Κάτι τελευταίο, για να μη γίνομαι φορτικός: Διευκρινίζω ρητά και κατηγορηματικά ότι δεν εννοώ σε κανένα σημείο του άρθρου μου ότι οι Κράφτβερκ είναι (νεο)ναζί. Λέω απλώς πως η σημειολογία τους παραπέμπει, με ιδιαιτέρως επίμονο τρόπο, στην ιστορία του Τρίτου Ράιχ. Είναι οι τεχνολογικώς αναβαθμισμένοι σχολιαστές του. Για παράδειγμα, σας αναφέρω κάτι που παρέλειψα να γράψω στο άρθρο μου: ο Ραλφ Χούτερ, προκειμένου να "στήσει" το εξώφυλλο του δίσκου "Radioactivity", είχε επιδείξει αξιοθαύμαστο ζήλο στο να ανακαλύψει στις αντικερί το αυθεντικό μοντέλο ραδιοφώνου που είχε κατασκευαστεί υπό τις αυστηρές οδηγίες του Γιόζεφ Γκέμπελς έτσι ώστε να μη μπορεί να λάβει σήμα από ραδιοφωνικό σταθμό εκτός Γερμανίας, για παράδειγμα από το BBC. Και είναι αυτό ακριβώς το μοντέλο που τελικά φωτογραφήθηκε για να κοσμήσει ως αισθητική και πολιτισμική-ιστορική δήλωση το εξώφυλλο του original «Radio-Aktivität». Αυτό το επίμονο πλην "πλάγιο" σχόλιο των Κράφτβερκ στο ναζισμό παραμένει ενοχλητικά ενεργό όσο δεν αποκωδικοποιείται, είτε άπό τους ίδιους είτε από εμάς. Η ενόχληση, βέβαια, υπήρξε η κύρια αρετή των μοντέρνων έργων τέχνης (εξπρεσιονισμός, φουτουρισμός, ντανταϊσμός, ατονικότητα, ηλεκτρονική αβανγκάρντ κ.λπ.), ένα είδος βίαιης αντίδρασης στο πολιτισμικό περιβάλλον και μια πρόσκληση σε αφύπνιση και στοχασμό. Από αυτή την άποψη, οι Κράφτβερκ ενοχλούν όσο και ο Πάμπλο Πικάσο! Και είναι γεγονός -θα πω κάτι προκλητικό, υιοθετώντας τον στόμφο των Κράφτβερκ- ότι ακόμα και η «Γκερνίκα» του Πικάσο θα μπορούσε επίσης να παρεξηγηθεί ως βίαιος ύμνος στον πόνο, αν δεν ήταν γνωστές οι αριστερές θέσεις του δημιουργού και οι προσωπικές αναλύσεις τού έργου του. Δυστυχώς ή ευτυχώς, η τέχνη είναι πολύσημη: δεν αυτοκαταργείται ποτέ υπό το βάρος μας μονομερούς ανάγνωσης-αποκρυπτογράφησης και κανένα υποτιθέμενο μήνυμα δεν υπερσκελίζει το βίωμά της, ακόμη και αν το βίωμα που προσφέρει σε εμάς ένα έργο τέχνης είναι απολύτως διαφορετικό από εκείνο του καλλιτέχνη που το δημιούργησε. Σε διαφορετική περίπτωση, η τέχνη δεν θα ήταν τέχνη, θα ήταν... διαφήμιση. Εξάλλου, στην τέχνη των Κράφτβερκ εκείνο που συνήθως προσλαμβάνω δεν είναι καν μήνυμα, αλλά ένας ρομαντικός διαχυτικός ερωτισμός.Χρήστος Τσανάκας