Γιατί ο λαϊκισμός κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχασε έδαφος

Γιατί ο λαϊκισμός κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχασε έδαφος Facebook Twitter
Oι πολίτες μέσα στην πανδημία στρέφονται προς ένα τεχνοκρατικό διευθυντικό μοντέλο και στους παραδοσιακούς πολιτικούς θεσμούς, ζητώντας τους όμως μια «αντιφιλελεύθερη κουλτούρα». Εικονογράφηση: Ατελιέ LiFO
0



ΜIA OMAΔΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ
 από το Κέντρο για το μέλλον της δημοκρατίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ οργάνωσε και δημοσίευσε μια έρευνα διεθνικής κλίμακας για τις πολιτικές στάσεις των δύο χρόνων της πανδημίας. Τα συμπεράσματα, που μπορεί κανείς να τα βρει ηλεκτρονικά, τιτλοφορούνται «Η μεγάλη επανεκκίνηση - Κοινή γνώμη, λαϊκισμός και πανδημία». Ο κεντρικός ισχυρισμός των ερευνητών, με επικεφαλής τον Ρομπέρτο Φόα, συνδιευθυντή του Κέντρου για το μέλλον της δημοκρατίας, είναι πως η πανδημική εμπειρία έπληξε τους «λαϊκιστές ηγέτες» και ορισμένες από τις πιο γνωστές λαϊκιστικές πεποιθήσεις.

Ποιες είναι αυτές; Για παράδειγμα, η πίστη στην αλήθεια της λαϊκής βούλησης και η διαίρεση μεταξύ αγνού λαού και διεφθαρμένων ελίτ. Ο λαϊκισμός, όπως τον προσεγγίζουν στη συγκεκριμένη έρευνα, έχασε έδαφος, καθώς οι ηγέτες που ταυτίστηκαν με τα μοτίβα του φάνηκαν πιο αναποτελεσματικοί και αλλοπρόσαλλοι σε σχέση με πιο συμβατικούς πολιτικούς παίκτες. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η εμπειρία της υγειονομικής κρίσης δεν ευνόησε σε γενικές γραμμές τη δημιουργία σοβαρών πολιτικών διχασμών.

Η συσπείρωση των πληθυσμών γύρω «από τη σημαία» και η άνοδος της εμπιστοσύνης στους ειδικούς –παρά τον ισχυρό μειοψηφικό θόρυβο των αρνητών– συμπληρώνουν την ανάλυση, ότι αυτό που κέρδισε έδαφος στην παγκόσμια κοινή γνώμη μέσα στο 2020 και στο 2021 ήταν περισσότερο η ιδέα μιας ισχυρής, αποτελεσματικής κυβέρνησης, παρά η ιδέα της δημοκρατίας.

Η συσπείρωση των πληθυσμών γύρω «από τη σημαία» και η άνοδος της εμπιστοσύνης στους ειδικούς –παρά τον ισχυρό μειοψηφικό θόρυβο των αρνητών– συμπληρώνουν την ανάλυση που καταλήγει σε ένα άλλο πολιτικό συμπέρασμα, ότι αυτό που κέρδισε έδαφος στην παγκόσμια κοινή γνώμη μέσα στο 2020 και στο 2021 ήταν περισσότερο η ιδέα μιας ισχυρής, αποτελεσματικής κυβέρνησης, παρά η ιδέα της δημοκρατίας. Το ότι, για παράδειγμα, σε διάφορες χώρες η πλειοψηφία του δείγματος απάντησε πως η κυβέρνηση θα έπρεπε να «απαγορεύσει και τη χειραψία» ή να μην επιτρέπει στις απόψεις αδαών πολιτών για τον Covid να βρίσκουν ελεύθερη δίοδο στη δημοσιότητα ερμηνεύεται επίσης ως ροπή σε αυταρχικές αντιλήψεις μέσα στο κοινωνικό σώμα.

Την ίδια στιγμή, λοιπόν, που βλέπουμε να μεγαλώνει η ζήτηση για ισχυρές χειρονομίες από τις ηγεσίες, εντοπίζουμε την πτώση του γοήτρου των λαϊκιστών ηγετών, που πολλοί από αυτούς κυβέρνησαν με αυταρχικό τρόπο. Τι σημαίνει, αλήθεια, αυτό; Από μια άποψη, πως οι πολίτες μέσα στην πανδημία στρέφονται προς ένα τεχνοκρατικό διευθυντικό μοντέλο και στους παραδοσιακούς πολιτικούς θεσμούς, ζητώντας τους όμως μια «αντιφιλελεύθερη κουλτούρα».

Έτσι, ενώ πολλοί από τους δεξιούς λαϊκιστές ηγέτες και τα αντίστοιχα κόμματα έχουν από χρόνια ταυτιστεί με ένα αντιφιλελεύθερο ρεύμα ιδεών, μέσα στην πανδημία έγινε μια αντιστροφή: οι λαϊκιστές έγιναν ένθερμοι υπερασπιστές των πιο φιλελεύθερων και προσανατολισμένων στα δικαιώματα του ατόμου απόψεων.

Αντιθέτως, πολιτικοί που συμβόλιζαν το τεχνοκρατικό φιλελεύθερο κέντρο μέχρι το 2019 έγιναν οι πιο προωθημένοι εκφραστές μιας πολιτικής περιορισμών και αυστηρότητας. Το βλέπουμε άλλωστε στην Ολλανδία με τον Ρούτε ή στη Γαλλία με τον Μακρόν, που αποφάσισαν να κινηθούν εναντίον της συμβατικής φιλελεύθερης και δικαιωματικής κουλτούρας, γεννώντας κύματα οργής. Φυσικά, αυτές οι παράξενες εξελίξεις μαρτυρούν πόσο δύσκολα έχουν γίνει πια τα συμπεράσματα για τις πολιτικές ταυτότητες και τις αλλαγές τους.

Αν, πάντως, η συγκεκριμένη έρευνα έχει αξιόπιστα ερείσματα (γιατί κάθε έρευνα τέτοιου τύπου χωράει μεγάλη συζήτηση και ενστάσεις), υπάρχει ένα σημείο που αξίζει να το σκεφτούμε περισσότερο. Το φυλλορρόημα κάποιων φαντασμαγορικών λαϊκιστών (η έρευνα αναφέρει τον Τραμπ, τον Μπολσονάρου, τον Ερντογάν κ.λπ.) δεν σημαίνει πως αποκαταστάθηκε η εμπιστοσύνη στις υπαρκτές φιλελεύθερες δημοκρατίες. Μπορεί να υποθέσει κανείς πως ο κόσμος κινήθηκε σπασμωδικά προς την ιδέα ενός προστατευτικού κράτους με ενισχυμένο τον ρόλο των ειδικών και μετατόπιση σε μια κουλτούρα υποχρεώσεων.

Πάνω σε αυτό το εύρημα μπορεί κανείς να πατήσει για να χτίσει είτε την εκδοχή μιας κεντροδεξιάς τεχνοκρατίας με στοιχεία νόμου και τάξης είτε την εκδοχή μιας στροφής προς έναν νέο συντηρητισμό. Η μειωμένη απήχηση του λαϊκισμού σημαίνει έτσι όχι συρρίκνωση των αυταρχικών αντιλήψεων μέσα στο κοινωνικό σώμα αλλά τη μετατόπιση και την επένδυσή τους σε δυνάμεις του «αντιλαϊκιστικού» πολιτικού προσωπικού. Σαν να έχουμε μια πορεία από την ασόβαρη και φαιδρή λαϊκιστική εξέγερση στο μοτίβο της «σιδηράς» διακυβέρνησης με τους άξιους.

ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΕΤΣΙ; Ενδεχομένως αυτό να είναι ένα από τα πιθανά σενάρια για τις μετατοπίσεις σε ένα μέρος της κοινής γνώμης. Αυτό όμως που δεν παίρνει υπόψη της η έρευνα είναι ότι η ιδέα πιο ισχυρών δημόσιων εξουσιών και η κουλτούρα των υποχρεώσεων δεν έχει μία μόνο μετάφραση.

Αν υπολογίσει κανείς τα άλλα στοιχεία της συγκυρίας, υπάρχουν πολλά αποθέματα και για διαφορετικά πολιτικά σχέδια: η αυξημένη ευαισθησία για τις ανισότητες, η συνειδητοποίηση από περισσότερους πολίτες του μεγάλου ηθικού κόστους που έχει η κουλτούρα της βίας και της τραυματικής επιβολής (στις ενδοοικογενειακές ή άλλες μορφές της) αλλά και τα επείγοντα μιας περιβαλλοντικής στροφής που κανείς δεν μπορεί να αποφύγει ενισχύουν και μια άλλη υπόθεση, ότι οι ατομικές ελευθερίες γειώνονται, ότι χάνουν τους επιθετικούς ή αντικοινωνικούς τόνους που τους είχε δώσει η «νεοφιλελεύθερη» προτεραιότητα στο ιδιωτικό.

Πολίτες διαφορετικών αντιλήψεων και φιλοσοφιών αντιλαμβάνονται το κρίσιμο θέμα των ορίων. Και αυτά τα όρια αφορούν και τη συγκέντρωση πλούτου και τα ανεξέλεγκτα και υπερφιλόδοξα πρότζεκτ των ελάχιστα φορολογημένων ψηφιακών καπιταλιστών και τις ανομίες που υπονομεύουν την κοινωνική συμβίωση στη χαμηλότερη κλίμακα. Το παιχνίδι δεν είναι, λοιπόν, ένα δίλημμα «ισχυρή πολιτική εξουσία» από τη μια και «δημοκρατικά δικαιώματα» από την άλλη. Όλο και περισσότερο επιβεβαιώνεται η αίσθηση ότι χωρίς ισχυρούς δημόσιους θεσμούς δεν μπορεί να λειτουργήσει καλά ούτε το πεδίο των δημιουργικών ατομικών επιλογών ούτε η απόλαυση των πολύτιμων δικαιωμάτων. 

Είναι ένα πολύ καλό νέο η απαξίωση των κραυγαλέων αντι-επιστημονικών λαϊκισμών. Πολλά από τα σενάρια για το άμεσο μέλλον, όμως, θα εξαρτηθούν από το αν θα αποφύγουμε και την αυταπάτη ενός τεχνοκρατικού μονόδρομου απέναντι στα πολλά ανοιχτά θέματα της εποχής.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο ποδοσφαιρικός λαϊκισμός του Μαραντόνα και η φαντασιακή εκδίκηση της περιφέρειας

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος / Ο ποδοσφαιρικός λαϊκισμός του Μαραντόνα και η φαντασιακή εκδίκηση της περιφέρειας

Είχε παραμείνει συνεπής στην αντισυμβατική λαϊκότητά του αφού δεν αφομοιώθηκε ποτέ από τις «ελίτ», όπως κάνουν συχνότατα όσοι ξεκινούν αρχικά την καριέρα τους καθυβρίζοντάς τες, πριν γίνουν τελικά οι πιο δουλικοί υπηρέτες τους.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ
bombing

Τι διαβάζουμε σήμερα / Γιατί, Θεέ μου, να μην έχουμε σοβαρούς συντηρητικούς;

Σήμερα: Η νύχτα μέρα • • • γιατί, Θεέ μου, να μην έχουμε σοβαρούς συντηρητικούς; • • • είναι αδύνατον να περιγραφεί η φρίκη • • • έχω τη λύση, βρείτε το πρόβλημα • • • και η ζωή συνεχίζεται • • • η εικόνα της εβδομάδας
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Ρεπορτάζ / Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Τα πρόσφατα ατυχήματα με αστικά λεωφορεία φέρνουν στο προσκήνιο το θέμα της εκχώρησης συγκοινωνιακού έργου στα ΚΤΕΛ και καταγγελίες για θεσμικές αστοχίες. Οι εμπλεκόμενες πλευρές μιλάνε στη LiFO.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Ένα ελληνο-αλβανικό ανήκειν εν τη γενέσει;

Guest Editors / Μεταξύ ελληνικότητας και αλβανικότητας 

Μια έρευνα επιβεβαιώνει ότι η αλβανική μετανάστευση στην Ελλάδα αναδιαμορφώνει ριζικά τις έννοιες της ταυτότητας και του ανήκειν, αποκαλύπτοντας τις προκλήσεις και τις προοπτικές αυτής της νέας πραγματικότητας.
ΙΛΙΡΙΝΤΑ ΜΟΥΣΑΡΑΙ
ΕΠΕΞ Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Περιβάλλον / Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για τη θαλάσσια ζωή και μπλόκαρε, έστω προσωρινά, τα σχέδια για εξορύξεις στον ανεξερεύνητο βυθό. Ο Andrew Sweetman μιλά στη LiFO για την έρευνα που έγινε απροσδόκητα viral και συγκρούστηκε με κολοσσούς, πολιτικές αποφάσεις και… το TikTok.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Ακροβατώντας / Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Τι σημασία έχουν τα μεγάλα σκάνδαλα, όταν η απειλή είναι μπροστά μας, όπως οι καραβιές Λίβυων και Σουδανών μεταναστών και πολιτικών προσφύγων που καταφθάνουν στη νότια Κρήτη και εισβάλλουν ανεξέλεγκτα στην πατρίδα;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Ο δημοσιογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών» και του e-tetRadio μιλά για την εφημερίδα, επιβεβαιώνοντας τις τελικές συζητήσεις με τον Δημήτρη Μελισσανίδη, για την κρίση της αριστεράς, την επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα και το μέλλον του Τύπου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Οπτική Γωνία / «Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Ο θεατρικός σκηνοθέτης Guy Ben-Aharon, που βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, γράφει στη LiFO για την απόρριψη που βιώνει τόσο στην πατρίδα του όσο και στο εξωτερικό ως Ισραηλινός που υποστηρίζει την ελευθερία της Παλαιστίνης. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Οπτική Γωνία / «ΟΠΕΚΕΠΕ: Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έστειλε πριν από λίγο καιρό στη Βουλή τη δικογραφία για Αυγενάκη και Βορίδη, αλλά η ΝΔ δεν βλέπει ποινικές ευθύνες υπουργών στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και επιμένει ότι πρόκειται για «διαχρονικές παθογένειες». 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Γιατί κανείς δεν μας προστατεύει από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Οπτική Γωνία / Γιατί δεν μας προστατεύει κανείς από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Η Κομισιόν στέλνει τη χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δεν έχει υιοθετήσει τα απαραίτητα σχέδια δράσης για την ηχορρύπανση. Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Μιλά στη LiFO ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Γεώργιος Παπανικολάου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας κανονικός αφελληνισμός

Οπτική Γωνία / Ένας κανονικός αφελληνισμός

Στη θέση εκείνων των ξένων που καλλιεργούσαν μια αληθινή σχέση με την Ελλάδα, πολλαπλασιάζονται τα φιμέ τζάμια των υπερπολυτελών τζιπ, αόρατοι και αδιάφοροι μεσάζοντες, αγοραστές επαύλεων που υπενοικιάζονται ή έχουν γίνει φρούρια με μικρούς ιδιωτικούς στρατούς τραμπούκων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και θεωρητικός φυσικός μιλά για την προέλευση της συνείδησης, τoν εγκέφαλο ως κβαντική μηχανή και το μέλλον του ανθρώπου ως υβριδίου τεχνολογίας και βιολογίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Οπτική Γωνία / «Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Ένα 13χρονο παιδί δεν άντεξε την ομοφοβία και έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος εξηγεί πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εντοπίσουν έγκαιρα τα σημάδια της αυτοκτονικής διάθεσης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ