Μία (φανταστική) συνομιλία με τον Ναπολιτάνο μαθηματικό Renato Caccioppoli
Conversando con Renato
Prof. Annarita Ruberto
Matem@ticaMente - 18.08.2011
Ήταν εκεί, καθισμένος στο τραπέζι ενός μπαρ, στην ισπανική γειτονιά, για να πιεί ένα κονιάκ. Τον είχα ακολουθήσει στη Via Chiaia, περιμένοντάς τον να βγει από το σπίτι. Είχα ακούσει γι' αυτόν σχεδόν παντού στη Νάπολη και η περιέργειά μου να τον δω από κοντά με είχε οδηγήσει σε εκείνους τους δρόμους που ήξερα ότι του ήταν οικείοι.
Ο ιδιοφυής Renato Caccioppoli δεν είχε διαψεύσει τις προσδοκίες μου. Αλλά το να τον δω μπροστά μου δεν μου ήταν αρκετό, οπότε μπήκα στο μπαρ. Καθισμένος σε ένα τραπέζι δίπλα του, τον παρατηρούσα ανοιχτά και κάπως παράτολμα.
- Δεσποινίς μου, μήπως κάνω κάτι λάθος; - Ξαφνιάστηκα με αυτήν την απροσδόκητη παρατήρηση που με έκανε να χάσω τα λόγια μου και να μείνω χωρίς αντίδραση.
- Θα θέλατε να μου κάνετε παρέα; Το κονιάκ είναι αξιοπρεπές. - Και στο μεταξύ, με κοίταξε με ένα διερευνητικό βλέμμα σαν πυρωμένο κάρβουνο. Καθώς σιωπούσα, άφησε το τραπέζι του, αλλά όχι το κονιάκ, πλησίασε λίγο πιο κοντά, και στάθηκε μπροστά μου για μια στιγμή. Κάθισε χωρίς να ζητήσει άδεια και, για μερικές ατέλειωτες στιγμές, με κοίταξε κατευθείαν στα μάτια.
- Γιατί με ακολούθησες; Τι θέλεις από μένα; Με ρώτησε με έναν σχεδόν απειλητικό τόνο, απευθυνόμενος τώρα στον ενικό, ενώ χάιδευε το χείλος του ποτηριού με τον δείκτη του δεξιού του χεριού (ένα μακρύ, λεπτό δάχτυλο, χέρι πιανίστα).
- Ήθελα να σας ρωτήσω κάτι σχετικά με τη μελέτη σας για μη γραμμικά προβλήματα. Πιο συγκεκριμένα, ήθελα να μου μιλήσετε για τη γενική αρχή της αντιστροφής ενός λειτουργικού μετασχηματισμού.- Ξαφνιάστηκα με την αυθάδειά μου και περίμενα μια στεγνή και αιχμηρή απάντηση.
Γι' αυτό και εξεπλάγην από τον πειστικό και σχεδόν χαϊδευτικό τόνο με τον οποίο ξεκίνησε:
- Και αν σας έλεγα ότι η αρχή που αναφέρατε ισχυρίζεται ότι ένας μετασχηματισμός μεταξύ δύο χώρων Banach είναι συνολικά αντιστρέψιμος αν είναι τοπικά αντιστρέψιμος γύρω από κάθε ζεύγος αντιστοιχούμενων σημείων και αν μετασχηματίζει μόνο συμπαγείς διαδοχές σε συγκλίνουσες διαδοχές, θα σας βοηθούσε να καταλάβετε "κάτι";
Δεν ήξερα πώς να ξεφύγω και υποχώρησα, αλλά, αμυνόμενη, επιτέθηκα με μια δεύτερη ερώτηση:
- Συμφωνείτε με τους Volterra, Hildebrand και Graves ότι η τοπική αντιστρεψιμότητα μπορεί να αναχθεί στη μελέτη της εξίσωσης με μεταβλητές του συγκεκριμένου προβλήματος;
- Ναι! - Απάντησε, δείχνοντας ενδιαφέρον- Αλλά υπάρχει κάτι περισσότερο: η επαλήθευση του άλλου όρου εξαρτάται από τις εκ των προτέρων κατάλληλες προσθήκες στις πιθανές λύσεις.
Διαισθανόμενος ότι επρόκειτο να του κάνω και τρίτη ερώτηση, με σταμάτησε με μια εύγλωττη χειρονομία. Η έκφρασή του ήταν σοβαρή, αλλά τα μάτια του γελούσαν, όταν με ρώτησε:
- Τι λένε για μένα, εδώ τριγύρω; Το ξέρω, το ξέρω, κ' έπειτα, ειλικρινά, δεν δίνω δεκάρα. 'Ενας τρελός που πηγαίνει βόλτα έναν κόκκορα. Σωστά; Χωρίς να περιμένει απάντηση, συνέχισε:
- Τα Μαθηματικά και η Μουσική μοιάζουν πάρα πολύ. Σε επιλέγουν - δεν μπορείς να τρέξεις από πίσω τους.
- Ο Πωλ Κλωντέλ και ο Λάιμπνιτς...- ξεκίνησα να λέω και μετά σταμάτησα από φόβο μήπως πω κάτι υπερβολικό. Ο Caccioppoli με ενθάρρυνε με τα μάτια του να συνεχίσω. Δεν μπορούσα να ξεφύγω από αυτό το σχεδόν υπνωτικό βλέμμα.
- Ηθελα να πω... ο πρώτος έγραψε ότι η μουσική είναι η ψυχή της γεωμετρίας, ο δεύτερος ότι η μουσική είναι η κρυφή μαθηματική άσκηση ενός μυαλού που κάνει υπολογισμούς ασυνείδητα. Συμμερίζεστε τις σκέψεις τους σχετικά με αυτό;
Κούνησε το κεφάλι του, φέρνοντας το ένα χέρι στην καρδιά του και το άλλο στο μέτωπό του για να δείξει ότι αυτό ανταποκρινόταν απόλυτα στο συναίσθημα και τη σκέψη του.
Είχα, πλέον, ξαναβρεί όλο μου το θάρρος μου και τόλμησα να προσθέσω:
- Βάλατε να παιχτεί η Μασσαλιώτιδα σε ένδειξη διαμαρτυρίας μαζί με τη Sara Mancuso και καταλήξατε στη φυλακή... -'Εκανα μια μικρή παύση για να παρατηρήσω την αντίδρασή του, αλλά δεν χρειάστηκε να συνεχίσω.
- Ναι! Οι γονείς μου με πέρασαν για τρελό και με έβαλαν στο άσυλο, πιστεύοντας ότι με προστάτευαν από τις διώξεις μιας αισχρής δικτατορίας και του πιο κρετίνου κυβερνήτη της. Ποτέ δεν τους συγχώρησα που με έσωσαν από τη φυλακή.
- Τρελός εσείς; Αλλά στο άσυλο εσείς και ο Μιράντα πραγματοποιήσατε τη μελέτη για το πρόβλημα των "ωοειδών"!
- Ας αλλάξουμε θέμα - είπε λίγο βαριεστημένα - Ποια είσαι εσύ; Από πού προέρχεσαι; Δεν είναι και τόσο σημαντικό τελικά. Πέρασα μαζί σου όμορφα.
- Γράψτε μου την παράγωγο του e^π - με ρώτησε κάπως ξαφνικά!
Δίστασα για μια στιγμή και στη συνέχεια έγραψα ένα ολοστρόγγυλο και καθαρότατο μηδέν, κοιτάζοντάς τον στα μάτια.
- Ίσως θα μπορούσες να σπουδάσεις μαθηματικά, αν το βάλεις σκοπό - είπε με ένα περιπαιχτικό χαμόγελο, με το ύφος του κατεργάρη - Ποιος ξέρει, ίσως ξανασυναντηθούμε μια από αυτές τις μέρες - Και λέγοντας αυτά, σηκώθηκε και απομακρύνθηκε με ένα σχεδόν αιλουροειδές βήμα, κρατώντας ένα ραβδί λεπτό και κομψό σαν τον ίδιον.
Κοίταξα για πολλή ώρα το αποτσίγαρο που σιγόσβηνε. Γύρω απ' αυτό, μερικές τούφες καπνού και ένα λεπτό άρωμα από κονιάκ. Ίσως απλά ονειρευόμουν.
Ο Renato Caccioppoli γεννήθηκε στη Νάπολη, στην περιοχή της Καμπανίας, και ήταν γιος του χειρούργου Giuseppe Caccioppoli (1852-1947), και της Sofia Bakunin (1870-1956), κόρης του Ρώσου επαναστάτη Μιχαήλ Μπακούνιν. Η οικογένεια της μητέρας του ήταν ρωσικής καταγωγής (ο προπάππους της ήταν ο ποιητής, διπλωμάτης και στρατάρχης Αλέξανδρος Μπακούνιν, της τάξης των ευγενών), αλλά τα παιδιά του παππού του, του φιλοσόφου και θεωρητικού της αναρχίας Μιχαήλ Μπακούνιν, μετανάστευσαν όλα στην Αργεντινή ή στην Ιταλία (μια από τις θείες του Ρενάτο ήταν η Ναπολιτάνα χημικός και βιολόγος Μαρία Μπακούνιν).
Ο Renato Caccioppoli πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Avella με τις θείες του. Αφού αποφοίτησε από το Τεχνικό Ινστιτούτο, γράφτηκε στη Σχολή Μηχανικών το 1921, ενώ το 1923 επέλεξε τα μαθηματικά. Αποφοίτησε το 1925 και έγινε βοηθός του Mauro Picone, ο οποίος κλήθηκε την ίδια χρονιά στο Πανεπιστήμιο της Νάπολης, όπου δίδαξε μέχρι το 1932. Ο Picone ανακάλυψε σύντομα τις ικανότητες του Caccioppoli και τον κατεύθυνε προς τη μαθηματική ανάλυση.
Το 1931, σε ηλικία 27 ετών, απέκτησε μια θέση καθηγητή στην έδρα της αλγεβρικής ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, πριν επιστρέψει στη Νάπολη το 1934 ως καθηγητής της θεωρίας ομάδων.
Ταλαντούχος πιανίστας με αντικομφορμιστικό ταμπεραμέντο, υιοθετούσε κατά καιρούς την πλανόβια ζωή, και εξαιτίας αυτού συνελήφθη για επαιτεία.
Όταν ο Μουσολίνι ήρθε στη Νάπολη τον Μάιο του 1938, έβαλε μια ορχήστρα να παίξει τον εθνικό ύμνο της Γαλλίας και στη συνέχεια εκφώνησε μια ομιλία κατά του Αδόλφου Χίτλερ και του Μπενίτο Μουσολίνι. Συνελήφθη από πράκτορες της OVRA που συμμετείχαν στη συγκέντρωση. Η θεία του Μαρία Μπακούνιν, καθηγήτρια χημείας στο Πανεπιστήμιο της Νάπολης, πέτυχε την απελευθέρωσή του. Ο Caccioppoli κλείνεται σε άσυλο, αλλά συνέχισε να σπουδάζει μαθηματικά και πιάνο.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, οι απογοητεύσεις της πολιτικής και η εγκατάλειψη της συζύγου του, σε συνδυασμό ίσως με την εξασθένιση της μαθηματικής του φλέβας, τον οδήγησαν στον αλκοολισμό. Στις 8 Μαΐου 1959 αυτοκτόνησε με πιστόλι στο σπίτι του στο Palazzo Cellammare. Είναι θαμμένος στο νεκροταφείο της Santa Maria del Pianto.
Το τέλος της ζωής του ήταν το θέμα της ταινίας Ο θάνατος ενός Ναπολιτάνου μαθηματικού (1992), του Ιταλού σκηνοθέτη Mario Martone.
Ένας αστεροειδής φέρει το όνομά του: (9934) Caccioppoli, όπως και το Τμήμα Μαθηματικών του Πανεπιστημίου της Νάπολης.
[Wikipedia]
