Ἐὰν τὸ Πάσχα εἶναι ἡ λαμπροτάτη τοῦ Χριστιανισμοῦ ἑορτή, τὰ Χριστούγεννα βεβαίως εἶναι ἡ γλυκυτάτη καὶ συγκινητικωτάτη, καὶ διὰ τοῦτο ἀνέκαθεν ἐθεωρήθη ὡς οἰκογενειακὴ κατ’ ἐξοχὴν ἑορτή. Ἐν τῇ Ἑσπερίᾳ δὲ τὰ κατ’ αὐτὴν ἀνεπτύχθησαν καὶ διετυπώθησαν οὕτως, ὥστε προσέλαβεν ἰδιόρρυθμόν τινα τύπον, καὶ ἤθη, ἔθιμα, παραδόσεις ἰδιαίτεραι πρὸς αὐτὴν συνεκράθησαν καὶ ἐπ’ αὐτῆς ἀντεπέδρασαν. Ὁλόκληρον φιλολογίαν ἀποτελοῦσι τὰ λεγόμενα Contes de Noël, τὰ Χριστουγεννιάτικα δηλ. παραμύθια, ὧν τινα, ἐξόχων συγγραφέων ἔργα, εἶναι ὡραιότατα, βιβλιοθήκην δὲ ὁλόκληρον δύνανται νὰ γεμίσωσι τὰ κατ’ ἔτος ἐκδιδόμενα Christmas Numbers, τὰ ἔκτακτα δηλ. φυλλάδια τῶν εἰκονογραφημένων περιοδικῶν, τὰ δημοσιευόμενα ἐπὶ τῇ ἑορτῇ τῶν Χριστουγέννων, μετὰ καλῶν εἰκόνων καὶ ποικιλωτάτης τερπνῆς ὕλης. (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Εφημερίδα «Ἐφημερίς» 25 Δεκεμβρίου 1887)

 

Στα κανάλια στην τιβί, στο σήμα τους φυτρώνει γκι

Χώσε Βέφα συνταγές, πώς να γίνει ο κουραμπιές

Ρεπορτάζ απ’ την Βαρβάκειο τα αποκαλύπτει ούλα

Ορτύκι μάς πουλάνε, Νίκο μου, για γαλοπούλα

Χριστουγεννιάτικες ταινίες σε επανάλα to the bone

Για χιλιοστή φορά θα δούμε «Home alone»

Εκπομπές γιορταστικές, με λαϊκούς τραγουδιστές

Σποτάκια Κόκα Κόλα με αρκούδες πολικές

Στο ράδιο Last Christmas I gave you my heart

But the very next day you gave it away (Χριστούγεννα σημαίνουν… Ημισκούμπρια 2007)

 

Πώς φτάσαμε ως εδώ; Τι και πώς έχει αλλάξει στις συνήθειες των Χριστουγέννων από το 2000 και μετά; Πώς γεννήθηκε η «Ονειρούπολη» στη Δράμα, το πρώτο χριστουγεννιάτικο χωριό στην Ελλάδα, και σήμερα έχουν γίνει πια θεσμός τα «χριστουγεννιάτικα χωριά», με κορυφαίο τον «Μύλο των Ξωτικών» στα Τρίκαλα; Σχεδόν όλες οι πόλεις οργανώνουν δημόσια θεάματα και εκδηλώσεις, παρουσιάζουν παλιά έθιμα ως «traditional events» και συναυλίες για το άναμμα του δέντρου των δήμων καθώς και για την αλλαγή του χρόνου έγιναν έθιμο.

 

Τι συμβαίνει με τα παραδοσιακά γλυκά των γιορτών –μελομακάρονα και κουραμπιέδες– που ναι μεν κυριαρχούν ακόμα, αλλά όλο και «σοκολατοποιούνται» και παρουσιάζονται και εναλλακτικές συνταγές (π.χ. με βρόμη ή με μειωμένη ζάχαρη) για πιο υγιεινή διατροφή; Το ιταλικό πανετόνε έγινε κι αυτό έθιμο και μαζικό κοινό προϊόν σε σούπερ μάρκετ, ζαχαροπλαστεία, microbakeries. Η βασιλόπιτα παραμένει με φλουρί, αλλά παίρνει ποικίλες μορφές: πολίτικη, τσουρέκι, κέικ με κάθε είδους επικάλυψη και εναλλακτικές εκδοχές (gluten-free, vegan, light). Ο κόκορας ή η κότα της παραμονής ξεχάστηκε, μπήκε στη θέση της η γαλοπούλα. Το χοιρινό, παραδοσιακό κρέας της εποχής, ατόνησε, πλέον κυριαρχούν διάφορα παρασκευάσματα που είναι κατάλληλα για το γιορτινό τραπέζι.

 

Τα κάλαντα δεν έχουν εξαφανιστεί εντελώς, αλλά έχουν γίνει σπάνια τα χτυπήματα στις πόρτες και συχνά, αντί να τα τραγουδάνε τα παιδιά, τα βάζουν να παίζουν από το YouTube. Η ανταλλαγή δώρων γίνεται την ημέρα των Χριστουγέννων και όχι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όπως γινόταν παλιά. 

 

Τα σπίτια στολίζουν μεν χριστουγεννιάτικο δέντρο, αλλά ο στολισμός ξεκινά νωρίτερα, είναι happening και από απλές μπάλες και φωτάκια εξελίχθηκε σε θεματικούς στολισμούς με ποικίλα στολίδια, deco τάσεις κάθε χρονιά και εντυπωσιακή διακόσμηση σε όλο το σπίτι (βεράντες, παράθυρα, αυλές).

 

Τα Χριστούγεννα συνεχίζουν να λέγονται «οικογενειακή γιορτή», αλλά έγιναν συνήθεια οι γιορτές-εκδρομή σε χειμερινούς προορισμούς διαμορφωμένους εορταστικά και οι διακοπές Χριστουγέννων στο εξωτερικό. Δεν είναι καθεστώς πια τα οικογενειακά τραπέζια, κερδίζουν έδαφος τα Christmas & New Υear brunches και οι έξοδοι σε εστιατόρια με ειδικό εορταστικό μενού. 

 

Η τηλεόραση προβάλλει ειδικά επεισόδια σε σειρές και σόου, αφιερώματα, «μαραθωνίους» χριστουγεννιάτικων ταινιών, ειδικές εκπομπές με χριστουγεννιάτικες συνταγές. Τα ραδιόφωνα και τα μαγαζιά παίζουν από τις αρχές Δεκεμβρίου ελληνικά και ξένα χριστουγεννιάτικα τραγούδια.

 

Παραδοσιακή συνήθεια έχουν γίνει και οι ευχές στα social και με mail, διευρύνοντας τον αριθμό των ανθρώπων που ανταλλάσσουν ευχές πέρα από το στενό περιβάλλον.

 

Γενικότερα, η αλλαγή είναι εξωστρεφής και μαζική. Το πνεύμα oικογενειακής θαλπωρής, διακοπών-ανάπαυσης όπως και το θρησκευτικό συναίσθημα έχουν περάσει σε δεύτερη μοίρα. Κάποια άλλα χαρακτηριστικά των ημερών έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί.

 

Ο Άρης Δημοκίδης, στο σημερινό του ηχητικό ντοκιμαντέρ «Η σκληρή αλήθεια για το πώς «άλλαξαν» τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα, παρουσιάζει όλες τις αλλαγές και τις διαφορές στο πνεύμα των Χριστουγέννων.

 

Μιλούν:

Γρηγόρης Αβανίδης, project manager Dream Workers

Βίκυ Βουρνιά, art director/designer Dream Workers

Αντιγόνη Γινοπούλου ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος

Παύλος Δαμιανίδης, τραγουδοποιός - μουσικός του δρόμου

Χρήστος Λάππας, πρώην δήμαρχος Τρικάλων

Θωμάς Μαργαρίτης, πρώην δήμαρχος Δράμας

Αντώνης Σελέκος, pastry chef, ιδιοκτήτης του Antonis Selekos Conceptual Desserts Panetone

 

Συνεργάτις περιεχομένου: Ελένη Καλέση

*Ευχαριστούμε τον τραγουδοποιό Παύλο Δαμιανίδη για την παραχώρηση του τραγουδιού του «Χριστούγεννα»

**Μουσική επένδυση: Nalyssa Green / Pan Pan / New*Deal / Teo x3 / Petros Satrazanis / Epidemic Sound

***Τα αποσπάσματα απ’ την ΕΡΤ προέρχονται απ’ το Αρχείο της ΕΡΤ, το οποίο ευχαριστούμε θερμά για την άδεια χρήσης