Η Κασσάνδρα της 'Αννα Αχμάτοβα, 1959
André Markowicz
Fb - 28 Μαρτίου 2022
Από ποια ερείπια πρέπει να υψωθεί η φωνή μου,
Κάτω από ποια συντριβή η κραυγή μου αντηχεί!
Καίγομαι από τον ασβέστη πάνω μου
Στο υπόγειο όπου με παράτησαν τα όργανά τους.
Κηρύττουν βουβό τον παλιό χειμώνα,
Έχουν σφραγίσει τις πόρτες της ιστορίας,
Ας προσπαθούν! - Η φωνή μου περνάει ανάμεσα:
Κάποτε θα πρέπει να την πιστέψουν.
Ναι, πρόκειται εδώ για τη συνέχεια των χρονογραφημάτων μου για την Ουκρανία, αλλά να τι έγινε. Έτυχε, παρουσιάζοντας τα βιβλία των εκδόσεών μας Mesures και το Μαιτρ και Μαργαρίτα στις Escales Littéraires στο Binic, ενώ υπέγραφα ταυτόχρονα ένα σωρό βιβλία, να περάσω τη μέρα της Κυριακής μεταφράζοντας ένα ποίημα της Άννας Αχμάτοβα, το οποίο ξαναθυμήθηκα επειδή, γράφοντας ένα προσωπικό κείμενο (το οποίο έχω τελειώσει, αλλά θα δημοσιεύσω αργότερα), έφερα πάλι στη μνήμη μου τον πρώτο στίχο αυτού του ποιήματος. Την πρώτη γραμμή, όχι τις υπόλοιπες. Έψαξα για τη συνέχεια και βρήκα αυτό το ποίημα, γραμμένο το 1959.
Η Άννα Αχμάτοβα (1889-1966) είχε πάψει να δημοσιεύεται μετά το 1921. Συνέχισε να γράφει, κρυφά, ασταμάτητα, - γράφοντας και καίγοντας τα περισσότερα χειρόγραφά της, μαθαίνοντας απ' έξω και βάζοντας κάποιους στενούς της φίλους να αποστηθίζουν. Έγραφε, και έκαιγε, και έδωσε και το Ρέκβιεμ για να το μάθουν, το τραγούδι αυτό του ρωσικού λαού κάτω από τη σταλινική τρομοκρατία. Έγραφε, στη διάρκεια όλης της της ζωής, το Ποίημά χωρίς ήρωα, - που ονομάστηκε έτσι για πολλούς και διάφορους λόγους, αλλά ένας από τους βασικούς λόγους ήταν ότι ο ήρωας είναι η εποχή, ο αιώνας και οι άνθρωποι μέσα σ' αυτόν τον αιώνα στη Ρωσία. Ένας αιώνας σφαγών και τρόμου.
Τον Δεκέμβριο του 1917, ο φίλος της 'Οσιπ Μαντελστάμ (1891-1938) έγραψε ένα ποίημα, την Κασσάνδρα, αφιερωμένο σε αυτήν. Επειδή, όπως κι εκείνος, είχε μείνει, είχε αρνηθεί να φύγει. Θα ήταν, όπως θα σημείωνε σε μια επικεφαλίδα του Ρέκβιεμ, "μαζί με τον λαό [της]/ εκεί που ο λαός [της], δυστυχώς, ήταν".
Το σύντομο αυτό ποίημα της Αχμάτοβα του απαντά, σχεδόν σαράντα χρόνια αργότερα, το 1959, όταν ο ίδιος ο Μάντελσταμ είχε πεθάνει στα στρατόπεδα το 1938. Αλλά το ποίημα αυτό απαντά και σε έναν στίχο του Σεργκέι Γεσένιν που άρεσε στον Μάντελσταμ να επαναλαμβάνει, και ο οποίος, όπως έλεγε, ήταν "η αξιοπρέπεια ενός Ρώσου ποιητή": "Δεν δολοφόνησα τους άμοιρους στα βάθη των υπογείων".
Σημείωση πάνω σε ποιο βιβλίο;... Δεν ξέρω. Πάνω στο αιματηρό βιβλίο της ρωσικής λογοτεχνίας γενικά. Πάνω στα χειρόγραφα (ανύπαρκτα, αφού διατηρήθηκαν στη μνήμη της συζύγου του) του Μάντελσταμ ή σ' εκείνα, κρυμμένα το 1959, του "Μαιτρ και Μαργαρίτα" - ο Μπουλγκάκοφ και η σύζυγός του ήταν στενοί φίλοι της Αχμάτοβα.
*
Όχι, η ρωσική λογοτεχνία δεν είναι στα τανκς του Πούτιν. Η ρωσική λογοτεχνία ανέκαθεν ξεσηκωνόταν ενάντια στην απανθρωπιά και τη δικτατορία που συνέτριψαν, έπνιξαν και κατέσφαξαν κάθε ανάσα ελευθερίας και ομορφιάς στη Ρωσία από τότε που υπάρχει η Ρωσική Αυτοκρατορία.
Όλη μου η δουλειά, για πάνω από σαράντα χρόνια, ήταν να προσπαθήσω να πω το εξής: στη Ρωσία, η εξουσία πάντα συνέθλιβε τους ανθρώπους, και, μεταξύ των ανθρώπων, τους ποιητές, τους καλλιτέχνες, τους συγγραφείς. Τόσες πολλές ρημαγμένες ζωές... Αλλά και τι δύναμη αντίστασης. Πολύ απλά, τι δύναμη ενσυναίσθησης.
*
Οι ηλίθιοι και οι δειλοί που καλούν σε μποϊκοτάζ της ρωσικής κουλτούρας, επειδή η μαφιόζικη δικτατορία του Πούτιν κάνει ό,τι κάνει στην Ουκρανία, αυτοί, ναι, το λέω και το ξαναλέω, συμβάλλουν στο έργο αυτής της δικτατορίας. Είναι τα υποχείρια των δολοφόνων.
Δείτε από τον ίδιο συγγραφέα στο Αλμανάκ:
Από την Πράγα στην Ουκρανία. Οι άντρες με τα μαύρα και η γλώσσα της μητέρας μου.
