Αν και δεν έχω καταγωγή από Σύρο, την αγαπώ ως μια πρωτεύουσα πολύ διαφορετική απ’ όλες στην περιφέρεια όπου ανήκω, την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Ο Χάρης Βεκρής ξεκίνησε έναν αγώνα για την ανάγκη διάσωσης των κτιρίων της Ερμούπολης, δημιουργώντας κίνημα στο Διαδίκτυο με το όνομα «Τα νεοκλασικά της Σύρου εκπέμπουν SOS» και θα ήθελα κι εγώ, ως δημότης Πάρου, να γράψω λίγα λόγια για να δηλώσω την αμέριστη συμπαράστασή μου στον αγώνα των Συριανών.
Το περίφημο SOS προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων «Save οur souls», δηλαδή «Σώστε την ψυχή μας». Ακριβώς περί αυτού πρόκειται. Η ψυχή της πρωτεύουσάς μας πρέπει με κάθε τρόπο να σωθεί, γιατί καταρρέει.
Ζηλεύω την αρχοντιά αυτής της πόλης, ακόμα κι αν σήμερα πλέον είναι σχεδόν σαν φάντασμα του παρελθόντος λόγω των δεκάδων εγκαταλελειμμένων νεοκλασικών κτιρίων μέσα στην Ερμούπολη αλλά και σε άλλα σημεία του νησιού. Από την εποχή της μεγάλης της ακμής, σήμερα η πόλη έχει περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού. Σκέφτομαι πόσο διαχρονικά ζωντανή θα μπορούσε να ήταν αν ανήκε σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα εκτός από τη δική μας. Εάν το κράτος βοηθούσε, αντί να τιμωρεί την ιδιοκτησία τέτοιων αριστουργημάτων, που καταρρέουν.
Οι Συριανοί ιδιοκτήτες νεοκλασικών, γονατισμένοι οικονομικά για δεκαετίες, καθώς πλέον δεν ζουν στους καιρούς των παχέων αγελάδων της τότε εύρωστης εποχής, είναι αδύνατο να συντηρήσουν την περιουσία τους. Πολλοί από αυτούς έχουν αναγκαστεί να φύγουν από τα ίδια τους τα πατρογονικά σπίτια και να μετακομίσουν σε άλλες περιοχές. Πολλά από αυτά τα ακίνητα ανήκουν σε κληροδοτήματα, τα οποία επίσης αδυνατούν να συντηρήσουν ό,τι τους χαρίστηκε.
Το ίδιο το κράτος, ως ιδιοκτήτης, δεν μπαίνει καν στον κόπο να ανακαινίσει τα δικά του ιδιόκτητα ακίνητα. Γιατί να το πράξουν οι πολίτες του; Αν είσαι καινούργιος στην πόλη, σου δίνεται η συμβουλή να περπατάς στη μέση του δρόμου, γιατί κινδυνεύεις να σου πέσει στο κεφάλι κάτι από τα εγκαταλελειμμένα οικήματα.
Άλλα κτίρια ανήκουν σε διάφορους οργανισμούς ή συλλόγους, που κι αυτοί για τους λόγους τους προτιμούν να δώσουν τα χρήματά τους σε οποιονδήποτε άλλο σκοπό, παρά στην εκ βάθρων συντήρηση του κτιρίου. Το Αρχοντικό Βελισσαρόπουλου, το οποίο είναι έργο του Συριανού αρχιτέκτονα Ι. Βλυσίδη και στεγάζει το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Κυκλάδων, δεν θα μπορούσα να το φανταστώ ως οτιδήποτε άλλο εκτός από μουσείο. Μετά από «επισκευή», διαβάζω στην ομάδα του κ. Βεκρή ότι οι τοιχογραφίες του κλιμακοστασίου καταστράφηκαν και βλέπω φωτογραφίες από εμφανείς υγρασίες μέσα στα γραφεία.
Το ίδιο το κράτος, ως ιδιοκτήτης, δεν μπαίνει καν στον κόπο να ανακαινίσει τα δικά του ιδιόκτητα ακίνητα. Γιατί να το πράξουν οι πολίτες του; Αν είσαι καινούργιος στην πόλη, σου δίνεται η συμβουλή να περπατάς στη μέση του δρόμου, γιατί κινδυνεύεις να σου πέσει στο κεφάλι κάτι από τα εγκαταλελειμμένα οικήματα.
Την προειδοποίηση στο κράτος την έδωσε αρχικά η μερική κατάρρευση του δημοτικού σινεμά, και ευτυχώς δεν θρηνήσαμε θύματα! Για να μη μιλήσω για τον βανδαλισμό των γκράφιτι πάνω στον πωρόλιθο του ίδιου του οικήματος. Δεν υπάρχει κονδύλι δημοτικής αστυνόμευσης για τα τόσο βασικά;
Σήμερα, όμως, τα εγκαταλελειμμένα κτίρια εξέπεμψαν ακόμα πιο ηχηρά το δικό τους SOS. Κατέρρευσε όλος ο τοίχος από τον επάνω όροφο ενός κτιρίου στην οδό Σουρή. Είναι θαύμα το πώς δεν θρηνήσαμε θύματα. Εκείνη την ώρα περνούσε από κάτω γυναίκα, η οποία, ευτυχώς, ήταν μέσα στο αυτοκίνητό της. Αυτά συνέβησαν στο κέντρο της Ερμούπολης, στα πλακόστρωτα όπου παιδάκια παίζουν ανέμελα και σε λίγο προφανώς θα φοβούνται να κυκλοφορήσουν. Είναι ζωή αυτή; Επείγει πλέον να δοθεί λύση. Η ολιγωρία όλων μας θα φέρει την καταστροφή.
Πολλά σπίτια ανήκουν σε πολυάριθμους πλέον κατιόντες και, απολύτως λογικά, δεν μπορούν να βρουν άκρη μεταξύ τους, με αποτέλεσμα το σπίτι των προγόνων να ρημάζει.
Ο δήμαρχος, που έμελλε να αλλάξει την πόλη της Ερμούπολης από το 1837 και μετά, ως τοπικός «σούπερμαν», είναι ο αείμνηστος Νικόλαος Πρασακάκης. Ένας άνθρωπος που, όπως διάβασα σε άρθρο του Ανδρέα Δρακάκη, από την ημέρα της εκλογής του, με ρηξικέλευθες αποφάσεις, αναμόρφωσε μόλις σε λίγα χρόνια την πόλη, εφαρμόζοντας το σχέδιο του Βαυαρού μηχανικού Βάιλερ.
Το σχέδιο προέβλεπε διάνοιξη 124 δρόμων και κατασκευή 11 πλατειών! Ο Πρασακάκης μείωσε τον όγκο του σχεδίου, καθώς ήταν πρακτικός άνθρωπος και ήθελε να προχωρήσει γρήγορα και άμεσα, και ήξερε ότι δεν υπήρχε έδαφος για βαυαρικές μεγαλομανίες. Με το ίδιο σχέδιο κατασκεύασε τους τρεις πρώτους οχετούς στους καινούργιους δρόμους που ανοίχτηκαν. Ο Πρασακάκης μέσα σε μόλις τρία χρόνια πραγματοποίησε την εφαρμογή του πρώτου σχεδίου (1837-1840).
Πριν από τον δήμαρχο Πρασακάκη, αξίζει να σημειωθεί ότι όλη η παραλία ήταν ένας χώρος γεμάτος παράγκες και ακαθαρσίες, πιο πολύ λόγω των προσφύγων που είχαν έρθει από τη Χίο το 1821. Αυτή ήταν η εικόνα της Σύρου τα δέκα πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Η Σύρος, με το τέλος της Ελληνικής Επανάστασης και την ίδρυση του ελληνικού κράτους, γεννάει από το τίποτα ένα εμπορικό λιμάνι στην καρδιά του Αιγαίου, που παράγει πολύ και ζεστό χρήμα και φτιάχνει μια κοινωνία που θα δημιουργήσει τις συνθήκες και το πλαίσιο μιας ακμάζουσας κοινωνικής, πολιτικής, πολιτισμικής και οικονομικής ζωής τον υπόλοιπο δέκατο ένατο αιώνα.
Όταν ήρθε ο Όθωνας το 1833, του καλάρεσε το νησί και ανέθεσε στον Βάιλερ τη μετατροπή του προσφυγικού συνοικισμού σε ευρωπαϊκή πόλη. Όπως καταλαβαίνουμε, η εφαρμογή ενός σχεδίου πόλης, απαραίτητου για τη βιωσιμότητα ενός οικισμού, ήταν αναγκαία και συνάμα δύσκολη, καθώς οι πιέσεις που δεχόταν ο δήμαρχος και η ομάδα του από τους διάφορους ισχυρούς ήταν ανυπόφορες.
Όμως δεν αδράνησε λεπτό, δεν υπαναχώρησε ποτέ και διέταξε την αφαίρεση των παραπηγμάτων και των σκηνών που εμπόδιζαν το σχέδιο. Αγόρασε μέρος του οικοπέδου όπου βρίσκεται σήμερα η δημαρχία. Για να εξουδετερώσει κάθε αντίδραση των ανθρώπων, των οποίων τα σπίτια θα κατεδάφιζε, έφτιαξε Ειδική Επιτροπή Αποζημίωσης. Για όλα τα κοινωφελή έργα που προωθούσαν τον σκοπό του μάζευε χρήματα με εράνους μεταξύ των Ερμουπολιτών, πάλι με Επιτροπή που είχε διοριστεί. Λεφτά κυκλοφορούσαν τότε. Όταν οι πολίτες έβλεπαν πόσο δραστήρια ήταν η Επιτροπή, συνεισέφεραν με χαρά.
Όταν έχεις ένα κράτος που σε βοηθάει, τότε και μόνο τότε μπορείς να γίνεις ενεργός πολίτης.
Βοήθεια πρέπει να δοθεί άμεσα. Ελπίζω ο αξιέπαινος Αλέξης Πατέλης, προϊστάμενος του οικονομικού γραφείου του πρωθυπουργού, που αγαπάει το νησί, να μπορέσει να συμπεριλάβει τη διάσωση στο επερχόμενο Ελληνικό Σχέδιο του Ταμείου Ανάκαμψης και να ορίσει ένα πλαίσιο express, που θα μπορέσει να λύσει τα χέρια της υπουργού Πολιτισμού, καθώς υπάρχει υποστελέχωση στην αδειοδότηση, αλλά και του περιφερειάρχη μας.
Εδώ χρειάζεται μια ολιστική λύση. Διότι το πρόβλημα απλώνεται σε πολλές υπηρεσίες και δεν λύνεται με αποσπασματικά μέτρα. Επείγει ένας κεντρικός σχεδιασμός μετά από βαθύ αναστοχασμό των λαθών της μέχρι τώρα ιστορίας. Χρειαζόμαστε έναν άνθρωπο με ιδιαίτερη κριτική ικανότητα, που θα ηγηθεί κεντρικά αυτού του εγχειρήματος, μιας γενναίας συνολικής μεταρρύθμισης, και σαν νέος Πρασακάκης θα υπερνικήσει το σύστημα που δεν αφήνει σχεδόν ποτέ καμία πρωτοβουλία να ανθήσει.
Εδώ να πω ότι προσωπικά χαίρομαι που όλα αυτά τα ακίνητα χαρακτηρίστηκαν κι έτσι δεν γκρεμίστηκαν. Διότι παρατηρώ ότι στο λιμάνι υπάρχουν κάποια καινούργια τριώροφα που μας δείχνουν την ασχήμια της ελληνικής αρχιτεκτονικής των ’70s. Φαντάζεστε, λοιπόν, να μπορούσε κάθε ιδιοκτήτης να τα γκρεμίσει; Τίποτα δεν θα είχε μείνει και θα είχε χαθεί όλος αυτός ο πλούτος.
Όμως, δεν μπορεί να αφήνεις έτσι ξεκρέμαστους τους ιδιοκτήτες, των οποίων τα ακίνητα χαρακτήρισες διατηρητέα. Ως κράτος, οφείλεις να τους στηρίξεις, από τα απλά γραφειοκρατικά μέχρι τα βαθιά οικονομικά. Όταν χρειάζονται μέχρι και πέντε χρόνια για να βγει μια άδεια, δεν βοηθάς να πουληθούν σε πλούσιους επενδυτές. Αντίθετα, τους αποτρέπεις από το να επενδύσουν στην ανακαίνιση των νεοκλασικών και τους ωθείς να χτίσουν καινούργια. Άρα, πηγαίνεις αντίθετα στους 17 στόχους του ΟΗΕ που υποτίθεται ότι πρέπει να φτάσεις μέχρι το 2030. Διότι οι ανακαινίσεις είναι απαραίτητο μέρος της βιωσιμότητας.
Για να μπορέσετε να καταλάβετε τι χρειάζεται να γίνει στην ουσία, ας χωρίσουμε αρχικά σε κατηγορίες τις περιπτώσεις που έχουμε.
ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
Αυτοί που έχουν τα λεφτά, θέλουν και μπορούν να ανακαινίσουν. Εδώ το κράτος πρέπει να τους βοηθήσει άμεσα να βγάζουν άδειες χωρίς γραφειοκρατικές χρονοτριβές που φρενάρουν οποιαδήποτε προοπτική αξιοποίησής τους.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
Αυτοί που δεν έχουν λεφτά, αλλά θέλουν να ανακαινίσουν τα σπίτια τους. Εδώ το κράτος πρέπει να παίρνει πατρικό ρόλο και να βοηθάει, βάζοντας γενναία το χέρι στην τσέπη: απαλλαγή από φόρους, πλήρης επιδότηση κ.λπ.
ΤΡΙΤΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
Αυτοί που, είτε έχουν είτε δεν έχουν τα λεφτά, δεν προτίθενται να φτιάξουν τίποτα. Εδώ το κράτος οφείλει να επεμβαίνει. Πώς; Αν δεν θέλεις, αγαπητέ μου συμπολίτη, να φτιάξεις το κτίριό σου, θα υποχρεούσαι να το πουλήσεις. Το κράτος θα σε υποχρεώνει με κάθε τρόπο. Θα σε χρεώνει π.χ. με υπέρογκο ετήσιο φόρο, ο οποίος θα μπορούσε να εκπέσει στο μηδέν εάν έφτιαχνες το ακίνητο. (Κάτι που θα εφαρμοζόταν και για τις τρεις πιο πάνω κατηγορίες.)
Η διάσωση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ερμούπολης αφορά όλους εμάς που ανήκουμε στην ίδια περιφέρεια. Οι θαυμάσιες λιθοδομές, τα σφυρήλατα κάγκελα μιας εποχικής μεταλλοτεχνίας που δεν υπάρχει πια, οι θύρες-κομψοτεχνήματα, τα μαρμάρινα φουρούσια που στέκονται μόνα κι ορφανά πια πολλές φορές, είναι η ιστορία μας και τα κοσμήματα που οφείλουμε να παραδώσουμε σε άριστη κατάσταση στην επόμενη γενιά.
