TO BLOG ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΣΤΑΒΕΡΗ
Facebook Twitter

Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis.

Βαγγέλης Γκόκας 

οmnia caritatis

Την ατομική έκθεση του Βαγγέλη Γκόκα, με τίτλο "omnia caritatis", παρουσιάζει ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, από 17 Ιουνίου έως 26 Σεπτεμβρίου 2021.
 
Η έκθεση omnia caritatis είναι μια επιλεκτική αναδρομή στο ζωγραφικό έργο του Βαγγέλη Γκόκα. Περιλαμβάνει πίνακες της τελευταίας δεκαετίας, δίνοντας κυρίως έμφαση στην πρόσφατη δουλειά του, μια σειρά από σχέδια μεγάλων διαστάσεων με κάρβουνο. Παρουσιάζονται επίσης σπουδές, προσχέδια και λάδια σε καρτολίνες. Στο σύνολό της, η έκθεση επιχειρεί να δείξει την εξελικτική πορεία, το προσωπικό ιδίωμα και τις εμμονές του ζωγράφου.
 
Επιμέλεια έκθεσης: Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων και εικαστικών δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ
 
Διάρκεια έκθεσης: 17 Ιουνίου – 26 Σεπτεμβρίου 2021
Ώρες λειτουργίας: Τρίτη - Σάββατο: 11:00-19:00, Κυριακή 10:00-16:00, Δευτέρα κλειστά
Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Bluntness of affect, 2010. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας

 

"Ερμηνείες, ερμηνείες, ερμηνείες"

Χριστόφορος Μαρίνος

Ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων και εικαστικών δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ

Η έκθεση omnia caritatis είναι μια επιλεκτική αναδρομή στο ζωγραφικό έργο του Βαγγέλη Γκόκα. Περιλαμβάνει πίνακες της τελευταίας δεκαετίας, δίνοντας κυρίως έμφαση στην πρόσφατη δουλειά του, μια σειρά από σχέδια μεγάλων διαστάσεων με κάρβουνο. Παρουσιάζονται επίσης σπουδές, προσχέδια και λάδια σε καρτολίνες. Στο σύνολό της, η έκθεση επιχειρεί να δείξει την εξελικτική πορεία, το προσωπικό ιδίωμα και τις εμμονές του ζωγράφου.

Ο τίτλος της έκθεσης είναι, το δίχως άλλο, αινιγματικός, όπως άλλωστε και οι εικόνες του Γκόκα. Όταν του ζητήσαμε να μας εξηγήσει τι σημαίνει η λατινική έκφραση omnia caritatis, εκείνος πρότεινε διάφορες αποδόσεις, που υποδηλώνουν, παράλληλα, την πολυσημία της ζωγραφικής του, την ερμηνευτική της ευρύτητα : "φροντίδα όλων ή των πάντων ή απλώς έγνοια των πάντων". Για να μη συρρικνώσουμε τον νοηματικό πλούτο της φράσης , αποφασίσαμε να αφήσουμε αμετάφραστο τον τίτλο. Ωστόσο, με μια πρόχειρη έρευνα στις διαδικτυακές μηχανές αναζήτησης, εντοπίσαμε ίχνη της σε κείμενα του Σεβάσμιου Βέδα (672 - 735) και στο Δοκίμιο για την ανεκτικότητα ( Epistola de Tolerantia, 1689) του Τζον Λοκ, που μοιάζει να προλειαίνει το έδαφος για την Πραγματεία περί ανεκτικότητας (1763) του Βολταίρου. Η λέξη caritas έχει λοιπόν πολλές, αν και συγγενικές, σημασίες: εκτός από φροντίδα και έγνοια, σημαίνει επίσης φιλανθρωπία, συμπόνια, ευσπλαχνία, γενναιοδωρία. Προϋποθέτει, δηλαδή, τη συναισθηματική ταύτιση με τον Άλλον, είτε πρόκειται για πρόσωπο, ζώo ή πράγμα είτε για έργο τέχνης. Ήδη από τον τίτλο, καταλήγουμε έτσι σε μια υπόθεση εργασίας: η ζωγραφική του Γκόκα είναι ανθρωπιστική.

Τα νέα του έργα καλύπτουν την περίοδο 2018 - 2021 και, φαινομενικά τουλάχιστον, ανήκουν σε δύο διακριτά είδη, την προσωπογραφία και το τοπίο. Όπως διευκρινίζει όμως ο καλλιτέχνης, η ταυτότητα των εικόνων του είναι διαφεύγουσα, ρευστή, κι αυτό κλονίζει την καθαρότητα των ειδών: "Είναι επτά πορτρέτα, αλλά δεν είναι ακριβώς πορτρέτα. Έχουν ως αναφορά το πορτρέτο, το ιδεολογικό στοιχείο της ζωγραφικής ως είδος δηλαδή, αλλά "κουνιούνται". Ένα είναι η Αγία Αικατερίνη της Αρτεμισίας Τζεντιλέσκι, ένα άλλο είναι η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ένα τρίτο ένας Γερμανός αξιωματικός, χωρίς όμως τα διακριτικά του, το άλλο είναι ένα γλυπτό. Δεν είναι πορτρέτα · "πειραγμένα" είναι. Μετά είναι δύο τοπία, το τραπέζι του εργαστηρίου μου - αυτό είναι μεγάλο σχέδιο - με τα βιβλία και τις αναφορές, για να το γειώσω λίγο. Όλα είναι μεταπαραγωγές από πίνακες. Όλα είναι αναφορές. Και από φωτογραφίες. Το πορτρέτο του Ντελακρουά είναι από τη φωτογραφία του Ναντάρ. Μια ερμηνεία της φωτογραφίας του Ναντάρ. Της Λούξεμπουργκ επίσης είναι από μια γνωστή φωτογραφία που κυκλοφορεί. Δεν είναι κάτι άλλο. Στην ουσία όλα είναι post-mortem. Μεταπαραγωγές. Ό,τι είδα εγώ από τον Ναντάρ που είδε τον Ντελακρουά. Είναι δηλαδή ερμηνείες, ερμηνείες, ερμηνείες... Τώρα κάνω τον Ευαγγελισμό του Φρα Αντζέλικο. Σχεδόν σε φυσικό μέγεθος. Αλλά έχει αποχωρήσει η Παναγία , γιατί δεν ήρθε ο άγγελος και αποχωρεί η Παναγία. Είναι σχεδόν ένας άδειος χώρος, με το σκαμνί και την Παναγία που μπαίνει στον άλλο χώρο". [1] 

Αξίζει να σταθούμε στη χρήση της λέξης post-mortem, γιατί αποκαλύπτει κατά τη γνώμη μας τον αντικειμενικό σκοπό του ζωγράφου. Ο Γκόκας δεν θα μπορούσε να περιγράψει καλύτερα τον ερευνητικό χαρακτήρα της ζωγραφικής του: εξετάζει διεξοδικά το "πτώμα" της ζωγραφικής (ως γνωστόν, ο θάνατός της έχει επέλθει ή/και προαναγγελθεί εδώ και πολλές δεκαετίες), [2] προκειμένου να κατανοήσει τις αιτίες της εκδημίας της και, κατ’ επέκταση, τους λόγους για τους οποίους έχει νόημα να ζωγραφίζει κάποιος σήμερα. [3] Παράλληλα, βέβαια, διενεργεί αυτοψία και στο "πτώμα" της προσωπογραφίας. [4] Για τον ίδιο, η συνειδητή αποσταθεροποίηση των ειδών και η μεταπαραγωγική προσέγγιση, δηλαδή η διασκευή και δημιουργική επανάχρηση προϋπαρχόντων έργων και εικόνων, [5] αποτελούν βασικά εργαλεία επανεξέτασης της ζωγραφικής πράξης.

Το πορτρέτο της Αγίας Αικατερίνης των Μεδίκων που ζωγράφισε ο Γκόκας είναι κυριολεκτικά κουνημένο, όχι όμως από τον ίδιο. Ο καλλιτέχνης δεν διασκευάζει τον γνωστό πίνακα (1618 - 1620) της Τζεντιλέσκι που ανήκει στην Πινακοθήκη Ουφίτσι της Φλωρεντίας, αλλά την ακτινογραφική εικόνα του, η οποία φανερώνει το αρχικό σχέδιο. Αυτή η μαυρόασπρη εικόνα, που δημοσιεύθηκε το 2019, έχει μια ιδιαίτερη γοητεία και μια εικονιστική ποιότητα που ξεπερνά ακόμα και την τελική ζωγραφιά. Το πρόσωπο της εικονιζόμενης μοιάζει να κινείται· η φιγούρα ζωντανεύει ενώ ένα "μυστηριώδες μικρό πρόσωπο" εμφανίζεται στην αριστερή πλευρά του προσώπου της Αγίας Αικατερίνης - πρόκειται για "ένα χαρακτηριστικό εντελώς εκτός πλαισίου σε σχέση με το τελικό έργο και την προηγούμενη εκδοχή" σημειώνουν οι συντηρητές. [6]  Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η φασματική και αμφίσημη εικόνα προσέλκυσε το ενδιαφέρον του Γκόκα: κατά έναν παράξενο τρόπο περιέχει μέσα της τις δυνάμεις της ζωγραφικής και της φωτογραφίας.

Στο πορτρέτο του Ντελακρουά, που βασίζεται στη φωτογραφία του Ναντάρ, μια λευκωματοαργυροτυπία του 1857 με διαστάσεις 23×16,3 εκ., ο Γκόκας σβήνει τα χαρακτηριστικά του προσώπου, το οποίο τώρα έχει ξεθωριάσει σε βαθμό που να μην αναγνωρίζεται η ταυτότητα του προσωπογραφούμενου. Μόνο ένα ελάχιστο ίχνος των ματιών, της μύτης και των χειλιών έχει παραμείνει για να μας θυμίζει ότι αυτό ήταν κάποτε ένα πρόσωπο. Το βλοσυρό ύφος του Ντελακρουά στη φωτογραφία του Ναντάρ, το οποίο θυμίζει περισσότερο αγέρωχο στρατηγό παρά σοβαρό ζωγράφο, έχει αντικατασταθεί από ένα κενό που περιμένει από τον θεατή να το γεμίσει. Όπως η Μπέτυ (1988) του Γκέρχαρντ Ρίχτερ, η προσωπογραφία - χωρίς - πρόσωπο του Γκόκα ανατρέπει έναν βασικό κανόνα του είδους, ήτοι την ικανότητα του πορτρετίστα να κατανοήσει και να μεταφέρει τον χαρακτήρα του μοντέλου του μέσα από την εκφραστική αποτύπωση του προσώπου. Η μεγέθυνση της φιγούρας του Ντελακρουά σχεδόν σε φυσικό μέγεθος και η τοποθέτησή της μέσα σε ένα φωτεινό τετράγωνο - αντίστοιχο με τα φωτοστέφανα που συναντάμε στις αγιογραφίες - υποδηλώνουν την ιερότητα αυτού του απρόσωπου άντρα. Πράγματι, στην προσωπογραφία του Παγκανίνι (1831) ο Γκόκας ίσως αναγνωρίζει κατά βάθος τον δικό του Νεκρό μαέστρο (2010) και ταυτόχρονα έναν Μεγάλο Δάσκαλο και προπάτορα.

Οι εικόνες του Βαγγέλη Γκόκα - ιδίως στα τελευταία του σχέδια - αποπνέουν μια αίσθηση γαλήνης και ευλάβειας. Και δεν χρειάζεται να ξαναζωγραφίσει την αναπαράσταση μιας βιβλικής αφήγησης, όπως ο Ευαγγελισμός (περ. 1440 - 1445) του Φρα Αντζέλικο, για να το καταλάβεις. Στην εκδοχή του Γκόκα, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ δεν εμφανίζεται ποτέ, με αποτέλεσμα να καταργείται ο σιωπηλός διάλογος ανάμεσα στις δύο φιγούρες. Ο χώρος αδειάζει, η Παναγία αποχωρεί, όμως το αίνιγμα παραμένει. Θα λέγαμε μάλιστα ότι εδώ το αίνιγμα υποβάλλεται ως μοντέλο αναπαράστασης [7] και αυτό ισχύει για όλη τη δουλειά του Γκόκα. Τόσο οι χώροι όσο και τα πρόσωπα παραμορφώνονται όπως σε ένα όνειρο. Η ρητορική της ασάφειας (obscurity) που χαρακτηρίζει αυτά τα έργα επιβεβαιώνει τη σχέση του Γκόκα με τον Ρομαντισμό. Στην post-mortem αυτοψία που επιχειρεί ο ζωγράφος, η ποιητική του αινίγματος είναι τελικά εκείνη που θα εμφυσήσει πνοή στο πτώμα της ζωγραφικής.

[1]  Βαγγέλης Γκόκας, προσωπική συνέντευξη, 24.1.2021.
[2]  Βλ. Douglas Crimp, The End of Painting, October, τομ. 16, Άνοιξη1981,σσ. 69-86.
[3]  "Τι σημαίνει να ζωγραφίζει κανείς σήμερα, όταν οι εικόνες εντός μας λειτουργούν σαν γλώσσα της καθημερινότητας και όχι της αισθητικής;" διαβάζουμε στο Δελτίο Τύπου της έκθεσης Οι ανάσες στο μυαλό μου, της τελευταίας ατομικής του καλλιτέχνη στην γκαλερί Elika, στην Αθήνα, τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο 2018.
[4]  Για την "αποσυναρμολόγηση" (dismantling) της προσωπογραφίας, βλ. Benjamin H. D. Buchloh, Residual resemblance: three notes on the ends of portraiture, στο Melissa E. Feldman (επιμ.), Face-Off. The Portrait in Recent Art (Institute of Contemporary Art, Φιλαδέλφεια 1994), σσ. 53-69. Αναδημοσιεύεται στο Benjamin H. D. Buchloh, Formalism and Historicity: Models and Methods in Twentieth-Century Art, The MIT Press (October Books), Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη και Λονδίνο 2015.
[5]  Nicolas Bourriaud, Μεταπαραγωγή, μτφρ.-επιμέλεια: Δημήτρης Γκινοσάτης, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Αθήνα, 2014.
[6]  Nancy Kenney, X-ray of Uffizi’s Artemisia Gentileschi reveals a tantalizing underpainting, The Art Newspaper, 11.4.2019 (https://www.theartnewspaper.com/news/a-phantom-and-its-cousin).
[7]  Βλ. Brian Tucker, Reading Riddles. Rhetorics of Obscurity from Romanticism to Freud, Bucknell University Press, Lewisburg, 2011.
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, I am like a Pelican in the Wilderness..., 2010. Ιδιωτική συλλογή. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, A. W. (εσωτερικό), 2019 - 2020. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Ο πλαστογράφος, 2020. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Montaigne, 2017. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Χωρίς τίτλο, 1-14, 2018 - 2021. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Το χέρι, 2011. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Rosa, 2019. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, D., 2011.
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Γκράφιτι σε φυλακή, Palazzo Ducale, Βενετία, 2018. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, E.D., 2020. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Ο ανάποδος Α., 2013. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, After a photocopy | (Φρα Αντζέλικο, Ευαγγελισμός), 2020 - 2021. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, After a photocopy || (Φρα Αντζέλικο, Ευαγγελισμός), 2020 - 2021. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Χωρίς τίτλο, 1-14, 2018 - 2021. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Τέσσερα (Αγία οικογένεια), 2019 - 2021. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Χωρίς τίτλο, 2020 - 2021. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, After Lievens, 2021. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, J.E., 2019. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Criste, 2020. Φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας
Βαγγέλης Γκόκας. Omnia caritatis. Facebook Twitter
Βαγγέλης Γκόκας, Ο νεκρός μαέστρος, 2010.

6+1 πιθανές εκδοχές ανάγνωσης

1.  Εικόνες και αναφορές από την ιστορία της τέχνης ή φωτογραφίες τις οποίες οικειοποιούμαι και ανασκευάζω με ζωγραφικά μέσα. Αυτοί οι πραγματικοί-ιδεατοί χώροι χαρακτηρίζονται από αύρα μυστηρίου και υπαινικτικής συγκάλυψης, ενώ αποκαλύπτονται στον θεατή ως ανοίκεια, σχεδόν "ρομαντικά τοπία".

2.  Διάλογος ανάμεσα στην αναφορά και στην αναπαράστασή της, απόσυρση της εικόνας αναφοράς και εμφάνιση της κατασκευής και της ζωγραφικής διαδικασίας ως διαστρωμάτωσης ιχνών, μορφών, ορίων και πυκνωμένου χρόνου.

3.  Από τη μία ο διάλογος ανάμεσα στην ιστορική διάσταση ή τη βιωματική σχέση της εικόνας αναφοράς (ακόμη και όταν έχει ως θέμα απλά αντικείμενα) και από την άλλη η προσπάθεια να αντικατασταθεί η καθημερινή ματιά μέσω μιας "ζωγραφικής" διαμεσολάβησης καλούν τον θεατή να ανασυστήσει ο ίδιος την εικόνα σε σχέση με υποκειμενικές, βιωματικές αναφορές.

4.  Η αδυναμία παγίωσης της θέσης της εικόνας μοιάζει με τις διεργασίες εμφάνισης/στερέωσης του σκοτεινού θαλάμου. Η οικειότητα της αναγνώρισης υπονομεύεται από απροσδόκητους συσχετισμούς και αδιόρατες εντάσεις. Οι όποιες φωτογραφικές αναπαραστατικές αναγωγές γίνονται για να κατέλθουν οι μορφές σε ένα συμβατό και καθολικό επίπεδο αναγνώρισης και οικειότητας ή για να εξυπηρετηθούν πιθανές αφηγηματικές εκδοχές.

5.  Στην παραπάνω αδυναμία (προθετική ή μη), προτάσσεται η επιθυμία μου να απομακρύνω τόσο εμένα τον ίδιο όσο και τον παρατηρητή/θεατή από οποιαδήποτε πιθανή και μοναδική ερμηνεία.

6.  Πίστη στις δύο διαστάσεις και επιμονή στην επιφάνεια.

7.  Τίποτε από τα παραπάνω - μόνο η αγάπη για τις εικόνες, τις αναπαραστάσεις και τη ζωγραφική ως μια αναστοχαστική, σύνθετη και απαιτητική προσπάθεια ανάκτησης ενός κάποιου νοήματος.

Βαγγέλης Γκόκας

O Βαγγέλης Γκόκας γεννήθηκε στην Κόρινθο το 1969. Σπούδασε στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1988-1994) με καθηγητή τον Βαγγέλη Δημητρέα και στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης (1995-1997). Το 2006 ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην ΑΣΚΤ, στο Μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών. Έχει παρουσιάσει δουλειά του σε εννέα ατομικές εκθέσεις, καθώς και σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ενδεικτικά: Θεωρήματα, Ένωση Ελλήνων Τεχνοκριτικών, AICAHellas, ΕΜΣΤ(2018)· 3η Μπιενάλε της Αθήνας ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ (2011) και Σε ενεστώτα χρόνο: Νέοι Έλληνες καλλιτέχνες, ΕΜΣΤ (2007). Έργα του βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από το 2011 διδάσκει ως αναπληρωτής καθηγητής στο Εργαστήριο Ζωγραφικής της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ζει και εργάζεται στα Γιάννενα.

ΘΕΜΑΤΑ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

THE GOOD LIFO ΔΗΜΟΦΙΛΗ