Χειρόγραφα στα αρχαία ελληνικά δίνουν μαθήματα ζωής από την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Χειρόγραφα στα αρχαία ελληνικά δίνουν μαθήματα ζωής από την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Facebook Twitter
Πώς να ζείτε σαν Ρωμαίος. Ένα χειρόγραφο του 12ου αιώνα όπου έχουν αντιγραφεί προηγούμενα κείμενα, μια σημαντική πηγή πληροφοριών για την μελέτη της Καθηγήτριας Ντίκυ. Φωτογραφία: Zisterzienserstift Zwettl
1

Δεν ξέρετε πως να μιλήσετε στον μεθυσμένο συγγενή που επιστρέφει από όργιο; Μια συλλογή για την εκμάθηση λατινικών από ελληνόφωνους κατά την αρχαιότητα ίσως έχει την λύση. 

Η καθηγήτρια Έλινορ Ντίκυ γύρισε όλη την Ευρώπη για να μελετήσει τα colloquia, σχολικά εγχειρίδια ή εγχειρίδια εκμάθησης λατινικών για νεαρούς Έλληνες επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που συντάχθηκαν ανάμεσα στον 2ο και τον 6ο αιώνα. Τα χειρόγραφα που συνέλεξε και μετέφρασε η Ντίκυ για πρώτη φορά στα αγγλικά για το βιβλίο της "Μαθαίνοντας Λατινικά όπως οι Αρχαίοι: Εγχειρίδια εκμάθησης Λατινικών στην Αρχαιότητα", παρουσιάζουν καθημερινές καταστάσεις προκειμένου να βοηθήσουν τους μαθητές να μάθουν και την ζωή στη αρχαία Ρώμη. Τα θέματα ποικίλλουν από την επίσκεψη στις θέρμες, στο να φτάσει κανείς στο σχολείο αργά και να αντιμετωπίσει έναν λιώμα συγγενή.  

 

Οι μαθητές των Λατινικών ασκούνται στην γλώσσα με παραδείγματα του πώς να επισκεφθείς έναν άρρωστο φίλο και πώς να προετοιμασθείς για ένα δέιπνο. Επίσης ενημερώνονται για το πώς να κάνουν παζάρια στην αγορά ("Πόσο κάνει αυτή η κάπα; "Διακόσια δηνάρια" "Ζητάς πολλά, δέξου εκατό δηνάρια.") και τι να κάνουν στην τράπεζα.

 

"Quis sic facit, domine, quomodo tu, ut tantum bibis? Quid dicent, qui te viderunt talem?" είναι η σκηνή που παρουσιάζεται σχετικά με το τελευταίο θέμα και την οποία η Ντίκυ μεταφράζει ως εξής: "Ποιος συμπεριφέρεται έτσι κύριε όπως εσείς, που πίνετε τόσο πολύ; Τι θα έλεγαν όσοι σας έβλεπαν στην κατάσταση αυτή; Είναι αυτός ο πρέπων τρόπος να συμπεριφέρεται ο αφέντης μίας οικίας που συμβουλεύει τους άλλους; Δεν υπάρχουν πιο ντροπιαστικά ούτε πιο ατιμωτικά πράγματα να κάνεις κάποιος από τις χθεσινές σας πράξεις." συνεχίζει ο τιμητής, προσθέτοντας: "infamiam maximam tibi cumulasti", ή "Μεγάλη ατιμία συσσωρεύσατε επάνω σας... Αλλά τώρα δεν θέλετε να κάνετε έμετο, θέλετε;" 

 

Στο συγκεκριμένο σενάριο ο δεχόμενος την επίθεση μετανοεί και απαντά: "Πράγματι ντρέπομαι πολύ. Δεν ξέρω τι να πώ, γιατί υπήρξα τόσο εν εξάλλω ώστε να μην έχω δικαιολογία για κανέναν."

"Τα ρωμαϊκά δείπνα δεν ήταν πάντα ευπρεπείς εκδηλώσεις, υπήρχε σημαντική πιθανότητα οι συμμετέχοντες να πιούνε περισσότερο απ' όσο θα ήταν σώφρον, και υπό την επήρεια του αλκόολ να κάνουν πράγματα που αργότερα πιθανά θα μετανιώσουν" γράφει στο βιβλίο της η Ντίκυ. "Τα colloquia δεν περιγράφουν μεν τις σκηνές αυτές, αλλά συμπεριλαμβάνουν μια σκηνή όπου ένας χαρακτήρας δέχεται επικρίσεις για την (απροσδιόριστη) συμπεριφορά του σε κατάσταση μέθης. Δεν είναι σαφής η σχέση ανάμεσα σε εκείνον που επικρίνει και τον άτακτο αλλά υπονοείται κάποιου είδους οικογενειακή σύνδεση."  

Τα colloquia διδάσκουν επίσης στους μαθητές τι να κάνουν αν αργήσουν να πάνε στο σχολείο. Ένα αγόρι κατηγορείται: "εχθές παραμέλησες τα  μαθήματα σου και το μεσημέρι δεν ήσουν σπίτι." Γλυτώνει όμως από την τιμωρία λέγοντας ότι είχε συνοδεύσει τον πολύ σημαντικό πατέρα του στο praetorium, όπου τον δέχθηκαν οι αρχές και έλαβε επιστολές από τους αυτοκράτορες. 

Οι μαθητές των Λατινικών ασκούνται στην γλώσσα με παραδείγματα του πώς να επισκεφθείς έναν άρρωστο φίλο και πώς να προετοιμασθείς για ένα δέιπνο. Επίσης ενημερώνονται για το πώς να κάνουν παζάρια στην αγορά ("Πόσο κάνει αυτή η κάπα; "Διακόσια δηνάρια" "Ζητάς πολλά, δέξου εκατό δηνάρια.") και τι να κάνουν στην τράπεζα. 

"Δεν γνωρίζουμε αν θα έπαιζαν τους διαλόγους στην τάξη με τους άλλους μαθητές" λέει η Ντίκυ, "αλλά εγώ πιστεύω πως ναι." 

Η Ντίκυ επίσης πιστεύει πως τα κείμενα αυτά χρησιμοποιούνταν ευρέως. "Το γνωρίζουμε γιατί απαντώνται σε πολλές διαφορετικές εκδοχές μεσαιωνικών χειρογράφων. Τουλάχιστον έξι διαφορετικές εκδοχές έχουν βρεθεί διάσπαρτες στην Ευρώπη το 600 μ.Χ."

"Μάλιστα είναι πιο κοινά απαντώμενα από άλλα σαφώς πιο γνωστά κείμενα της αρχαιότητας: υπάρχει μόνο ένα αντίγραφο του Κάτουλλου και λιγότερα από έξι του Καίσαρα. Επίσης υπάρχουν σε πολλά σπαράγματα παπύρων, κι αν σκεφθεί κανείς ότι μόνο ένα απειροελάχιστο τμήμα παπύρων επιβίωσε ως τα σήμερα, αυτό σημαίνει πως όταν έχεις άνω του ενός σπαράγατος το συγκεκριμένο κείμενο ήταν εξαιρετικά δημοφιλές την αρχαία εποχή." 

Οι παλαιότερες εκδοχές των κειμένων υπάρχουν ως τμήματα παπύρων στην Αίγυπτο, όπου και διασώθηκαν λόγω κλίματος. Εξαιτίας του μεγέθους των σπαραγμάτων αυτών η Ντίκυ αναγκάστηκε να βασιστεί σε μεσαιωνικά χειρόγραφα αντίγραφα ανά την Ευρώπη. "Έχουν αντιγραφεί ξανά και ξανά, και όλοι εισήγαγαν και κάποια λάθη, έτσι ώστε να γίνουν δυσανάγνωστα. Ως επιμελήτρια  χρειάστηκε να ανιχνεύσω όλα τα χειρόγραφα και να προσπαθήσω να ανακαλύψω τα λάθη ούτως ώστε να ξεθάψω το αρχικό κείμενο."

Η Ντίκυ αναδεικνύει επίσης πως οι μαθητές χρησιμοποιούσαν γλωσσάρια για να μάθουν ευκολότερα την ξένη γλώσσα, συλλέγοντας λίστες λέξεων επί σημαντικών θεμάτων όπως για παράδειγμα οι θυσίες ("exta" σημαίνει εντόσθια, "victimator" είναι ο σφαγέας των αμνών και "hariolus" ο μάντης) και η ψυχαγωγία. "Σίγουρα δεν είναι οι ίδιες λέξεις που θα μαθαίναμε σήμερα ως απαραίτητες σε μία ξένη γλώσσα." λέει η Ντίκυ. Υπάρχει μάλιστα ένα βιβλίο συχνών φρασεων για δικαιολογίες ("Έκανες ότι σου είπα;" "Όχι ακόμα" "Γιατί;" "Θα το (κάνω) σύντομα, διότι βιάζομαι να βγω"), κι ένα διαφορετικό με προσβολές. Η "Maledicis me, malum caput? crucifigaris!" ή αλλιώς "Με στηλιτεύεις, αχρείε; Είθε να σταυρωθείς!" είναι μια αρκούντως κακιά, μαζί με αυτή: "Με στηλιτεύει αυτός ο κτηνοπαλαιστής; Αφήστε με να πάω να του σπάσω όλα τα δόντια!"

 

"Όταν σκεπτόμαστε τους Ρωμαίους οι πλούσιοι και σπουδαίοι στρατηγοί, αυτοκράτορες και πολιτικοί είναι εκείνοι που μας έρχονται στο μυαλό. Δεν ήταν όμως αυτοί ο μέσος άνθρωπος. Για την ακρίβεια ήταν διάσημοι ακριβώς επειδή ήταν ξεχωριστοί. Οι ιστορικοί προσπαθούν να διορθώσουν αυτή την προκατάληψη μιλώντας για τις μάζες των συνηθισμένων Ρωμαίων πολιτών, αλλά πολύ σπάνια έχουμε γραπτά που αναφέρονται σε αυτούς ή έχουν συνταχθεί από εκείνους. Τα colloquia αυτά μας δίνουν πραγματικές, σύγχρονες ιστορίες με στοιχεία από την ζωή τους κι ελπίζω πως το έργο μου θα δώσει μια πιο δίκαιη και αληθινή εικόνα της κοινωνίας στην αρχαιότητα." λέει η Ντίκυ.

 

Μια ιδέα για το πως περνούσαν οι αναγνώστες των εγχειριδίων αυτών την ώρα τους, μας δίνει ένας διάλογος κατά την διάρκεια επίσκεψης στα δημόσια λουτρά. Εδώ η πάλη ακολουθείται από την επάλειψη με λάδι, πριν περάσουν στα ιδρωτήρια και τις θερμές πισίνες. "Ας χρησιμοποιήσουμε το ξηρό δωμάτιο θερμού αέρα και μετά πάμε στην θερμή πισίνα." λέει ο ένας χαρακτήρας. "Κατέβα και ρίξε ζεστό νερό επάνω μου. Τώρα βγες. Πέσε στην ανοιχτή πισίνα. Κολύμπα!" "Κολύμπησα." 

Εδώ μαθαίνουμε πολλά πράγματα που δεν γνωρίζαμε. Όταν επιστρέφουν από τα λουτρά κάνουν ντους και καθαρίζονται με μια στλεγγίδα. Η στλεγγίδα ήταν ένα αντικείμενο υγιεινής του οποίου η χρήση συνηθιζόταν πολύ στους Ελληνικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους. Το χρησιμοποιούσαν στο μπάνιο για να ξύνουν με αυτό το δέρμα και να αφαιρούν επιφανειακά τις ακαθαρσίες. Χρησιμοποιούνταν επίσης για την απομάκρυνση του ιδρώτα, της σκόνης και του ελαίου από το σώμα. Η Ντίκυ πιστεύει πως ο μόνος λόγος για να χρησιμοποιήσουν την στλεγγίδα μετά τα δημόσια λουτρά ήταν ότι εκείνα ήταν πολύ ακάθαρτα. Χαρακτηριστικά σχολιάζει: "Γνωρίζαμε πως τα λουτρά ήταν βρώμικα, αλλά όχι τόσο πολύ." 

Στοιχεία από την Guardian

1

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το πρώτο ντοκιμαντέρ για την ηρωίνη γυρίστηκε σε αστυνομικό τμήμα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Το πρώτο ντοκιμαντέρ για την ηρωίνη γυρίστηκε σε αστυνομικό τμήμα

Ο αστυνομικός ρεπόρτερ της εφημερίδας «Ακρόπολις» αφηγείται σε φύλλο του Γεννάρη του 1931 όσα συνέβησαν σε παράρτημα ασφαλείας της Αθήνας και κατέγραψε η κάμερα του σκηνοθέτη Δημήτρη Γαζιάδη.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
To ξενοδοχείο InterContinental στην Καμπούλ είναι ένα μέρος που τα έχει δει όλα

Αρχαιολογία & Ιστορία / To ξενοδοχείο InterContinental στην Καμπούλ είναι ένα μέρος που τα έχει δει όλα

Από την εποχή που η πρωτεύουσα του Αφγανιστάν ήταν το σταυροδρόμι των χίπις μέχρι τους Ταλιμπάν, το θρυλικό InterContinental της Καμπούλ καταφέρνει, με κάποιον αξιοθαύμαστο τρόπο, να παραμείνει ανοιχτό μέχρι σήμερα.
THE LIFO TEAM
Ο σκανδαλώδης, πολυτελής και θαυμαστός κόσμος της Μαρίας Αντουανέτας

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ο σκανδαλώδης, πολυτελής και θαυμαστός κόσμος της Μαρίας Αντουανέτας

Είδωλο της ποπ κουλτούρας, fashion icon, influencer προτού καν εφευρεθεί ο όρος, εξακολουθεί να επηρεάζει τη μόδα με την απαράμιλλη γοητεία της. Μια έκθεση στο μουσείο V&A, η πρώτη για τη Γαλλίδα βασίλισσα στο Ηνωμένο Βασίλειο, μας το υπενθυμίζει.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ζαφείρης Γκούσιος: Ο κοινωνικός ονειροπόλος που πυροβόλησε τον πρώτο Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τι σκεφτόταν ο άνθρωπος που πυροβόλησε τον πρώτο Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας;

Ο Ζαφείρης Γκούσιος, που αυτοχαρακτηριζόταν «κοινωνικός ονειροπόλος», το 1927 αποπειράται να δολοφονήσει τον Παύλο Κουντουριώτη. Το πώς και το γιατί μέσα από τον Τύπο της εποχής.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μετέφρασε το Συμπόσιο του Πλάτωνα. Τον κατηγόρησαν και τον κυνήγησαν ανελέητα. Αυτοκτόνησε

Ιστορία / Μετέφρασε το Συμπόσιο του Πλάτωνα. Τον κυνήγησαν ανελέητα. Αυτοκτόνησε

Αυτή είναι η ιστορία του Ιωάννη Συκουτρή, ενός μεγάλου πνευματικού Έλληνα που κατηγορήθηκε ως άθεος για τη μετάφραση του «Συμποσίου» του Πλάτωνα εξ αιτίας της αναφοράς του στις «γενετήσιες σχέσεις στην αρχαία Ελλάδα».
ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΒΕΡΗΣ
Ο άλυτος γρίφος της Ιερουσαλήμ

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ο άλυτος γρίφος της Ιερουσαλήμ

Η απροσδόκητη κατάκτησή της από τους Ισραηλινούς στον πόλεμο των έξι ημερών. Ο Νταγιάν, ο Σαρόν και ο Χουσέιν της Ιορδανίας. Η Ιντιφάντα, ο PLO και η συντριβή τους. Το Τείχος, το Ορος του Ναού και οι υπόγειες σήραγγες. Μια συναρπαστική σύνοψη της ιστορίας μιας εκρηκτικής πόλης από τον Σάιμον Σίμπαγκ Μοντεφιόρε.
Ρήνεια: Το νησί των νεκρών απέναντι από τη Δήλο

Ιστορία μιας πόλης / Ρήνεια, η άλλη Δήλος

Ένα νησί που δεν προοριζόταν για ζωή αλλά για θάνατο. Απέναντι από τη λαμπρή Δήλο, η Ρήνεια κουβαλά τα πιο σιωπηλά –και ίσως πιο ανθρώπινα– μυστικά του Αιγαίου. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Ιστορία μιας πόλης / Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Στη μέση των Κυκλάδων, σ’ ένα νησί χωρίς μόνιμους κατοίκους, η γη κρύβει ακόμη φωνές. Αν ξέρεις πού να κοιτάξεις, η Δήλος αρχίζει να σου μιλά για θεούς που λατρεύτηκαν, εμπορικές αυτοκρατορίες που γεννήθηκαν, λαούς που ήρθαν και έφυγαν, και τελετές που παραμένουν μυστήριο. Το νησί αυτό υπήρξε κάποτε το κέντρο του κόσμου – και ακόμη κρατά μυστικά. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Η συγγραφέας, δημοσιογράφος και φεμινίστρια Λιλίκα Νάκου επισκέφθηκε το –υπό κρατική διαχείριση– πορνείο των Βούρλων τον Φλεβάρη του 1936, συνομίλησε με τις «γυναίκες της αμαρτίας» και μετέφερε τις εντυπώσεις της.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Τόσο οι γραπτές πηγές όσο και η εικονογραφία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας αποκαλύπτουν ότι οι θεοί και οι ήρωες ήταν μάλλον εκλεκτικότεροι των θνητών ως προς τη διατροφή τους. Και τα φαγητά τους έκρυβαν κίνητρα πέρα από την πείνα...
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ