Τρείς αριστοκράτες της Μυκηναϊκής Αθήνας

Τρείς αριστοκράτες της Μυκηναϊκής Αθήνας Facebook Twitter
Ο Κέκροπας, όπως τον απεικόνισε ο Ζωγράφος του Κόδρου σε ερυθρόμορφη κύλικα. (περίπου το 440 π.Χ.) Βερολίνο, Αρ.ευρ. F2537 © Antikensammlung der Staatlichen Museen zu Berlin
0


Ο ΣΟΛΩΝ ΚΑΙ Ο ΧΡΥΣΟΣ ΑΙΩΝΑΣ
χάρισαν στην Αθήνα το δώρο της δοξαστικής αθανασίας μαζί με την άδικη λήθη όσων σπουδαίων αιώνων προηγήθηκαν. Γιατί οκτακόσια χρόνια πριν από την ανέγερση του Παρθενώνα, η Αθήνα ήταν ήδη ένα ισχυρό βασίλειο και η Ακρόπολη ο τόπος κατοικίας του πρώτου άνακτα και της δυναστείας του, αν πιστέψουμε τη δική της μυθολογία και τα ευρήματα των ανασκαφών.

Η αθηναϊκή γενεαλογία των βασιλέων ξεκινά με τον μυθικό Κέκροπα, που η ελληνιστική γραμματεία τοποθετούσε τον 16ο αιώνα π.Χ., δηλαδή την εποχή της εκρηκτικής εμφάνισης των πρώτων Μυκηναίων ηγεμόνων της Πελοποννήσου. Η πεποίθηση των αρχαίων Αθηναίων για τη διφυή μορφή του πρώτου βασιλιά τους, που ήταν μισός άνθρωπος και μισός φίδι, φανερώνει τον βαθμό της φαντασίας με την οποία έντυσαν τη γέννηση ενός έθνους και αποτρέπει κάθε διάθεσή μας να την πάρουμε στα σοβαρά.

Τα ίχνη των λαξευμάτων που εντοπίστηκαν στον βράχο μεταξύ του Ερεχθείου και του Παρθενώνα φανερώνουν τις τροχιές ορισμένων τοίχων που θα συγκρατούσαν την εξέδρα του μυκηναϊκού μεγάρου ή, κατ’ άλλους, του ίδιου του ανακτόρου.

Γύρω στο 1400 π.Χ., σύμφωνα με την αθηναϊκή γενεαλογία, βασιλιάς ήταν ο Ερεχθέας, προπάππους του Αιγέα. Ήταν γνωστός για τη θυσία μιας κόρης του (κατόπιν χρησμού βεβαίως) προκειμένου να εξασφαλίσει τη νίκη στον πόλεμο με τους Ελευσίνιους. Αυτός καθιέρωσε τη λατρεία της Αθηνάς, μετονόμασε την πόλη από Κεκροπία σε Αθήνα και ίδρυσε τα Παναθήναια. Η μεταγενέστερη γραμματεία τον τίμησε με πάμπολλες αναφορές, η πόλη τον περιέλαβε στους επώνυμους ήρωές της, ο δήμος του έστησε ανδριάντα χίλια χρόνια μετά, ενώ μια χαμένη σήμερα τραγωδία του Ευριπίδη φέρεται να τον είχε για κεντρικό της ήρωα.

Τρείς αριστοκράτες της Μυκηναϊκής Αθήνας Facebook Twitter
Η χρυσή νεκρική προίκα της «Κυράς του Κουκακίου», όπως εκτίθεται στην αίθουσα 3 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Φωτογραφία Πάρις Ταβιτιάν © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων

Οι ανασκαφικές έρευνες στην Ακρόπολη μεταξύ των ετών 1885-1890 από τους Παναγή Καββαδία και Georg Kawerau, καθώς και τα σκάμματα της δεκαετίας του 1950 που ανοίχτηκαν για την επέκταση του Μουσείου της Ακρόπολης, αποκάλυψαν, μεταξύ άλλων, έναν μεγάλο αριθμό θραυσμένων λειψάνων της Mυκηναϊκής Eποχής (1600-1075 π.Χ.). Τα πολύτιμα, όσο και αποσπασματικά ευρήματα, υποδεικνύουν ότι από το 1400 ως το 1200 π.Χ. στην κορυφή του βράχου βρισκόταν εγκατεστημένη η διοικητική ελίτ της πόλης, οι συνοικίες της οποίας πρέπει να εκτείνονταν από τον σταθμό του Μοναστηρακίου στον βορρά ως την αρχή του Κουκακίου στον Νότο. Τα ίχνη των λαξευμάτων που εντοπίστηκαν στον βράχο μεταξύ του Ερεχθείου και του Παρθενώνα φανερώνουν τις τροχιές ορισμένων τοίχων που θα συγκρατούσαν την εξέδρα του μυκηναϊκού μεγάρου ή, κατ’ άλλους, του ίδιου του ανακτόρου.

Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά από την πρώτη γενιά των ηγεμόνων της Ακρόπολης, καθώς τα περισσότερα σωζόμενα λείψανα αφορούν τους μεταγενέστερους μυκηναϊκούς αιώνες (1350-1200 π.Χ.), όταν ο Βράχος περιτειχίστηκε με κυκλώπειο τρόπο και διαμορφώθηκε το βαθύ πηγάδι με τη χτιστή σκάλα στη βόρεια κλιτύ. Από τα χρόνια γύρω στο 1400 π.Χ. μπορούμε να στοιχειοθετήσουμε λιγοστές ιστορίες που προκύπτουν από τα σποραδικά ευρήματα του Βράχου, καθώς και από δύο ξεχωριστούς τάφους. Ιστορίες πλούτου, κύρους, ισχύος και ομορφιάς ορισμένων ανώνυμων ανθρώπων που θα είχαν διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στις μέρες τους.

Το χρυσό «Δαχτυλίδι του Θησέα»

Τρείς αριστοκράτες της Μυκηναϊκής Αθήνας Facebook Twitter
Ο Κέκροπας, όπως τον απεικόνισε ο Ζωγράφος του Κόδρου σε ερυθρόμορφη κύλικα. (περίπου το 440 π.Χ.) Βερολίνο, Αρ.ευρ. F2537 © Antikensammlung der Staatlichen Museen zu Berlin

Το χρυσό σφραγιστικό «Δαχτυλίδι του Θησέα» (αρ. ευρ. ΕΑΜ 19356) παραδόθηκε από την τελευταία κάτοχό του στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο το 2004. Αναφέρεται ότι βρέθηκε τη δεκαετία του 1950 στην περιοχή των Αναφιώτικων, όπου απορρίπτονταν χωρίς τάξη τα μπάζα της επέκτασης του Μουσείου Ακροπόλεως, και δεν έχει εκτεθεί ακόμα στο ελληνικό κοινό. Αν η μαρτυρία είναι αληθινή, τότε αυτό το πολύτιμο δαχτυλίδι, που χρονολογείται τα χρόνια λίγο πριν από το 1400 π.Χ., αποτελεί ένα πολύτιμο προσωπικό αντικείμενο ενός άνδρα ή μιας γυναίκας που θα ανήκε στην πρώτη ηγεμονική γενιά της μυκηναϊκής Αθήνας. Στη σφραγιστική επιφάνεια του δαχτυλιδιού απεικονίζεται σκηνή ταυροκαθαψίων, με τον άλτη να πηδάει πάνω από τον ταύρο. Την παράσταση πλαισιώνουν καθιστό λιοντάρι και δέντρο, κατά το συνήθειο των Μυκηναίων καλλιτεχνών να μην αφήνουν κενά. Η απεικόνιση των ταυροκαθαψίων, ενός αθλήματος των πανίσχυρων ανακτόρων της μινωικής Κρήτης, σε ένα αντικείμενο κύρους του Αθηναίου βασιλιά (ή της συζύγου του) σφραγίζει τη διαδοχή ενός παλαιότερου και εγνωσμένου συμβόλου διάκρισης από τους νέους άρχοντες.

Επιπλέον, το «Δαχτυλίδι του Θησέα», καθώς και ένα σύγχρονο θραύσμα λίθινου αγγείου με το ίδιο θέμα πάλι από την Ακρόπολη, αναβιώνουν με έναν αναπάντεχο τρόπο τη σύνδεση του μύθου με τα αρχαιολογικά ευρήματα. Σύμφωνα με την παράδοση της πόλης, ο πρώτος βασιλιάς-συνοικιστής, ο Θησέας (τρισέγγονος του βασιλιά Ερεχθέα), καθυπόταξε την άγρια δύναμη του Μινώταυρου και του πανίσχυρου βασιλιά Μίνωα της Κρήτης και απελευθέρωσε μια για πάντα την υποταγμένη Αθήνα. Η υιοθέτηση του θέματος αυτού σε ένα βασιλικό δαχτυλίδι της πρώτης αθηναϊκής ελίτ –αν δεν είναι απολύτως συμπτωματική– συνδέει νοηματικά τη γέννηση της συντεταγμένης πόλης της Αθήνας με την κατάργηση της υπερπόντιας εξάρτησης και με την αρπαγή ενός πανάρχαιου μινωικού συμβόλου.

Η «Κυρά της Αγοράς»

Τρείς αριστοκράτες της Μυκηναϊκής Αθήνας Facebook Twitter
Άποψη των ανασκαφών Καββαδία και Kawerau. Διακρίνεται ο μυκηναϊκός τοίχος 5, ανατολικά του Ερεχθείου © Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία

Το 1939, στη διάρκεια της ανασκαφής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αρχαία Αγορά, βρέθηκε ένας λαξευτός μυκηναϊκός τάφος που κανείς δεν είχε πειράξει για 34 αιώνες.

Τρείς αριστοκράτες της Μυκηναϊκής Αθήνας Facebook Twitter
Το χρυσό σφραγιστικό «Δαχτυλίδι του Θησέα». Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρ. Ευρ. 19356. Φωτογραφία: Ελευθέριος Α. Γαλανόπουλος. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων

Στον υπόγειο θάλαμό του, που ήταν μεγάλος σαν δωμάτιο, βρέθηκαν τα κατάλοιπα της ταφής μιας πλούσιας Αθηναίας. Για άγνωστο λόγο η σορός της είχε αφαιρεθεί από την αρχαιότητα, αλλά τα περισσότερα κτερίσματα έμειναν στη θέση τους. Σε αυτά περιλαμβάνονταν μεγάλοι ζωγραφιστοί αμφορείς από τα καλύτερα κεραμικά εργαστήρια της Αθήνας, ένας οξυπύθμενος αμφορέας που είχε ταξιδέψει από τη Συροπαλαιστίνη, μυροδοχεία του πιο διακοσμημένου μυκηναϊκού ρυθμού και ορισμένα έξοχα έργα μικροτεχνίας: μια κυλινδρική κοσμηματοθήκη από ελεφαντοστό με ανάγλυφους γρύπες που επιτίθενται σε ελάφι, μια όμοια μικρότερη με ανάγλυφους αργοναύτες, τρεις οστέινες περόνες για να στηρίζουν τα μαλλιά και τα ρούχα της, ένα χάλκινο λυχνάρι για να βλέπει στο σκοτάδι κι ένας καθρέφτης για να αποτυπώνει την ομορφιά της στον αιώνα. Τα σχεδόν 100 διακοσμητικά φύλλα χρυσού σε σχήμα ρόδακα και κρινοπάπυρου θα ήταν ραμμένα στα ακριβά της ρούχα. Η «Κυρά της Αγοράς» φαίνεται πως έζησε και πέθανε τα χρόνια γύρω από το 1400 π.Χ. και τιμήθηκε την ώρα της ταφής ως πλούσια και όμορφη από εκείνους που τη φρόντισαν.

Η «Κυρά του Κουκακίου»

Τρείς αριστοκράτες της Μυκηναϊκής Αθήνας Facebook Twitter
Η κοσμηματοθήκη της “Κυράς της Αγοράς”. Ελεφαντοστέινη πυξίδα με πώμα και ανάγλυφη παράσταση γρυπών που επιτίθενται σε ελάφια. Από τις ανασκαφαίες στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας (τέλος 15ου αι. Π. Χ.) Μουσείο Αρχαίας Αγοράς Αθηνών, Αρ. Ευρ. ΒΙ511. Φωτογραφία: Craig Mauzy © Αμερικανική Σχολή κλασικών Σπουδών, Αρχείο Ανασκαφών Αγοράς

Ο πρώτος μυκηναϊκός θαλαμωτός τάφος που βρέθηκε ποτέ στην Αθήνα εντοπίστηκε το 1930 στην οδό Αγλαύρου στο Κουκάκι, κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών θεμελίωσης οικοδομής.

Αν και συλήθηκε και καταστράφηκε από τους εργάτες του συνεργείου, ορισμένα ευρήματά του διασώθηκαν και κατέληξαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα περισσότερα από αυτά μελετήθηκαν τη δεκαετία του 1970, ωστόσο τέσσερα χάλκινα αντικείμενα εντοπίστηκαν και παρουσιάστηκαν το 2010, εγείροντας για πρώτη φορά το ζήτημα της ερμηνείας της ενοίκου του τάφου, που έμεινε αφανής για 34 αιώνες. Ελλείψει σκελετικών καταλοίπων, τα ίδια τα κτερίσματα σκιαγραφούν το πορτρέτο μιας ακόμη γυναίκας, διακεκριμένης και κομψής, στην οποία δωρήθηκαν οκτώ χρυσά φύλλα σε σχήμα ρόδακα που ήσαν ραμμένα στα ρούχα της, χρυσές χάντρες διαφόρων σχημάτων, ένα χρυσό δαχτυλίδι, ένας σφραγιδόλιθος με παράσταση λιονταριού και τέσσερα χάλκινα εργαλεία καλλωπισμού: ένα μαχαιράκι, ένα ζεύγος τριχολαβίδων (τα σημερινά τσιμπιδάκια), ένα ξυράφι κι ένας καθρέφτης. Η «Κυρά του Κουκακίου» έζησε και πέθανε στα χρόνια γύρω από το 1400 π.Χ. και τιμήθηκε την ώρα της ταφής ως πλούσια και όμορφη από εκείνους που τη φρόντισαν.

Τρείς αριστοκράτες της Μυκηναϊκής Αθήνας Facebook Twitter
Μια αναπαράσταση του ταφικού της θαλάμου. © Αμερικανική Σχολή κλασικών Σπουδών, Αρχείο Ανασκαφών Αγοράς

Η «Κυρά της Αγοράς», η «Κυρά του Κουκακίου» και ο κάτοχος του «Δαχτυλιδιού του Θησέα» έζησαν πριν από 34 αιώνες στην Αθήνα και, όπως φαίνεται, γνωρίζονταν μεταξύ τους. Ήσαν μέλη της πρώτης γενιάς της μυκηναϊκής ελίτ της πόλης, αλλά πιθανότατα διέμεναν σε διαφορετικές γειτονιές. Η «Κυρά της Αγοράς» πρέπει να κυκλοφορούσε στην Ακρόπολη, όπως και ο άνθρωπος του δαχτυλιδιού. Η «Κυρά του Κουκακίου» πιθανότατα διέμενε στον «οικισμό του Ιλισσού», όπως ονομάστηκε η θέση με τα κατάλοιπα των μυκηναϊκών σπιτιών στη δυτική όχθη του ρέματος, κάτω από το σημερινό Κουκάκι. Οι δύο γυναίκες ήσαν οι Ωραίες των Αθηνών, που έζησαν και θάφτηκαν η μία στη βόρεια κλιτύ της Ακρόπολης και η άλλη στη νότια, με το μέγαρο στη μέση να τις χωρίζει και το πολύτιμο δαχτυλίδι να μαγνητίζει το ερεθισμένο βλέμμα τους κάθε φορά που κινούνταν μπροστά τους φορεμένο από τον άρχοντα ή την πρώτη κυρία του Βράχου

ΠΗΓΕΣ

Ιακωβίδης Σ.Ε., Η μυκηναϊκή Ακρόπολις των Αθηνών, Αθήνα, 1962 / Immerwahr S.A., Early burials from the Agora Cemeteries, Princeton, New Jersey 1973, σ. 6-10 / Papazoglou-Manioudaki L., «The Gold Ring said to be from the Acropolis of Athens», στο Δανιηλίδου Δ. (επιμ.), ΔΩΡΟΝ, Τιμητικός τόμος για τον καθηγητή Σπύρο Ιακωβίδη, Αθήνα 2009, σ. 581-598 / Paschalidis C., «Reflections of eternal beauty. The unpublished context of a wealthy female burial from Koukaki, Athens and the occurrence of mirrors in mycenaean tombs», στο Nosch M.-L., Laffineur R. (επιμ.) / KOSMOS. Jewellery, adornment and textiles in the Aegean Bronze Age, Proceedings of the 13th International Aegean Conference, University of Copenhagen, Danish National Research Foundations’ Centre for Textile Research, 21-26 April 2010 (AEGAEUM 33), Liège 2012, σ. 547-557 & σ. 139-141

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Οι σιωπηλές «Κυκλαδίτισσες» στη μεγαλύτερη έκθεση για τον κυκλαδικό πολιτισμό

Αρχαιολογία & Ιστορία / Οι σιωπηλές «Κυκλαδίτισσες» στη μεγαλύτερη έκθεση για τον κυκλαδικό πολιτισμό

Με πολύτιμα και άγνωστα αντικείμενα από όλο το Αιγαίο η νέα έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης επιχειρεί να ερμηνεύσει το παρελθόν όλου του Αρχιπελάγους μέσα από τα μάτια των γυναικών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Ακαδημία Πλάτωνος και η καθημερινότητα των Αθηναίων στους «Σκοτεινούς αιώνες»

Ιστορία μιας πόλης / Η Ακαδημία Πλάτωνος και η καθημερινότητα των Αθηναίων στους «Σκοτεινούς Αιώνες»

Ποια είναι τα νέα αρχαιολογικά δεδομένα για την Αθήνα κατά την Εποχή του Σιδήρου; Η αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Αλεξανδρίδου μιλά για τα ευρήματα -ταφικά έθιμα, πήλινα αγγεία και αρχαιολογικά στοιχεία- που αποκαλύπτουν κάποιες ιδιαίτερες προτιμήσεις των κατοίκων της Ακαδημίας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Εικόνες των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ αποκαλύπτουν στους αρχαιολόγους τον τόπο ιστορικής μάχης στο Ιράκ

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εικόνες των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ αποκαλύπτουν στους αρχαιολόγους τον τόπο ιστορικής μάχης στο Ιράκ

Αρχαιολόγοι από τη Βρετανία και το Ιράκ πιστεύουν ότι είναι ο τόπος μιας μάχης του έβδομου αιώνα που έγινε καθοριστική για τη διάδοση του Ισλάμ
THE LIFO TEAM
Κόλιν Ρένφριου, ο «λόρδος» της Κέρου

Απώλειες / Κόλιν Ρένφριου (1937-2024): Ο «λόρδος» της Κέρου

Αποδήμησε χθες ένας από τους πλέον επιφανείς αρχαιολόγους που στην Ελλάδα έγινε περισσότερο γνωστός για τις ανασκαφές του στην Κέρο και στο Δασκαλιό και για τη συμβολή του στη λύση του «μυστηρίου» που κάλυπτε για δεκαετίες τα ευρήματα των θέσεων αυτών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Μικρά Ασία: Η πηγή στην αρχαιοελληνική Πέργη έχει ξανά νερό μετά από 1.800 χρόνια

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μικρά Ασία: Η πηγή στην αρχαιοελληνική Πέργη έχει ξανά νερό μετά από 1.800 χρόνια

Η κρήνη της Πέργης φέρνει νερό από τον κοντινό ποταμό Κέστρο στην Παμφυλία της Μικράς Ασίας - Τα σχέδια των Τούρκων αρχαιολόγων για πλήρη αποκατάστασή της
ΠΕΤΡΟΣ ΚΡΑΝΙΑΣ
Φυλαχτό που απεικονίζει τον Σολομώντα σε μάχη με τον διάβολο βρέθηκε στην Αδριανούπολη της Παφλαγονίας

Αρχαιολογία & Ιστορία / Αρχαίο φυλαχτό που απεικονίζει τον Σολομώντα σε μάχη με τον διάβολο βρέθηκε στην Αδριανούπολη της Παφλαγονίας

Το σπάνιο τεχνούργημα βρέθηκε κατά τη διάρκεια ενός συνεχιζόμενου ανασκαφικού έργου στην Αδριανούπολη της Παφλαγονίας στη Μικρά Ασία και χρονολογείται στον πέμπτο αιώνα
THE LIFO TEAM
Ναυάγιο Αντικυθήρων

Αρχαιολογία & Ιστορία / Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, ένας θησαυρός της ενάλιας αρχαιολογίας

Η έκθεση «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων: 124 χρόνια υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας» παρουσιάζει τις πιο σύγχρονες αποκαλύψεις και ευρήματα για το θρυλικό ναυάγιο, προσφέροντας την πληρέστερη μέχρι σήμερα καταγραφή της ιστορίας του.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Υπήρχαν χωριά στην Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Υπήρχαν χωριά στην Αθήνα;

Ποιοι ήταν οι οικισμοί που αναπτύχθηκαν στην αθηναϊκή πεδιάδα επί Οθωμανών; Ποιες είναι οι πηγές, τα σωζόμενα μνημεία, τα χωριά και τα μοναστήρια που απλώνονται στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Γιώργο Πάλλη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ