Οι Κράφτβερκ σαφώς και "σχολιάζουν" το ναζισμό, πραπέμποντας σε αυτόν σημειολογικά με τον τρόπο που αναφέρω στο άρθρο. Η σημειολογία τους είναι εθνικοσοσιαλιστικού χαρακτήρα - αυτή έίανι η θεματική της εικονογραφίας τους, των κυριότερων εξωφύλλων τους.ΜΑΛΙΣΤΑ ΘΑ ΜΠΟΡΟΎΣΑΝ ΣΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΤΟΥ "MAN MACHINE" ΝΑ ΦΟΡΟΥΝ ΚΑΙ ΣΒΑΣΤΙΚΑ - ΚΑΝΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ: Θα ήταν άλλο ένα σχόλιο προς αποκρυπτογράφηση!!! Και να τη φορούσαν, το μήνυμά τους θα παρέμενε αμφίσημο. Είναι ένα σχόλιο, ναι. Αλλά θετικό ή αρνητικό; Εξάλλου, από άποψη μορφολογίας, το εξώφυλλο παραπέμπει στον Ρωσικό φουτουρισμό, αυστηρώς απαγορευμένο από τους ναζί. Οι Κράφτβερκ «απλώς» συνεχίζουν το σημειολογικό παιχνίδι τους με καίρια σύμβολα σημαντικών εποχών που τους αφορούν προσωπικά, αρνούμενοι να αποκαλύψουν ή να αιτιολογήσουν ρητά και κατηγορηματικά το αρνητικό ή θετικό πρόσημο με το οποίο αναφέρονται σε αυτά τα σύμβολα, σε αυτές τις εποχές. Είναι σαν ένας ζωγράφος να απεικονίζει στο έργο του μια σβάστικα, χωρίς τίτλο, χωρίς επεξηγήσεις. Σίγουρα σχολιάζει το ναζισμό (δεν υπάρχει καμία αμφιβολία επί αυτού: δεν σχολιάζει ρητώς, σχολιάζει εικαστικώς, όπως οι Κράφτβερκ) – αλλά υπό ποια οπτική γωνία, με θετικό ή με αρνητικό πρόσημο; Υπενθυμίζει άραγε στωικά και ίσως με διδακτική διάθεση μια σημαντική καμπή της Ιστορίας; Αποτίει φόρο τιμής σε ένα από τα ισχυρότερα «σήματα» όλων των εποχών, αδιαφορώντας για τον αιμοδιψή συμβολισμό του στα χρόνια των ναζί; Μας προειδοποιεί για επερχόμενους κινδύνους, πολιτικά ευαισθητοποιημένος για την έκλειψη των ιδεών ή για την έκλειψη της οικουμένης αν στο «κάδρο» το μόνο που απομένει να δεσπόζει είναι η σβάστικα; Ή, απλούστατα, επικροτεί την έλευση καινούργιαν ταγμάτων εφόδου και διατρανώνει την πίστη του στο ναζισμό; Εκείνος σιωπά. Εμείς μηρυκάζουμε το «σχόλιό» του. Και οι Κράφτβερκ ντύνονται τις ομοιόμορφες και ατσαλάκωτες εθνικοσοσιαλιστικές κοκκινόμαυρες στολές τους, ποζάροντας σαν ρομπότ έτοιμα να εκτελέσουν τις διαταγές του Φίρερ τους – τι ακριβώς μας λένε με αυτό; Αποκαλύπτουν, εμμέσως πλη σαφώς, το φλερτ τους με το ναζισμό; Σχολιάζουν το ιστορικό τους παρελθόν με αυτοκριτική και χιούμορ; Ή μήπως, υπερβαίνοντας τα σύμβολά τους, φετιχοποιούν ένα μήνυμα που μας αφορά προσωπικά, κριτικάροντας μια ρομποτικού είδους ζωή, τη ρυθμονομική υπνοβασία της δικής μας καθημερινότητας; Όποια και αν είναι η απάντηση στα ερωτήματά μας, αυτά δεν παύουν να εγείρονται από μια σκανδαλώδη καλλιτεχνική αναφορά, την αναφορά (σχόλιο) στο ναζισμό. Χρήστος ΤσανάκαςΣυγγραφέας