Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ υπερφθοριωμένων αλκυλιωμένων ουσιών (PFAS) σε αυγά που προέρχονται από οικόσιτες κότες καταγράφεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του ΕΚΠΑ, φέρνοντας στο προσκήνιο τον προβληματισμό που υπάρχει παγκοσμίως για τα λεγόμενα «παντοτινά χημικά» και τις πιθανές επιπτώσεις τους στη δημόσια υγεία, ενώ παράλληλα αναζωπυρώνει τη δημόσια συζήτηση για την ασφάλεια των τροφίμων.
Τα PFAS αποτελούν μια μεγάλη κατηγορία χημικών ενώσεων που χρησιμοποιούνται ευρέως από τη χημική βιομηχανία από τη δεκαετία του 1950 και εν συνεχεία περνάνε στην καθημερινότητά μας.
Έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο εξωτερικό δείχνουν ότι συνήθως οι συγκεντρώσεις PFAS σε αυγά από πτηνοτροφικές μονάδες είναι χαμηλότερες σε σύγκριση με εκείνες σε αυγά οικόσιτων ζώων.
Από τα αντικολλητικά τηγάνια, τα αδιάβροχα ρούχα και παπούτσια και τις συσκευασίες τροφίμων μέχρι τους αφρούς που χρησιμοποιούνται για την κατάσβεση πυρκαγιών από υγρά καύσιμα, τα PFAS είναι σχεδόν πανταχού παρόντα. Η ανθεκτικότητά τους στη διάσπαση τα έχει κατατάξει στη διεθνή βιβλιογραφία ως «παντοτινά χημικά», ικανά να συσσωρεύονται στο περιβάλλον και τους ζωντανούς οργανισμούς.
Για το απίστευτα μεγάλο εύρος χρήσης των χημικών αυτών ενώσεων μας μιλάει ο Νάσος Στασινάκης, καθηγητής του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ο οποίος μας παρουσιάζει τα στοιχεία της έρευνας που τάραξε τα νερά για τη συγκέντρωση των PFAS. Η έρευνα που προκάλεσε αίσθηση στη διεθνή επιστημονική κοινότητα παρουσιάστηκε στο περιοδικό «Science of the Total Environment» και κατέδειξε ότι όλα τα δείγματα αυγών που μελετήθηκαν ήταν επιβαρυμένα με PFAS. Μάλιστα, στα περισσότερα από τα μισά δείγματα αυγών που εξέτασαν οι ερευνητές υπήρξε υπέρβαση των μέγιστων επιτρεπτών ορίων που θέτει ο υπάρχων ευρωπαϊκός κανονισμός για αυτές τις χημικές ουσίες.
Την ίδια στιγμή, ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) διαβεβαιώνει ότι τα προϊόντα που φτάνουν στα ράφια των σούπερ μάρκετ και στην αγορά είναι ασφαλή, μετά από σχετικούς ελέγχους που έχει διενεργήσει, ενώ υποστηρίζει ότι η χώρα προσαρμόζεται σταδιακά στις αυξημένες ευρωπαϊκές απαιτήσεις ελέγχου για τα PFAS, που αποτελεί μια νέα υποχρέωση για τα κράτη-μέλη, η οποία θεσμοθετήθηκε τον Μάιο του 2023 και αφορά τον έλεγχο για τέσσερις χημικές ουσίες PFAS. Το 2026, όπως δηλώνει στη LiFO o Αντώνης Ζαμπέλας, πρόεδρος του ΕΦΕΤ, οι έλεγχοι για τα PFAS θα διπλασιαστούν.
Τι έδειξαν τα αποτελέσματα της έρευνας
Ας δούμε όμως τι έδειξε η έρευνα της επιστημονικής ομάδας του Ν. Στασινάκη, που συνέλεξε και ανέδειξε τα δείγματα στο πλαίσιο συνεργασίας με το ΕΚΠΑ, και γιατί επιλέχθηκαν τα αυγά και όχι κάποιο άλλο βρώσιμο είδος, κρέας ή ψάρι, ή ακόμη και το νερό, καθώς και εκεί υπάρχουν συγκεντρώσεις των αυτών των χημικών ουσιών.
Όπως μας εξηγεί ο καθηγητής Στασινάκης, τα αυγά επιλέχθηκαν γιατί «χρησιμοποιούνται συχνά ως δείκτες ρύπανσης από PFAS. Συλλέξαμε λοιπόν αυγά από κοτέτσια που βρίσκονταν σε διαφορετικές περιοχές της χώρας. Συνολικά, συλλέχθηκαν αυγά από 17 κοτέτσια, 5 από αυτά βρίσκονταν στην περιοχή των Σερρών, 3 στην Ηλεία, 5 στη Βοιωτία, 2 στη Μαγνησία και 2 στην Αττική», αναφέρει. Και ποια ήταν τα αποτελέσματα; «Σε ό,τι αφορά τις διαφορετικές περιοχές που μελετήθηκαν, επιβαρυμένα από PFAS δείγματα υπήρχαν σε όλες τις περιοχές που μελετήσαμε, γεγονός που υποδεικνύει την ευρύτατη διασπορά αυτών των ουσιών στο περιβάλλον», λέει.
Μεταξύ των διαφορετικών περιοχών, «πιο επιβαρυμένα ήταν τα δείγματα από τις Σέρρες και την Ηλεία, ενώ σε περισσότερα από τα μισά δείγματα που συλλέχθηκαν υπήρχε υπέρβαση των Μέγιστων Επιτρεπτών Επιπέδων PFAS που έχουν οριστεί από τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 2023/915», εξηγεί ο καθηγητής.
Τι γίνεται όμως με τα αυγά που τρώμε;
Ρωτάμε τον καθηγητή αν είναι πιο καθαρά τα αυγά από τις πτηνοτροφικές μονάδες: «Έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο εξωτερικό δείχνουν ότι συνήθως οι συγκεντρώσεις PFAS σε αυγά από πτηνοτροφικές μονάδες είναι χαμηλότερες σε σύγκριση με εκείνες σε αυγά οικόσιτων ζώων. Για να μπορούμε, όμως, να πούμε με βεβαιότητα ότι αυτό ισχύει και στην Ελλάδα, θα πρέπει να διαθέτουμε επαρκές πλήθος μετρήσεων».
Ο καθηγητής υποστηρίζει ότι ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων «δεν φαίνεται να έχει αναλύσει δείγματα τροφίμων για PFAS το 2023. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του, το 2024 αναλύθηκαν μόλις 7 δείγματα συνολικά για τις συγκεκριμένες ουσίες». Από εδώ και πέρα, όπως υποστηρίζει, «ο ΕΦΕΤ θα πρέπει να πραγματοποιήσει εκτεταμένη έρευνα σε όλη τη χώρα, αναλύοντας για PFAS δείγματα αυγών από μεγάλες πτηνοτροφικές μονάδες και από μικρότερους παραγωγούς».
Τι μετρά ο ΕΦΕΤ;
Ο Αντώνης Ζαμπέλας, πρόεδρος του ΕΦΕΤ, υποστηρίζει ότι η υποχρέωση παρακολούθησης των PFAS από τον ΕΦΕΤ είναι σχετικά καινούργια, καθώς η εθνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με τη σχετική ευρωπαϊκή οδηγία το 2023 και τώρα ο φορέας βρίσκεται σε φάση εντατικοποίησης αυτών των ελέγχων.
Ο Α. Ζαμπέλας μάς εξηγεί ότι «τα PFAS είναι πολλά, ωστόσο τέσσερις είναι οι χημικές ενώσεις των PFAS για τις οποίες υπάρχουν νομοθετικά όρια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή». Οι έλεγχοι που διενεργήθηκαν το 2025, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΦΕΤ, είναι εννέα και, όπως υποστηρίζει, δεν αποτελούν αμελητέα ποσότητα: «Επικεντρωθήκαμε στις μεγάλες μονάδες, καθώς αυτές τροφοδοτούν με αυγά τα μεγάλα σούπερ μάρκετ, δηλαδή την αγορά που αφορά το ευρύτερο καταναλωτικό κοινό σε πληθυσμιακό επίπεδο». Μας λέει ότι «όλα τα δείγματα ήταν αρνητικά. Ή ήταν κάτω από το όριο ή δεν υπήρχαν καθόλου PFAS». Όπως διευκρινίζει, η επιλογή των μεγάλων πτηνοτροφικών επιχειρήσεων δεν έγινε τυχαία: «Αυτές οι επιχειρήσεις τροφοδοτούν περίπου το 70% των αυγών που καταναλώνονται μέσω των σούπερ μάρκετ. Άρα, όταν έχουμε αρνητικά αποτελέσματα σε αυτές, πρακτικά έχουμε καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού».
«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μάς δίνει συγκεκριμένες οδηγίες για το πόσα δείγματα πρέπει να εξετάζουμε και από ποιες επιχειρήσεις, για τα PFAS όμως ακόμη δεν έχουμε πάρει σχετικές οδηγίες», σημειώνει ο κ. Ζαμπέλας. «Δεν είναι τόσο ο αριθμός των δειγμάτων που μετράει, όσο το μέγεθος και η ακτίνα διάθεσης των επιχειρήσεων. Εάν πέντε μεγάλες μονάδες αντιπροσωπεύουν το 80% της παραγωγής, η κάλυψη επιτυγχάνεται με λιγότερους ελέγχους».
Στόχος, πάντως, είναι η σταδιακή διεύρυνση. «Για το 2026, σχεδιάζουμε να διπλασιάσουμε τους ελέγχους για τα PFAS», ανέφερε, «καθώς θα πηγαίνουμε και σε μικρότερες παραγωγικές μονάδες για να καλύψουμε όλο το εύρος της αγοράς». Τέλος, ο κ. Ζαμπέλας επισημαίνει: «Είναι σαφές πως η αύξηση των PFAS στο περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει δυνάμει απειλή για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά τα αυγά που διατίθενται στο εμπόριο, μέχρι στιγμής δεν προκύπτει ζήτημα ασφάλειας».
Δεν έχουμε λόγο να αμφισβητήσουμε την καθησυχαστική εικόνα που δίνει ο ΕΦΕΤ για τους ελέγχους που έχει πραγματοποιήσει. Ωστόσο, ο οργανισμός οφείλει να φροντίσει ώστε η σχετική πληροφόρηση να είναι ευκολότερα προσβάσιμη στους πολίτες. Στην επίσημη ιστοσελίδα του φορέα, όπου αναρτώνται μεταξύ άλλων οι ετήσιες εκθέσεις ελέγχων, για το 2024 καταγράφονται επτά έλεγχοι σε δείγματα. Ακόμη όμως και αυτή η αναζήτηση δεν είναι απλή για τον μέσο καταναλωτή, καθώς οι ουσίες εμφανίζονται με τον επιστημονικό όρο «Υπερφθοροαλκυλιωμένες Ουσίες», κάτι που δυσχεραίνει την κατανόηση και περιορίζει την ουσιαστική ενημέρωση.
Το ίδιο έχει υπογραμμίσει και ο καθηγητής Νάσος Στασινάκης: «Τα δεδομένα του ΕΦΕΤ για τα PFAS θα πρέπει να αναρτώνται στην ιστοσελίδα του με ακριβείς πληροφορίες για την ημερομηνία και την περιοχή δειγματοληψίας, καθώς και για τις συγκεντρώσεις που προσδιορίστηκαν σε κάθε δείγμα».
Η παρατήρηση αυτή αναδεικνύει την ανάγκη για περισσότερη διαφάνεια και συστηματική καταγραφή, ώστε η δημόσια συζήτηση για τα PFAS να στηρίζεται σε σαφή και προσβάσιμα δεδομένα.
Κι αυτό γιατί η δημόσια συζήτηση για το ζήτημα είναι ανοιχτή σήμερα παγκοσμίως και εγείρει μεγάλο προβληματισμό. Όπως μας εξηγεί ο Ν. Στασινάκης, τον Νοέμβριο του 2023, ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) ταξινόμησε την PFOA ως «καρκινογόνο για τον άνθρωπο» (Ομάδα 1) και την PFOS ως «πιθανώς καρκινογόνο για τον άνθρωπο» (Ομάδα 2Β). Σύμφωνα με την Αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος (EPA), άλλες επιπτώσεις που αποδίδονται στα PFAS περιλαμβάνουν τη μειωμένη απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και διαταραχές στην αναπαραγωγική ικανότητα, στην ανάπτυξη των παιδιών και στη λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος.
Επειδή οι ουσίες αυτές είναι επικίνδυνες και τοξικές για τον άνθρωπο, η Ευρωπαϊκή Ένωση συζητά τα τελευταία τρία χρόνια την απαγόρευση της χρήσης τους, τουλάχιστον σε ορισμένες κατηγορίες προϊόντων. Η Γαλλία έχει ήδη αποφασίσει ότι από το 2026 και μετά θα απαγορεύεται η παρουσία τους στα υφάσματα και σε άλλα προϊόντα, ενώ η Δανία έχει θεσπίσει περιορισμούς για το χαρτί συσκευασίας τροφίμων.
Συνεπώς, το ζήτημα συγκεντρώνει αυξημένο ενδιαφέρον τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες.
