ΤΟ «ΟΛΑ ΣΕ ΕΝΑ» είναι φράση που προέρχεται από τα διαφημιστικά πακέτα παροχών. Υπόσχεται στον υποψήφιο πελάτη μια ανακουφιστική εμπειρία: αντί να αγοράζει διαφορετικές υπηρεσίες από διαφορετικές πηγές, μπορεί με μία και μόνη επιλογή, με ένα «πάτημα του κουμπιού», να έχει πρόσβαση στη μεγαλύτερη δυνατή ποικιλία. Με αυτόν τον τρόπο ο πελάτης-χρήστης μειώνει τον χρόνο και τον κόπο που θα κατέβαλλε με διαφορετικά συμβόλαια και πακέτα. Η συγκέντρωση όλων σε ένα σημαίνει πως κερδίζει χρόνο, χρήμα και ευκολίες, πράγμα φυσικά δελεαστικό και επιθυμητό στις κοινωνίες που βασίζονται στην επιτάχυνση.
Το «όλα σε ένα» όμως έχει βρει ιδιαίτερη εφαρμογή και εκεί όπου συζητάμε, σχολιάζουμε και παθιαζόμαστε για διάφορα γεγονότα της επικαιρότητας. Όταν, με άλλα λόγια, κινούμαστε στην αγορά των δημόσιων συγκινήσεων και των «πολιτικών» πεποιθήσεων.
Πολλοί και πολλές επιλέγουν έτσι να διευκολύνουν τη ζωή τους και κυρίως να κάνουν πολιτική με αμαλγάματα, συρράπτοντας με άλλα λόγια ετερόκλητα σημεία της πραγματικότητας για να δώσουν την εντύπωση της ισχυρής άποψης. Φυσικά, αμάλγαμα δεν είναι οποιαδήποτε συγκόλληση διαφορετικών όψεων που μας βοηθάει σαν ένας μπούσουλας, χάρτης ή νήμα. Σκεφτόμαστε καθημερινά με συνδυασμούς, με αναλογίες, με συγκρίσεις και συνειρμούς, όχι πάντα ορθολογικούς ούτε εύλογους.
Αν, για παράδειγμα, σκεφτόταν κανείς πως ένας πρόωρος, σχεδόν εφηβικός γάμος που συνοδεύεται από κάποιας μορφής κοινωνική αποκοπή και «περιτείχιση» του ζευγαριού μπορεί να συνδέεται με μια αντίληψη ελέγχου και εξουσιαστικής επιβολής του μεγαλύτερου άνδρα στη νεότερη γυναίκα, αυτό δεν είναι αυθαίρετο αμάλγαμα. Όταν όμως κάποιος ή κάποια επιλέξει να δει σε έναν κατηγορούμενο για κάποια τρομερή υπόθεση σχεδόν όλες τις ιδιότητες που θεωρεί απεχθείς, τότε μάλλον γλιστρά στο «όλα σε ένα».
Ο καθ’ ομολογία δράστης είναι, ας πούμε, λευκός εύπορος μεσοαστός και κάποιοι βεβαιώνουν, προβάλλοντας έναν συνειρμό ως τα άκρα, ότι προφανώς είναι και δεξιός ‒ από αυτό, λοιπόν, συμπεραίνουν ότι αυτές οι συγκεκριμένες ιδιότητες προσδιορίζουν το κακό και την ουσία του στην κοινωνία μας. Αυτό είναι το «όλα σε ένα»: να συλλέγει κανείς αποκρουστικές γι’ αυτόν ιδιότητες και χαρακτηριστικά σε ένα πρόσωπο, σε μια πτυχή ή σε ένα γεγονός του αστυνομικού δελτίου.
Το «όλα σε ένα» δεν προσφέρει μόνο ανακούφιση και συναισθηματική αποφόρτιση: έχει γίνει ένας μηχανισμός που σαμποτάρει ανοιχτά τη δημόσια συζήτηση για πλήθος προβλημάτων, από τα θέματα τάξης και εγκληματικότητας μέχρι τα ζητήματα των ελευθεριών και των δικαιωμάτων. Το αμάλγαμα, η αυθαίρετη και τραβηγμένη πρόσμειξη, ικανοποιεί προφανώς ένα πάθος πολεμικής.
Το «όλα σε ένα» δεν προσφέρει μόνο ανακούφιση και συναισθηματική αποφόρτιση: έχει γίνει ένας μηχανισμός που σαμποτάρει ανοιχτά τη δημόσια συζήτηση για πλήθος προβλημάτων, από τα θέματα τάξης και εγκληματικότητας μέχρι τα ζητήματα των ελευθεριών και των δικαιωμάτων.
Το αμάλγαμα, η αυθαίρετη και τραβηγμένη πρόσμειξη, ικανοποιεί προφανώς ένα πάθος πολεμικής. Φτιάχνει ατμόσφαιρα και δραματουργική ένταση, σπάνια όμως μας βοηθάει να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Όταν κάποιος ρίχνει μέσα στον ίδιο συλλογισμό τον φόνο στα Γλυκά Νερά, τον πιλότο, τον Λιγνάδη, τον Dior ή το εργασιακό νομοσχέδιο, σαν να αποτελούν ενιαίο πράγμα, καταφεύγει στο ακραίο «όλα σε ένα».
Λόγω της θεωρητικής τους προτίμησης στις ισχυρές αιτιοκρατικές εξηγήσεις, αυτό το μοντέλο γοητεύει περισσότερο ανθρώπους μέσα στην αριστερά. Έχει όμως πολλούς οπαδούς σε όλες τις πολιτικές και κοινωνικές ταυτότητες και ιδίως στη διαδικτυακή «διαπαραταξιακή» ταυτότητα: υπάρχουν έτσι αριστερά αμαλγάματα και δεξιά αμαλγάματα, στα οποία ο χρήστης και υποψήφιος αγοραστής συγκινήσεων βρίσκει το πακέτο απέχθειας που του ταιριάζει προσωπικά.
Η δική μου απορία είναι γιατί να το δοκιμάζουν αυτό και κοινωνικοί επιστήμονες, διανοούμενοι ή άνθρωποι που υποθέτουμε πως έχουν πιο σύνθετα εργαλεία για την ανάλυση των πραγμάτων. Γιατί να αισθάνονται την ανάγκη να κάνουν πολιτική «όλα σε ένα», μιλώντας και γράφοντας σαν να αντιγράφουν έναν Μιθριδάτη;
Φαντάζομαι, για διαφορετικούς λόγους. Ας πούμε, για λόγους εκλαΐκευσης, πιστεύοντας πως έτσι καταλαβαίνει καλύτερα ο κόσμος το δραστικό, πολιτικό μήνυμα. Μπορεί, επίσης, να το κάνουν για λόγους ένθερμης ταύτισης με μια κοινότητα φίλων, ομοϊδεατών, συναγωνιστών. Τέλος, μπορεί κανείς να θέλει να βάλει τάξη στα διαφορετικά ερεθίσματα της μέρας ή της συγκυρίας, ενώνοντας τα διαφορετικά υφάσματα σε ένα φόρεμα, σε μία φόρμα: γιατί είναι τρομακτικό να πρέπει να αναμετρηθούμε με προβλήματα που δεν έχουν τη μορφή ρωσικής κούκλας αλλά μοιάζουν διασκορπισμένα και δίχως κοινό σκοπό και κοινή αιτία.
Υπάρχει όμως και κάτι άλλο: ότι με βήματα συνειδητά ή όχι, με ρυθμούς γρήγορους ή πιο διακριτικά, φτάνουμε και στο θέμα του Διαβόλου. Πίσω από το «όλα σε ένα» αναπαύεται στον θρόνο του το αιώνιο ανταγωνιστικό ζεύγος του Θεού και του αντίθετού του. Μέσα στη φαντασία μας όλα τα κακά συσχετίζονται τελικά με ένα μεγάλο Κακό που τα υποθάλπει και τα προστατεύει.
Το όλα σε ένα είναι, λοιπόν, μια ανάγκη να πιστεύουμε πως αυτή η ζωή έχει ειρμό και πως οι πιο μακρινές και αδιαπέραστες πλευρές συνδέονται, επικοινωνούν και συνεργούν τελικά μεταξύ τους. Ακολουθώντας όμως ένα πιο ταπεινό νήμα, τείνω πια να πιστέψω πως οι αυθαίρετες προσμείξεις υπακούν απλώς στην επιθυμία για δημοφιλείς σκέψεις. Έχει κανείς την εντύπωση πως μαγειρεύει καλύτερα ένα φαγητό, επιστρατεύοντας δημοφιλή και spicy καρυκεύματα. Πιστεύει ίσως πως η πολιτική ανακτά έτσι την παλιά οπαδική της χάρη, μια πιο μεθυστική διάσταση, έστω και αν παίζει (συμβολικά, ευτυχώς) με τη φριχτή ιδέα της αλληλοεξόντωσης.
Νομίζω πως έχουμε να κερδίσουμε πολλά αν σταματήσουμε κάποια στιγμή να ψάχνουμε τον δαίμονα με τα πολλά κεφάλια πίσω από κάθε Μπάμπη της επικαιρότητας. Τα αμαλγάματα βλάπτουν τις καθημερινές πολιτικές μας κρίσεις, αλλά κυρίως υπονομεύουν την κατανόηση του κοινωνικού μας κόσμου και των απειλών του. Σε έναν κόσμο όπου ταυτότητες αλλεργικές αντιμάχονται η μία για την άλλη το «όλα σε ένα» είναι μια ήττα της σκέψης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
