμαρ Μπέργκμαν, Στίνα, τον παίρνει να δουλέψει στο περίφημο στούντιο Svensk Filmindustri. Καλλιτεχνικός διευθυντής εκεί είναι ο σπουδαίος σκηνοθέτης Victor Sjostrom, ο ηλικιωμένος καθηγητής στις Άγριες Φράουλες λίγα χρόνια μετά. Είναι το έτος 1943, γεννιέται η κόρη του από τον πρώτο του γάμο (θα ακολουθήσουν άλλοι τέσσερεις καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του), γράφει το πρώτο του σενάριο, το οποίο γίνεται δεκτό και τον επόμενο χρόνο γυρίζεται, με τον τίτλο Φρενίτις από τον Αλφ Σιέμπεργκ (από τον οποίο παίρνει και τα πρώτα «μαθήματα» κινηματογραφίας, κρατώντας το πόστο του σκρίπτα). Έτσι γίνεται και γυρίζει αμέσως μετά την πρώτη του ταινία, την Κρίση. Παράλληλα του δίνουν τη θέση του διευθυντή στο Δημοτικό Θέατρο του Χέλσιμποργκ. Είναι μόλις 24 χρόνων και ο νεότερος διευθυντής θεάτρου στην Ευρώπη. Γράφει και σκηνοθετεί θέατρο, παίζει στο ραδιόφωνο, τώρα πια κάνει και κινηματογράφο.

Η τελειομανία του γίνεται βασανιστική, τόσο για τον ίδιο με το ασθενικό του σώμα, που αντιδρά με τις πιο απίθανες αρρώστιες, όσο και για τους συνεργάτες του, από τους οποίους απαιτεί απόλυτη πειθαρχία. Στόχος του, να γίνει ο καλύτερος όλων και συγχρόνως να προστατεύσει τους αγαπημένους του ηθοποιούς. Ερωτεύεται σχεδόν πάντα τις πρωταγωνίστριές του και οι σχέσεις του έχουν μείνει μνημειώδεις. Με την ίδια ταχύτητα, το πάθος που φουσκώνει, σβήνει: εγκαταλείπει τις γυναίκες τη μία μετά την άλλη.

 

Στο Θέατρο του Μάλμε, όπου θα πάρει τη θέση του διευθυντή το 1952, γνωρίζει τους περισσότερους από τους μελλοντικούς του πρωταγωνιστές, οι οποίοι γίνονται διεθνώς γνωστοί μέσα από τις ταινίες του: Μαξ Βον Σύντοβ, Ίνγκριντ Τούλιν, Χάριετ Άντερσον, Μπίμπι Άντερσον – την οποία είχε ήδη χρησιμοποιήσει σε ένα διαφημιστικό σαπουνιού στα δεκαπέντε της. Οι ταινίες του γίνονται όλο και πιο αναγνωρίσιμες, όλο και πιο προσωπικές. Το '57 όμως είναι που αποκτά επιτέλους τη διεθνή καταξίωση, μετά το Ειδικό Βραβείο των Καννών για την Έβδομη Σφραγίδα. Η θρυλική σήμερα παρτίδα σκάκι μεταξύ ενός ιππότη του 14ου αιώνα σε μια αφανισμένη από την πανούκλα Σουηδία, και το Θάνατο, σοκάρει, προβληματίζει, θέτει για πρώτη φορά στην ιστορία του κινηματογράφου τα μεγάλα φιλοσοφικά ζητήματα που ταλανίζουν τον άνθρωπο από γενέσεως κόσμου. Αποκτά φανατικό κοινό σ' ολόκληρο τον κόσμο, στο χώρο των σπουδαστών, στο χώρο των σινεφίλ. Με τη συνδρομή του σπουδαίου διευθυντή φωτογραφίας Σβεν Νίκβιστ, καταχωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους εικονοπλάστες στην ιστορία του σινεμά. Η δεκαετία του ΄60 τού ανήκει. Ο κινηματογράφος του βρίσκεται στον αντίποδα ενός Φελλίνι, ενός Βισκόντι, ενός Αντονιόνι, του Μπουνιουέλ και όλων μαζί των Γάλλων της nouvelle vague. Μερικοί τίτλοι: Η πηγή των παρθένων, Μέσα από το σπασμένο καθρέφτη, Χειμωνιάτικο φως, Η Σιωπή. Κι ενώ σιγά-σιγά εγκαταλείπει τα μεταφυσικά θέματα, εισβάλει όλο και πιο πολύ στην ανθρώπινη ψυχή, αναλύοντας, εξερευνώντας αυτό το «κενό συναισθημάτων» που κουβαλάει ο άνθρωπος.

 

Ίνγκμαρ Μπέργκμαν: μικρό πορτρέτο μιας μεγάλης μορφής Facebook Twitter
H 7η Σφραγίδα

 

Διευθύνει πια το Βασιλικό Θέατρο, όταν το '65 μπαίνει σε ψυχιατρική κλινική, όπου εμπνέεται την Persona, την οποία γυρίζει αμέσως με το που βγαίνει. Κάτω από έναν εκτυφλωτικό καλοκαιρινό ήλιο, το απόλυτο εφιαλτικό φως για τον Μπέργκμαν, σε σκληρό κοντράστ του άσπρου και του μαύρου, όπως και οι ψυχολογικές μεταπτώσεις των δύο γυναικών και με μια πλοκή, σινεμά μέσα στο σινεμά, γίνεται από τα πιο διάσημα «μαθήματα» κινηματογράφου. Λίγο μετά, η μια εκ των δύο πρωταγωνιστριών, η Λιβ Ούλμαν γεννάει την κόρη τους, χωρίς να παντρευτούν. Ακολουθούν Η Ντροπή και οι Κραυγές και Ψίθυροι. Παντρεύεται την πέμπτη του γυναίκα, Ίνκγριντ Βον Ρόσεν, με την οποία μένει 24 χρόνια.

 

Το '76, εν μέσω προβών του Χορού του Θανάτου, σύρεται στο αστυνομικό τμήμα για υπόθεση φοροδιαφυγής. Για μία ακόμα φορά αντιδρά ψυχοσωματικά, πέφτει στο κρεβάτι, απομονώνεται με κατάθλιψη. Εγκαταλείπει τη Σουηδία και αναλαμβάνει το Residenzteater του Μονάχου. Γυρίζει τις πρώτες του διεθνείς ταινίες. Το Αβγό του Φιδιού, που πραγματεύεται το φασισμό και τη Φθινοπωρινή Σονάτα με τη Σουηδή διεθνή σταρ Ίνγκριντ Μπέργκμαν.

 

Ίνγκμαρ Μπέργκμαν: μικρό πορτρέτο μιας μεγάλης μορφής Facebook Twitter
Με την Λιβ Ούλμαν και την Μπίμπι Άντερσον στα γυρίσματα του Persona

 

Kαθώς το 1979 απαλλάσσεται από τις κατηγορίες, επιστρέφει στα πάτρια εδάφη για τα γυρίσματα του Φάννυ και Αλέξανδρος. Δηλώνει ότι είναι η τελευταία του ταινία, μια «απειλή» που το κοινό του ακούει επανειλημμένα τα τελευταία χρόνια. Όταν το '97 γυρίζει το Συντροφιά με έναν κλόουν, είναι βέβαιος ότι πεθαίνει. Το ένστικτό του τον είχε προειδοποιήσει μεν, αλλά ο θάνατος έρχεται για την αγαπημένη του Ίνγκριντ.

 

Απομονωμένος για χρόνια στο αγαπημένο του νησί Φαρό (τα 9 του παιδιά σπάνια τον επισκέπτονται, μιας και ποτέ δεν υπήρξε πατέρας συνειδητά, αλλά μάλλον εξ' ατυχημάτων), βουτηγμένος μέσα στο Στρίντμπεργκ, τον οποίο δε σταματά να ξαναδιαβάζει («δεν κατάφερα να γράψω ούτε μια φράση αντάξιά του»), στον Μπαχ, στην προσωπική του ταινιοθήκη, ξαναβλέπει τον Αμαξά-φάντασμα, τις ταινίες του φίλου του Κουροσάβα, του Ταρκόφσκι («ο μεγαλύτερος σκηνοθέτης όλων των εποχών») και δε σταματά να γράφει σενάρια, θεατρικά έργα (έχει γράψει δεκαεπτά), διηγήματα..  Εγκαταλείπει το νησί μόνο όταν θέλει να νοιώσει ότι είναι ακόμα ζωντανός, όπως όταν επέστρεψε στα τηλεοπτικά στούντιο για να γυρίσει το Saraband, ή για να κάνει θέατρο. Για να γυρίσει και πάλι πίσω στην επιλεγμένη μοναξιά του για την καθημερινή του παρτίδα σκάκι με τα κοινά του δαιμόνια.

 

Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν πέθανε στις 30 Ιουλίου το 2007.

 

Ίνγκμαρ Μπέργκμαν: μικρό πορτρέτο μιας μεγάλης μορφής Facebook Twitter
Φάννυ και Αλέξανδρος

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 14.7.2017

Οθόνες
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο τελευταίος μιας γενιάς βιτριολικών κριτικών κινηματογράφου

Οθόνες / Ρεξ Ριντ: Ο τελευταίος μιας γενιάς βιτριολικών σινεκριτικών

Έγινε πασίγνωστος από τα κουτσομπολιά που ξεφούρνιζε και τις κακίες που έγραφε για τα μεγαλύτερα ονόματα του Χόλιγουντ του ’60 και του ’70. Δεν έχει και την καλύτερη γνώμη για τους νέους συναδέλφους του, του καταλογίζουν ότι δεν βλέπει καν τις ταινίες που θάβει κι ότι γράφει απίστευτες ανακρίβειες - στο «Poor things» του Γιώργου Λάνθιμου έδωσε μόλις ένα αστεράκι. Υπάρχει όμως και ένα κοινό που ακόμα τον εμπιστεύεται.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Ρίτσαρντ Τσάμπερλεϊν στα 90: Ο βασιλιάς της τηλεόρασης ζει εδώ και χρόνια χωρίς μυστικά

Οθόνες / Ο Ρίτσαρντ Τσάμπερλεϊν στα 90: Ο βασιλιάς της τηλεόρασης ζει εδώ και χρόνια χωρίς μυστικά

Διάσημος ανά τον πλανήτη από το «Σογκούν» και «Τα πουλιά πεθαίνουν τραγουδώντας», ο Αμερικανός ηθοποιός αποφάσισε πριν από είκοσι χρόνια να αποκαλύψει την σεξουαλική του ταυτότητα και να κερδίσει την ελευθερία του
THE LIFO TEAM
Η αποδόμηση του greek dream στις ταινίες του Νίκου Παπατάκη

Οθόνες / Η αποδόμηση του greek dream στις ταινίες του Νίκου Παπατάκη

Ο εμιγκρές που κατάφερε να δει διεισδυτικά και βαθιά στην ελληνική ψυχή, ο «μοναχικός αναρχικός» με την πολύ μικρή σε μέγεθος φιλμογραφία αλλά την τεράστια σε καλλιτεχνική αξία. Από τον Παπατάκη μέχρι τον Λάνθιμο, η απόσταση είναι μικρότερη απ' όσο φανταζόμαστε.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
10 σπουδαίες κινηματογραφικές ερμηνείες του Κίλιαν Μέρφι

Οθόνες / Από τα ζόμπι του Ντάνι Μπόιλ ως τον Κεν Λόουτς: Δέκα σπουδαίες ερμηνείες του Κίλιαν Μέρφι

Ο φετινός νικητής του Όσκαρ α' ανδρικού ρόλου είναι ένας αυθεντικός καρατερίστας, αλλιώτικος και απόκοσμος, συγκινητικός στα όρια της συντριβής. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η Apple πετάει τόσα πολλά χρήματα σε παραγωγές που δεν βλέπει σχεδόν κανείς;

Οθόνες / Γιατί η Apple πετάει τόσα πολλά χρήματα σε παραγωγές που δεν βλέπει σχεδόν κανείς;

Ο τεχνολογικός γίγαντας έχει την πολυτέλεια να ξοδεύει μυθικά ποσά για περιεχόμενο υψηλού κύρους αλλά χαμηλής ανταπόκρισης. Είναι αυτό μέρος μιας στρατηγικής ή απλά έχει λεφτά για πέταμα;
THE LIFO TEAM
Αλέν Ντελόν: Οι τραγικές τελευταίες σελίδες της ζωής ενός μεγάλου σταρ

Οθόνες / Αλέν Ντελόν: Οι τραγικές τελευταίες σελίδες της ζωής ενός μεγάλου σταρ

Ένα πικρό φινάλε σε μια λαμπερή ζωή, με ιστορίες μίσους μεταξύ των παιδιών του, μια περιουσία που έχει διανεμηθεί «άδικα» και κατηγορίες για χειραγώγηση και κακοποίηση.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Tα «Αδέσποτα Κορμιά» δεν είναι μόνο η πολυσυζητημένη αφίσα τους

The Review / Tα «Αδέσποτα Κορμιά» δεν είναι μόνο η πολυσυζητημένη αφίσα τους

Ο Γιάννης Βασιλείου και η Τίνα Μανδηλαρά αναλύουν την ταινία που συζητήθηκε περισσότερο από όλες στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, τα «Αδέσποτα Κορμιά» της Ελίνας Ψύκου, με αφορμή την κυκλοφορία της στις αίθουσες από 28 Μαρτίου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Κέιτ Μπλάνσετ: «Οι κοινωνίες σπρώχνουν τις συλλογικές τους αποτυχίες κάτω από το χαλί»

Αποκλειστική συνέντευξη / Κέιτ Μπλάνσετ: «Οι κοινωνίες σπρώχνουν τις συλλογικές τους αποτυχίες κάτω από το χαλί»

Με αφορμή το «Νέο Αγόρι», μια ταινία του συμπατριώτη της Γουόρικ Θόρντον στην οποία ανέλαβε την παραγωγή και πρωταγωνιστεί, η σπουδαία ηθοποιός συζητά με τον Θοδωρή Κουτσογιαννόπουλο. Αποκαλύπτει ένα δύσκολο παιδικό βίωμα, μιλά για τις έννοιες του θαύματος και του σωτήρα, θυμάται πώς γνώρισε τον Χρήστο Νίκου και τι την έλκει στο σινεμά που αυτός οραματίζεται. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Πολ Σάιμον δεν ακούει καθόλου πλέον από το ένα αυτί αλλά η μουσική παραμένει βαθιά εντός του

Daily / Ο Πολ Σάιμον δεν ακούει καθόλου πλέον από το ένα αυτί αλλά η μουσική παραμένει βαθιά εντός του

Το ντοκιμαντέρ «In Restless Dreams: The Music of Paul Simon» αποτελεί μια συναρπαστική αναδρομή στη μακρά πορεία του σπουδαίου δημιουργού, από τους Simon and Garfunkel μέχρι σήμερα.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Η «Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού» έγινε 20 χρονών

Οθόνες / Έρωτας και μνήμη: Η «Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού» έγινε 20 χρονών

Η δημοφιλής ρομαντική ταινία με τον Τζιμ Κάρεϊ και την Κέιτ Γουίνσλετ συμπλήρωσε μια εικοσαετία από την αμερικανική της πρεμιέρα. Με αφορμή αυτή την επέτειο, την επισκεπτόμαστε ξανά και εξετάζουμε γιατί παραμένει αγαπητή μέχρι σήμερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Τρία ελληνικά ντοκιμαντέρ του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που πρέπει να δείτε οπωσδήποτε

Οθόνες / Γιατί τα ελληνικά ντοκιμαντέρ είναι στο σύνολό τους καλύτερα από τις ταινίες μυθοπλασίας - Τρία παραδείγματα

Τα πολυσυζητημένα «Αδέσποτα Κορμιά», ένα ερωτικό προσκύνημα στη Σαπφώ και ένα στοιχειωμένο σκακιστικό καφενείο στην καρδιά του αθηναϊκού κέντρου: Τρεις ταινίες που ξεχώρισαν στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Υπάρχει άνθρωπος που δεν έκλαψε με το «One Day» του Netflix;

The Review / Υπάρχει άνθρωπος που δεν έκλαψε με το «One Day» του Netflix;

Ο Γιάννης Βασιλείου και η Ναταλία Πετρίτη συζητούν για τα συν και τα πλην της παραγωγής του Netflix, για τους λόγους που δέθηκαν οι θεατές μαζί της και για άλλες πρόσφατες παραγωγές που θα έκαναν ακόμα και μια πέτρα να κλάψει.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Πάθη, μίση, ανταλλαγή εραστών και ατέλειωτοι καβγάδες: Το μυστικό παρασκήνιο πίσω από τις βελούδινες ταινίες του Τζέιμς Άιβορι

Οθόνες / Πάθη, μίση, ατέλειωτοι καβγάδες: Το παρασκήνιο πίσω από τις βελούδινες ταινίες του Τζέιμς Άιβορι

Ένα νέο ντοκιμαντέρ για το ντουέτο του παραγωγού Ισμαήλ Μέρτσαντ και του σκηνοθέτη Τζέιμς Άιβορι καθιστά σαφές ότι τα υποβόσκοντα πάθη στις ταινίες τους δεν ήταν τίποτα σε σύγκριση με ό,τι συνέβαινε πίσω από την κάμερα.
THE LIFO TEAM
Lee Grant: «Η εξορία μου από το Χόλιγουντ ήταν η καλύτερη εκπαίδευση που θα μπορούσα να φανταστώ»

Οθόνες / Λι Γκραντ: Μια «ακυρωμένη» ηθοποιός, μια ακόμα ενεργή και αξιόλογη σκηνοθέτιδα

To τρομερό ταλέντο που έκανε μπαμ από μακριά και το Χόλιγουντ κατέστρεψε χωρίς αιτία βρίσκεται πια στην κορυφή της λίστας με τους μεγαλύτερους (σε ηλικία) εν ζωή σκηνοθέτες. Η ιστορία της ζωής και της καριέρας του κοριτσιού με την κλεμμένη νεότητα είναι συγκλονιστική.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ