Ήταν τα δεύτερα Χριστούγεννα στη σειρά που με έβρισκαν μόνη στο σπίτι με πυρετό. Για να διασκεδάσω κάπως την γκαντεμιά μου, είχα βάλει μια λίστα με χριστουγεννιάτικα τραγούδια και έναν ειδικό φωτιστικό με εφέ ντίσκο που φυλάω για τα πάρτι. Ξαφνικά χτύπησε το κουδούνι – η φίλη μου η Αλεξάνδρα μού είχε στείλει μια γιορτινή ανθοδέσμη με μια κάρτα και ένα μικρό γλυκό.
Το καλοκαίρι, χαζεύοντας σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο του Βίλνιους, η Ισπανίδα φίλη μου μού έδειξε μια κάρτα με ένα ελάφι. «Μου θυμίζει εσένα και τη φιλία μας», είπε. Αγοράσαμε δύο ίδιες κάρτες, γράψαμε η μία στην άλλη και τις ανταλλάξαμε προτού αποχωριστούμε.
Πρόσφατα, έπεσα πάνω στο βίντεο μιας γυναίκας στο TikTok που υποστήριζε ότι η Gen Z έχει –κακώς, κατά τη γνώμη της– κάνει μόδα την «convenience culture» και ότι το να έχουμε φίλους σημαίνει και να ξεβολευόμαστε γι' αυτούς.
«Είναι ωραίο να έχεις φίλους που σε φροντίζουν, ειδικά όταν παίρνουν τη θέση των γονιών που δεν έχεις».
Πώς φροντίζουμε, λοιπόν, τους φίλους μας σήμερα; Συζήτησα με επτά ανθρώπους από τις «τζιζ» γενιές Millennials και Z για τους τρόπους με τους οποίους δείχνουν ότι είναι εκεί, από τις μικρές εκπλήξεις ως τα «ξεβολέματα» και όλα τα ενδιάμεσά τους.
Η εκμηδένιση των αποστάσεων ταιριάζει στη φιλία
«Για μένα, φροντίζω τους φίλους μου σημαίνει είμαι 24/7 διαθέσιμος, όσο δύσκολη και αν είναι μια μέρα, κι ας πρέπει να κοιμηθώ 4 ώρες για να βγουν οι υποχρεώσεις. Τα τελευταία χρόνια ζω στην Αγγλία και στενοχωριέμαι που δεν μπορώ να είμαι στην Αθήνα για τους φίλους μου, ειδικά εκείνα τα απλά βράδια του χειμώνα που τα μπαρ είναι πιο ζεστά από τα σπίτια. Μ’ αρέσει να σκέφτομαι τους φίλους μου και μου αρέσει να ξέρουν ότι τους σκέφτομαι και ότι είμαι πάντα έτοιμος να πάρω το πρώτο αεροπλάνο, αν το θέλουν. Πιστεύω ότι το πιο πολύτιμο πράγμα που έχουμε είναι ο χρόνος μας, και ο τρόπος να δείξουμε ότι νοιαζόμαστε για κάποιον είναι να του τον αφιερώνουμε. Είμαι φίλος σημαίνει είμαι παρών», λέει ο Δημοσθένης.
Στην άλλη άκρη του διπόλου Αθήνα - Αγγλία, η Λίνα θυμάται: «Ήταν ένα πρωινό στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2015, σαν όλα τα συνηθισμένα πρωινά που ανοίγουμε το mail με έναν αναστεναγμό, ξέροντας ότι έτσι ξεκινάει επαγγελματικά η μέρα μας. Μέσα στην πληθώρα των αδιάβαστων mails, το μάτι μου έπεσε σε εκείνο που είχε ως αποστολείς τη Νάντη και την Εύη, δύο πολύ καλές φίλες που εκείνη την περίοδο ζούσαν μόνιμα στο Λονδίνο. Είχα να τις δω από το καλοκαίρι και πάλι η συζήτηση περιστρεφόταν γύρω από το πότε επιτέλους θα τις επισκεπτόμουν. Εννοείται ότι ήθελα, αλλά κάπως ήμουν στριμωγμένη οικονομικά, κάπως αναβλητική γενικότερα με τα ταξίδια κι έτσι δεν το έπαιρνα απόφαση. Ε, σε εκείνο το mail επισυναπτόταν ένα αεροπορικό εισιτήριο μετ’ επιστροφής για το Λονδίνο».
«Ο πιο αγαπησιάρικος τρόπος για να δείξεις ότι ο άλλος είναι σημαντικός στη ζωή σου είναι να τον αναζητάς. Να του δείχνεις ότι σου λείπει, ότι θέλεις να περάσετε χρόνο μαζί όχι μόνο στις μεγάλες λύπες και στις μεγάλες χαρές αλλά και στην καθημερινότητά σας. Δεν είναι πάντα εφικτό, αλλά νιώθω μεγάλη ενοχή όταν τους παραμελώ και δεν τους αφιερώνω τον χρόνο που τους αξίζει. Ο χρόνος είναι το μεγαλύτερο δώρο που κάνουμε ο ένας στον άλλον», καταλήγει κι εκείνη.
Στα μικρά και καθημερινά
Σκέφτομαι ότι η φράση «όχι μόνο στις μεγάλες λύπες και στις μεγάλες χαρές» είναι ένα πονεμένο θέμα σε αρκετές φιλίες που, με τα χρόνια, λειτουργούν όλο και περισσότερο «πυροσβεστικά»: θα τρέξεις όταν σε πάρουν τηλέφωνο κλαίγοντας, θα πας στα γενέθλιά τους, αλλά δεν γελάτε και δεν χαλαρώνετε πια μαζί.
«Μαγειρεύω συχνά για τους φίλους μου. Και προτιμάω συνήθως κάτι comfort, που απαιτεί όμως χρόνο και προετοιμασία. Ένα ραγού που σιγοβράζει για ώρες, μια κόκκινη σάλτσα για ζυμαρικά για την οποία θα έχω διαλέξει τις ντομάτες ο ίδιος, και θα περάσει από διάφορα στάδια μέχρι να καταλήξει στην κατσαρόλα. Γενικά, το φαγητό είναι μια φροντίδα που δεν χρειάζεται να εξηγηθεί», λέει ο Ορέστης. «Έχω επίσης τη συνήθεια να τους πιέζω, σε ενοχλητικό βαθμό, να κλείσουν ραντεβού σε γιατρούς ή να κάνουν κάποιον προληπτικό έλεγχο. Ειδικά αν αναφέρουν κάποιο περίεργο σύμπτωμα, τους βάζω επί τόπου να πάρουν τηλέφωνο για ραντεβού πριν προλάβουν να πουν “δεν είναι τίποτα”. Είναι σαν μια μάλλον επιθετική υπενθύμιση να προσέχουν τον εαυτό τους. Και όταν ταξιδεύω φέρνω πάντα κάτι πίσω γι’ αυτούς. Βλέπω μια έκδοση ενός βιβλίου, έναν δίσκο, ένα ρούχο ή ένα αντικείμενο και ξέρω αμέσως σε ποιον ανήκει».
Το φαγητό, λοιπόν, είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους φροντίδας, είτε παίρνει τη μορφή του κυριακάτικου τραπεζιού για την «οικογένεια που επιλέξαμε» είτε εκφράζεται ως ένα πιο αυθόρμητο, «μαμαδίστικο» ένστικτο. Κάθε φορά που επισκέπτομαι τη φίλη μου τη Νεφέλη, καθόμαστε μπροστά από το ντουλάπι με τα άφθονα βότανα και αφεψήματα που έχει και με ρωτάει πώς νιώθω ώστε να μου ετοιμάσει το κατάλληλο για την περίσταση – πάντα με κάποιο συνοδευτικό.
«Η φροντίδα που δείχνεις στους φίλους είναι ρυθμός, μια καθημερινή πρακτική, μια εμμονή με την παρουσία. Ότι πέρασες από το σπίτι χωρίς λόγο, ότι τους φώναξες για φαγητό επειδή έφτιαξες φακές. Κάποιες φορές τούς δίνεις πράγματα που δεν έχουν καμία αξία: μια σακούλα κεράσια που τα πλένετε και κάθεστε στο μπαλκόνι, ένα βιβλίο που ξέρεις ότι θα τους αρέσει, ένα ακόμα ποτό ενώ αύριο δουλεύεις, τον καναπέ σου για έναν μήνα. Έχει σημασία να είσαι εκεί όταν χρειάζεται, έστω λίγο μεθυσμένος, κουρασμένος, αδέξιος ή αφηρημένος, ότι σήκωσες το τηλέφωνο στις 3 το πρωί. Είναι μια επιμονή στις μικρές πράξεις, που με τον καιρό γίνονται μνήμη», λέει ο Κώστας.
Και τι γίνεται στα δύσκολα;
«Δούλεψα για χρόνια στο εξωτερικό και με την παλιά κοριτσοπαρέα μου έχουμε σκορπιστεί στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Πρόσφατα, μία από τις πιο κοντινές μου φίλες χώρισε μετά από 7 χρόνια γάμου. Έφτιαξα ένα ξεχωριστό group chat όπου έβαλα τις υπόλοιπες και μαζί τής φτιάξαμε μια playlist και η καθεμία τής έστειλε κάτι συμβολικό – μια κάρτα ή ένα διακοσμητικό για την καινούργια της αρχή στο καινούργιο της σπίτι. Ήθελα να μας νιώσει όλες κοντά της σε εκείνη τη δύσκολη στιγμή. Εννοείται ότι στέλνουμε η μία στην άλλη ηχητικά 15 λεπτών αργά το βράδυ, τα οποία λέμε χαϊδευτικά "podcasts"», λέει η Κατερίνα.
«Μία από τις συνήθειες που έχουμε με τις φίλες μου που μένουν στο εξωτερικό είναι ότι πάντα πηγαίνουμε στο αεροδρόμιο για να παραλάβουμε και να αποχαιρετήσουμε η μία την άλλη. Λίγα πράγματα αντικαθιστούν τη χαρά όταν τις εντοπίζω μέσα στον κόσμο! Επίσης, είναι πολύτιμες οι στιγμές που, πηγαίνοντας προς το αεροδρόμιο, βεβαιωνόμαστε ότι κάναμε επαρκές catch up ή απλώς καθόμαστε χέρι χέρι, απολαμβάνοντας η μία την παρέα της άλλης. Και πάντα στο τέλος της επίσκεψης ανταλλάζουμε κάρτες που έχουμε γράψει λίγο πριν αποχωριστούμε. Μια στιγμή όμως που δεν ξεχνάω είναι όταν, σε ένα επεισόδιο κατάθλιψης δικό μου, δυο φίλες μου συνεννοήθηκαν μεταξύ τους ποια από τις δύο μπορούσε να έρθει στην Αθήνα και, ούτε δέκα ημέρες μετά το επεισόδιο, η μία ήρθε να μείνει μαζί μου για δύο εβδομάδες», λέει η Νεφέλη.
Στην περίπτωση του Άρη, ο κολλητός του δεν χρειάστηκε να ταξιδέψει, γιατί ήταν ήδη εκεί. «Πέρυσι πέρασα μεγάλο ζόρι με θέματα που αφορούσαν την ψυχική μου υγεία. Διάγνωση: κατάθλιψη και αγχώδης διαταραχή, δύσκολος ύπνος, εξάντληση, κακή διατροφή και πολλά άλλα. Αυτό που λειτούργησε για μένα σαν βάλσαμο είναι ότι μπορούσα να πάρω τηλέφωνο τους φίλους μου ό,τι ώρα ήθελα, να τους πω ό,τι μου ερχόταν και ποτέ κανένας δεν έδειξε να ενοχλείται. Πήγαινα στο σπίτι του φίλου μου του Θύμιου και ήταν πάντα εκεί να με περιμένει, να μου φτιάξει καφέ και τσάι, να κοιμηθώ στον καναπέ του με κουβέρτα και να δούμε μετά ταινία με ντελίβερι. Και κάθε φορά που πάθαινα την κρίση, μου πατούσε υπομονετικά το pause και με άκουγε, προσπαθώντας να αντικρούσει όποια παράλογα επιχειρήματα έβρισκα για να σαμποτάρω την καθημερινότητά μου. Είναι ωραίο να έχεις φίλους που σε φροντίζουν, ειδικά όταν παίρνουν τη θέση των γονιών που δεν έχεις».
