ΚANENAN ΔΕ (θα έπρεπε να) αφορούν οι λεπτομέρειες ενός fancy χωρισμού ή ενός διάσημου διαζυγίου. Ο τρόπος με τον οποίο κομματιάζεται στην τηλεόραση η ιδιωτική ζωή του οποιουδήποτε είναι εστία αφόρητου, ανθρωποφαγικού κουτσομπολιού.
Ωστόσο, ανάμεσα στις δημόσιες καταγγελίες των τελευταίων ημερών, ανάμεσα σε λυγμούς και στιγμές γνήσιας απεγνωσμένης παύσης –που στον τηλεοπτικό χρόνο γίνεται αβάσταχτη– αξίζει να σταθεί κανείς με προσοχή πάνω από τρεις κουβέντες: «η βία της σιωπής».
Στην Ελλάδα, κάπως επιπόλαια και πολύ επιφανειακά αναφερόμαστε στο φαινόμενο ως «μούτρα», αν μιλάμε για συντρόφους ή συζύγους και ως «κόψιμο της καλημέρας», αν μιλάμε για φιλικές ή ευρύτερα συγγενικές σχέσεις.
Την ίδια στιγμή, στο εξωτερικό εδώ και χρόνια το φαινόμενο –και αναλόγως της περίπτωσης– καταγράφεται ως κακοποιητική συμπεριφορά ή μέρος κακοποιητικής συμπεριφοράς που εντάσσεται στον κύκλο της μη λεκτικής βίας και της συναισθηματικής χειραγώγησης.
Σε περιπτώσεις γάμου ή μακροχρόνιων σχέσεων η τιμωρία της σιωπής εκλαμβάνεται και ερμηνεύεται ως κάτι σαφώς διαφορετικό που δεν αφορά την κατεστραμμένη σχέση, αλλά την άσκηση εξουσίας στο άτομο που «τιμωρείται» μέσω αυτής της συμπεριφοράς.
Μάλιστα, σε όλες τις ευρωπαϊκές γραμμές επείγουσας βοήθειας προς γυναίκες θυμάτων ενδο-οικογενειακής βίας, θεωρείται Νο1 μορφή μη λεκτικής κακοποίησης που μπορεί να ισοπεδώσει τον αποδέκτη της, τόσο συναισθηματικά και ηθικά, όσο και κοινωνικά, ενώ πολύ συχνά θεωρείται προάγγελος βαθύτερων παθογενειών στην όποια σχέση.
Βάσει της σχετικής αρθρογραφίας, το «silent treatment», η σιωπηλή αντιμετώπιση μίας διαπροσωπικής σχέσης ή η τιμωρία της σιωπής, όπως έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, διακρίνεται σε δύο κατηγορίες.
Η πρώτη αφορά τις φιλικές σχέσεις και ευρύτερες γνωριμίες –ακόμη και τις συντροφικές σχέσεις– και χαρακτηρίζεται από μικρή σχετικά διάρκεια, συναισθήματα θυμού και πικρίας που για μία δεδομένη στιγμή δεν μπορούν να εκφραστούν ή το άτομο δεν θέλει να εκφράσει.
Στις σχέσεις του ευρύτερου κύκλου, εκεί όπου δεν μας ενώνουν άλλες κοινωνικές υποχρεώσεις, οικογενειακοί δεσμοί ή βαθύτερες ενώσεις, εν πολλοίς σωστά εκλαμβάνεται ως αποστασιοποίηση και εν τέλει διακοπή της σχέσης. Αν όχι αποδεκτή, είναι τουλάχιστον μία συμπεριφορά που τις περισσότερες γίνεται σεβαστή, ειδικά αν το χάσμα μεταξύ των ατόμων είναι αγεφύρωτο και ο διάλογος λίγο θα βοηθήσει την αποκατάσταση ή έστω την εξομάλυνση της σχέσης.
Ωστόσο, σε περιπτώσεις γάμου ή μακροχρόνιων σχέσεων η τιμωρία της σιωπής εκλαμβάνεται και ερμηνεύεται ως κάτι σαφώς διαφορετικό που δεν αφορά την κατεστραμμένη σχέση, αλλά την άσκηση εξουσίας στο άτομο που «τιμωρείται» μέσω αυτής της συμπεριφοράς. Στα περισσότερα επιστημονικά άρθρα η συμπεριφορά καταγράφεται συνηθέστερη σε άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας και ως χειριστικό εργαλείο για την απόκτηση του ελέγχου των ανθρώπων γύρω τους. Κομβικό στοιχείο στη διάκριση σε αυτή την περίπτωση είναι η χρονική διάρκεια επιβολής της «τιμωρίας της σιωπής».
Το stonewalling δεν είναι άγνωστο ούτε στους νομικούς, ούτε στους διπλωμάτες, ούτε καν στους κληρικούς. Είναι ένας νομικός, διπλωματικός (και εκκλησιαστικά τιμωρητικός) τρόπος, ώστε να διαμορφώσει η μία πλευρά στοιχεία ελέγχου ή συνετισμού του ατόμου, που δημιουργεί έδαφος για τις όποιες εξελίξεις.
Η κίνηση επιβολής «σιωπής» επί μακρόν είναι μία στρατηγική που θυματοποιεί σχετικά εύκολα τον αντίπαλο, τον σύρει στην αρένα κατάκοπο και απεγνωσμένο από τον συναισθηματικό πόνο και τις άλυτες απορίες, με τους όρους που επέβαλε ο ίδιος, που διέκοψε βιαίως την επικοινωνία. Με άλλα λόγια πρόκειται για δημιουργία θύματος με όρους τακτικής που επιτρέπουν λάθη ουσίας.
Η εν λόγω κακοποιητική συμπεριφορά, στο εξωτερικό τουλάχιστον, εντοπίζεται πολύ συχνά και στο εργασιακό πεδίο, καθώς η ανεξήγητη διακοπή επικοινωνίας προϊσταμένων με τον εργαζόμενο, θέτουν αυτομάτως την εργασιακή σχέση εν αμφιβόλω, έστω και σιωπηρά, τρομοκρατούν τον εργαζόμενο, ο οποίος αναζητά εξηγήσεις ή απαντήσεις, χωρίς να του παρέχονται και απομένει στη δική του ευχέρεια η εναλλακτική των χειρισμών, που συνήθως είναι υπέρ της εργοδοσίας.
Η σιωπή, ως όπλο, έχει ιστορικές καταβολές τόσο στους εκκλησιαστικούς κύκλους (ας θυμηθούμε το Επιτίμιο της Ακοινωνησίας, που, όμως έχει διαφορετικές προεκτάσεις και στόχους και περιλαμβάνει και επιβεβλημένη αποχή από τα Μυστήρια), όσο και στους διπλωματικούς, όμως, η στρατηγική χρήση της στην καθημερινότητα, βάσει στατιστικών –κακοποίησης ως επί το πλείστον– αποσκοπεί στην κόπωση ή και στην εξουδετέρωση του όποιου «αντιπάλου».
Βάσει άρθρου του συμβούλου ψυχικής υγείας και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Irvin, Timothy J. Leggs, μερικοί τρόποι διαχείρισης θυμάτων της «βίας της σιωπής», βοηθούν στην αποθυματοποίηση αυτού που την υφίσταται και όπως γράφει, είναι οι εξής:
– Μην αντιδράτε με οργή, καθώς μπορεί να κλιμακώσει την ένταση.
– Μην παρακαλάτε ή ικετεύετε για αποκατάσταση της όποιας σχέσης, καθώς η συμπεριφορά αυτή ενθαρρύνει το άτομο που σας εξέθεσε σε αυτή την κατάσταση.
– Μην απολογείστε και μη ζητάτε συγνώμη, προκειμένου να τερματίσετε την οδυνηρή κατάσταση που σας επιβλήθηκε, ειδικά αν δεν έχετε κάνει κάτι που χρήζει συγγνώμης.
– Μην προσπαθείτε να εξηγήσετε τη στάση του άλλου, ειδικά αν έχετε ήδη επιχειρήσει να το κάνετε, χωρίς αποτέλεσμα.
– Σταματήσετε να παίρνετε προσωπικά αυτό που συμβαίνει. Πρόκειται για μία χειριστική συμπεριφορά, η οποία θα εκδηλωνόταν προς όποιον στεκόταν εμπόδιο, για οποιονδήποτε λόγο.
– Μην απειλείτε ότι θα τερματίσετε τη σχέση, ειδικά αν δεν είστε προετοιμασμένοι για κάτι τέτοιο. Συνήθως εκεί αποσκοπούν συμπεριφορές με τέτοια χαρακτηριστικά, διευκολύνοντας τη νομική διαχείριση τους στη συνέχεια.
Στην εποχή των ατέρμονων διαλόγων, που, όμως, συντηρούν ακόμη και τις κακές σχέσεις, το silent treatment όλο και πιο συχνά και όλο και πιο πολύ στις διαπροσωπικές σχέσεις επιλέγεται ως λύση. Το ζωτικό, εν προκειμένω, είναι να διακρίνεται εγκαίρως η χρήση του ως εργαλείου χειριστικών προσωπικοτήτων.
ΠΗΓΕΣ:
Με στοιχεία από abc.com, healthline.com
Μπιουνγκ Τσουλ Χαν, Η κοινωνία της κόπωσης, εκδόσεις Opera
