Ο καλλιτεχνικός καπιταλισμός και οι «νοικοκυραίοι»

Ο καλλιτεχνικός καπιταλισμός και οι «νοικοκυραίοι» Facebook Twitter
David Shringley
0



ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΚΑΠΟΙΑ ΧΡΟΝΙΑ, ο κοινωνιολόγος Ζιλ Λιποβετσκί και ο κριτικός τέχνης και συγγραφέας Ζαν Σερουά πρότειναν την έννοια του «καλλιτεχνικού καπιταλισμού» για να περιγράψουν κάποια φαινόμενα της σύγχρονης εποχής.

Ο καλλιτεχνικός καπιταλισμός δεν είναι απλώς η συνάντηση της τέχνης με τις αγορές, της καλλιτεχνικής ευαισθησίας με ένα σύστημα υπολογισμών και επενδυτικών ευκαιριών. Είναι κάτι περισσότερο, αφού ο καλλιτεχνικός καπιταλισμός «αισθητικοποιεί τον κόσμο» μέσα από τις τεχνολογίες της μόδας, της διαφήμισης ή των αναρίθμητων εφαρμογών στην κινητή τηλεφωνία.

Φυσικά, εδώ έχουν αποκτήσει ισχυρό ρόλο τα μεγάλα πολιτιστικά ιδρύματα και οι χορηγίες. Στον καλλιτεχνικό καπιταλισμό συλλειτουργούν σύγχρονοι εικαστικοί, έμποροι τέχνης, designers, καλλιτέχνες των σύγχρονων μέσων. Η αιχμή του είναι, όμως, ο καθημερινός καταναλωτής των προϊόντων μιας πλατφόρμας και ο τρόπος που απολαμβάνει, απορρίπτει, σπεύδει να προσέξει ή να αγνοήσει χιλιάδες προτάσεις-ερεθίσματα.

Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, μια νέα οικονομία συναισθημάτων και υπολογισμών έχρισε προσωπικότητες, influencers και στρατούς ακολούθων που έχουν επωμιστεί, με τον τρόπο τους, το κεντρικό πρόσταγμα αυτού του καπιταλισμού: καθετί να αποκτήσει ένα στυλ, μια καλλιτεχνική πινελιά, μια αισθητική. Βλέπουμε έτσι τώρα ότι ακόμα και ένας Τούρκος μαφιόζος που απειλεί με αποκαλύψεις την κυβέρνηση Ερντογάν επιλέγει να εμφανιστεί ως ήρωας κάποιας σειράς του Netflix, ένας στυλιζαρισμένος capo που επιμελείται την εικόνα του. Ή βλέπουμε τη Eurovision ως πίστα μιας queer και ανδρόγυνης αισθητικής που τυποποιείται στις αναδυόμενες αγορές του diversity.

Στο παλαιό και παρωχημένο σχήμα που υποτιμούσε τους καλλιτέχνες και διακωμωδούσε τα όνειρά τους έρχεται τώρα μια εξίσου λάθος απάντηση: η εχθρότητα των καλλιτεχνών προς τις επαγγελματικές αγωνίες και τα προβλήματα των «νοικοκυραίων» ή γενικά των ανθρώπων που υπηρετούν την γκρίζα σφαίρα της καθημερινής παραγωγής.


Η πανδημία, όμως, αποσταθεροποίησε μεγάλο κομμάτι της αγοράς του πολιτισμού. Η προσφυγή στις εξ αποστάσεως πολιτισμικές δράσεις είχε μεγάλο κόστος, ιδίως για τη μικρή καλλιτεχνική παραγωγή και τη σωματική έκφραση. Σε πολλές χώρες ένας κόσμος κυρίως νέων καλλιτεχνών βρέθηκε σε δεινή θέση, ιδίως αν δεν είχαν εξασφαλισμένη εργασία σε θεσμούς, σκηνές και ιδρύματα.

Ο καλλιτεχνικός καπιταλισμός παρουσιάζει, άλλωστε, από μόνος του –και δίχως καν να επιταχύνει τις εξελίξεις η πανδημία– πιο ρευστές και ανασφαλείς πλευρές, αφού επηρεάζεται περισσότερο από το εφήμερο: μόδες, ιδεολογικά ρεύματα, αλλά και από το περιστασιακό ενδιαφέρον των εύπορων ιδιωτών ή τη σχετική αδιαφορία ενός πιο παραδοσιακού πολιτικού κόσμου, ιδίως από τα δεξιά του πολιτικού χάρτη.

Ένα από τα διακριτικά χαρακτηριστικά του καλλιτεχνικού καπιταλισμού είναι πως διακινεί κατά κανόνα αριστερές, ελευθεριακές και γενικά προοδευτικές ιδέες. Τα λεξιλόγια και τα συναισθήματα που επιμελείται, είτε στις πιο συμβατικές ιδρυματικές του ενσαρκώσεις είτε στις εναλλακτικές του σκηνές, υμνούν τη διαφορετικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ηθική περιβαλλοντική συνείδηση.

Στον καλλιτεχνικό καπιταλισμό βρήκαν έκφραση οι νέες ευαισθησίες για το φύλο και τη φυλή, πολύ πριν διεισδύσουν με κάποιες αξιώσεις στις κρατικές νομοθεσίες και στους κώδικες δεοντολογίας των άλλων επιχειρήσεων. Οι λόγοι στις οσκαρικές βραδιές, η στράτευση πολλών ποπ σταρ, τα αποσπάσματα από βιβλία ή συνεντεύξεις θεωρητικών της πιο ριζοσπαστικής σκηνής που συνοδεύουν μεγάλες εικαστικές διοργανώσεις, ο αντιρατσισμός που υψώνει τείχη απέναντι στην ακροδεξιά μέσα στις δημοφιλείς πλατφόρμες, όλα αυτά είναι απόδειξη αυτής της εξέλιξης. 

Το απολιτικό έχει πάψει προ πολλού να είναι η πρέπουσα στάση. Η ουδετερότητα ή η έλλειψη τοποθέτησης κάποιου καλλιτέχνη εμφανίζονται ως ενδείξεις σκοταδόψυχου ατομικισμού ή συντηρητικής μικροπρέπειας. Ο καλλιτεχνικός καπιταλισμός φιλοξενεί, λοιπόν, πολλές αντικαπιταλιστικές προτροπές, όσο παράδοξο κι αν ηχεί κάτι τέτοιο.  

Αν σταθούμε, όμως, στα ρήγματα στον πολιτισμό και στην καλλιτεχνική ζωή των τελευταίων χρόνων, υπάρχει κάτι που είναι πραγματικά ανησυχητικό. Οι νεότεροι καλλιτέχνες διεκδικούν μια θέση στην καλλιτεχνική αγορά και την ίδια στιγμή φαίνεται να περιφρονούν βαθύτατα όλες τις άλλες πλευρές της παραγωγής και της οικονομικής ζωής. Στο παλαιό και παρωχημένο σχήμα που υποτιμούσε τους καλλιτέχνες και διακωμωδούσε τα όνειρά τους έρχεται τώρα μια εξίσου λάθος απάντηση: η εχθρότητα των καλλιτεχνών προς τις επαγγελματικές αγωνίες και τα προβλήματα των «νοικοκυραίων» ή γενικά των ανθρώπων που υπηρετούν την γκρίζα σφαίρα της καθημερινής παραγωγής.

Η μονομέρεια του καλλιτεχνικού καπιταλισμού έχει μεταφυτευτεί και στους «προλεταριακούς» κόσμους του, δηλαδή σε ομάδες και άτομα που πιστεύουν πως υπηρετούν εναλλακτικά, κοινωνικά παραδείγματα καλλιτεχνικής δράσης. Σε πολλούς χώρους κυκλοφορεί πια ως αυτονόητη η άποψη ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να ενισχύουν περισσότερο τις καλλιτεχνικές προθέσεις ή τα εκφραστικά όνειρα των νέων και λιγότερο άλλες ανάγκες και ενδιαφέροντα. Διακινείται η ιδέα ότι η μοναδική αυθεντική αλήθεια μιας χώρας είναι η αισθητική της και όχι λ.χ. η ποιότητα των δρόμων της, η κατάσταση της τεχνικής και επαγγελματικής της εκπαίδευσης ή τα δίκτυα των υποδομών της.

Αυτός ο νεκραναστημένος αριστοκρατισμός μοιάζει να ενισχύεται όσο πιο επισφαλής γίνεται κοινωνικά και οικονομικά η θέση του καλλιτέχνη στο παρόν. Μεταξύ των υποσχέσεών του και των ματαιώσεών του, ο καλλιτεχνικός καπιταλισμός παράγει τις δυσφορίες που τον τρέφουν και τις αρνήσεις που τον αναζωογονούν για λίγο. Θα δούμε πώς θα αναδημιουργηθεί μετά την πανδημία, επουλώνοντας τις πληγές του ή επιδεικνύοντας με ζέση τις καταστροφές του με το ταλέντο που πάντα διέθετε.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ejekt

Πολιτισμός / Το απρόβλεπτα μελαγχολικό πολιτιστικό καλοκαίρι του 2021

Τι επιφυλάσσει το καλοκαίρι του '21 για θεατρικές παραστάσεις και μουσικά φεστιβάλ, πόσο διαφορετικά θα είναι τα πράγματα σε σχέση με πέρσι, τι ετοιμάζεται, τι ακυρώνεται: Οι πρώτες πληροφορίες και το κλίμα που επικρατεί μεταξύ των ανθρώπων που εργάζονται στον πολιτισμό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών Σαν Μαρίνο: Ο Έλληνας επιμελητής Πάνος Γιαννικόπουλος μιλά στο LIFO.gr

Εικαστικά / Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών Σαν Μαρίνο: Ο Έλληνας επιμελητής Πάνος Γιαννικόπουλος μιλά στο LIFO.gr

Εβδομήντα νέοι καλλιτέχνες από 21 χώρες της Μεσογείου εξετάζουν την έννοια του νερού και την επίδραση και σημασία στην πολιτική, την κοινωνία την ταυτότητα και την διαμόρφωσή τους.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

σιούτη

Οπτική Γωνία / ΟΠΕΚΕΠΕ, μεταναστευτικό και Τέμπη ζορίζουν ξανά την κυβέρνηση

Το σκάνδαλο των αγροτικών επιδοτήσεων και η πιθανή επιστροφή προσφύγων από τη Γερμανία στην Ελλάδα έρχονται να προστεθούν στα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Ρεπορτάζ / Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Στο βιβλίο του «Ο πλαστογράφος του Φράνκο», ένας ντετέκτιβ από τη Σεβίλλη ισχυρίζεται πως μεγάλα μουσεία, μεταξύ των οποίων και η ελληνική Εθνική Πινακοθήκη, έχουν αγοράσει πιστά αντίγραφα έργων του Ελ Γκρέκο.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Σήμερα, όταν δεν είσαι σίγουρος τι ακριβώς επαγγέλλεσαι, πιθανότατα λες πως είσαι creative director

Κοκέτα / Σήμερα, όταν δεν είσαι σίγουρος τι ακριβώς επαγγέλλεσαι, πιθανότατα λες πως είσαι creative director

Ένας σιωπηλός ιός, μια πανδημία για την οποία δεν μιλά κανείς: μανάδες, κρύψτε τα παιδιά σας από τη μάχη του creative direction. Η Δανάη Ιωάννου σε μια επιτόπια έρευνα για το επάγγελμα που σαρώνει γύρω μας τους ανθρώπους σαν κρυφή πανδημία.
ΔΑΝΑΗ ΙΩΑΝΝΟΥ
Μεταναστευτικό: Η ισπανική απάντηση

Οπτική Γωνία / Μεταναστευτικό: Η ισπανική απάντηση

Χώρες που υποδέχτηκαν σχετικά φιλικά μετανάστες είχαν οφέλη σε οικονομικό επίπεδο. Μια από αυτές είναι η Ισπανία, που τα τελευταία χρόνια έχει προχωρήσει σε θετικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν τους τρόπους ένταξής τους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Γαϊδούρια : Ζώα εργασίας ή σιωπηλά θύματα;/ Ιπποειδή: Ζώα εργασίας ή σιωπηλά θύματα;

Ρεπορτάζ / Γαϊδούρια: Ζώα εργασίας ή θύματα κακοποίησης;

Είναι τα ιπποειδή στην Ελλάδα εργάτες χωρίς δικαιώματα; Ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσής τους, ποια μέριμνα υπάρχει για τη φροντίδα τους και γιατί η νομοθετική προστασία τους βρίσκεται σε μια γκρίζα ζώνη; Μιλούν στη LiFO εκπρόσωποι φιλοζωικών οργανώσεων και τοπικοί φορείς.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ