ΑΝ ΚΑΙ ΕΧΟΥΝ ΠΕΡΑΣΕΙ 56 χρόνια από τότε (1969) που ξεκίνησε τη διαδρομή της η ECM Records (AN Music), η πολύ ιδιαίτερη αυτή γερμανική εταιρεία της contemporary jazz, εντούτοις η ποιότητα των παραγωγών της παραμένει, πάντα, σε υψηλό επίπεδο. Ασυζητητί δεν υπάρχει άλλο τέτοιο παράδειγμα ανεξάρτητης εταιρείας δίσκων, που για τόσο πολλές δεκαετίες να κυκλοφορεί τέτοιου αισθητικού κύρους άλμπουμ, απ’ όποια πλευρά και να τα δεις. Συνθετικά, ηχητικά, τεχνικά, γραφιστικά κτλ. Οι πλέον πρόσφατες κυκλοφορίες της το αποδεικνύουν.
SAVINA YANNATOU / PRIMAVERA EN SALONICO AND LAMIA BEDIOUI
Watersong
[ECM Records, 2025]
Πρόκειται για το πέμπτο άλμπουμ της Σαβίνας Γιαννάτου και των Primavera en Salonico στην ECM, μετά από τα “Terra Nostra” (2003), “Sumiglia” (2005), “Songs of an Other” (2008) και “Songs of Thessaloniki” (2015). “Watersong” είναι ο τίτλος του, και συμμετέχει σ’ αυτό και η τυνήσια τραγουδίστρια Lamia Bedioui, η οποία ζει από δεκαετίες στην Ελλάδα. Η Bedioui είχε συμμετάσχει και στο “Terra Nostra”, στο ξεκίνημα των 00s, κι έτσι, δύο δεκαετίες μετά, ξαναβρίσκει, δισκογραφικώς, τους φίλους και συνεργάτες της, προσφέροντας και αυτή την ωραία φωνή της στην ολοκλήρωση του δίσκου.
Οι δύο τραγουδίστριες, η Σαβίνα Γιαννάτου και η Lamia Bedioui, είναι εντυπωσιακές, συμπληρώνοντας, θα έλεγα, η μία την άλλη. Έτσι, η πιο «μυστήρια», η πιο «μεταφυσική» και η πιο «αέρινη» φωνή της Γιαννάτου συνυπάρχει με την περισσότερο λαϊκή και γήινη φωνή της Bedioui, μοιράζοντας μεταξύ τους και τα βοκαλιστικά στοιχεία και τους αυτοσχεδιασμούς.
Το “Watersong” ηχογραφήθηκε στα Sierra Studios, στην Αθήνα, τον Μάρτιο του 2022, και, πέρα από τις δύο τραγουδίστριες, συμμετέχουν σ’ αυτό και οι Primavera en Salonico, δηλαδή οι Κώστας Βόμβολος κανόνας, ακορντεόν, Χάρης Λαμπράκης νέι, Κυριάκος Γκουβέντας βιολί, Γιάννης Αλεξανδρής ούτι, Μιχάλης Σιγανίδης κοντραμπάσο και Dine Doneff κρουστά – ένα σούπερ γκρουπ, γι’ αυτού του είδους τις μουσικές, με μεγάλη και καταγραμμένη ιστορία.
Ο δίσκος αποκαλείται “Watersong”, επειδή περιστρέφεται άλλοτε πιο στενά και άλλοτε πιο χαλαρά γύρω από το θέμα «νερό», αν και το βασικό δεν είναι αυτό. Το βασικό, εδώ, είναι το ρεπερτόριο, και ο τρόπος που εξελίσσεται αυτό, τόσο οργανικά-ενορχηστρωτικά, όσο και φωνητικά, δημιουργώντας ένα στέρεο σώμα σύγχρονης world music.
![SAVINA YANNATOU / PRIMAVERA EN SALONICO AND LAMIA BEDIOUI Watersong [ECM Records, 2025]](/sites/default/files/inline-images/a%20LIFO%20ECM%201%20Savina%20Yannatou%201.jpg)
Τα τραγούδια, τα περισσότερα εκ των οποίων ενορχηστρώνει ο Βόμβολος, είναι πολλά και προέρχονται από πολλές και διαφορετικές περιοχές. Το γεγονός, όμως, πως αποδίδονται αυτά από ένα σταθερό γκρουπ, της κλάσης των Primavera en Salonico, σβήνει τις όποιες διαφορές, τις όποιες προεξοχές, ομογενοποιώντας το τελικό αποτέλεσμα.
Έτσι ο ακροατής φθάνει να ακούει, σχεδόν αποσβολωμένος, τραγούδια ανωνύμων, παραδοσιακά και λίγα επωνύμων, από την Ελλάδα, την Αίγυπτο, την Κύπρο, την Ισπανία, την Ιταλία (Καλαβρία), την Μικρά Ασία, την Ιρλανδία, την Κορσική, ακόμη και από την αφρο-Αμερική (μέσω του κλασικού spiritual “Wade in the water”). Κάποιες φορές, δε, τα τραγούδια γλιστρούν το ένα μέσα στο άλλο, επικοινωνώντας μεταξύ τους και ενώνοντας το Ασουάν με τη Βόρεια Μακεδονία και με τον νότο των ΗΠΑ.
Οι δύο τραγουδίστριες, η Σαβίνα Γιαννάτου και η Lamia Bedioui, είναι εντυπωσιακές, συμπληρώνοντας, θα έλεγα, η μία την άλλη. Έτσι, η πιο «μυστήρια», η πιο «μεταφυσική» και η πιο «αέρινη» φωνή της Γιαννάτου συνυπάρχει με την περισσότερο λαϊκή και γήινη φωνή της Bedioui, μοιράζοντας μεταξύ τους και τα βοκαλιστικά στοιχεία και τους αυτοσχεδιασμούς.
Τέλος η ορχήστρα, η Primavera en Salonico, υπό τον Κώστα Βόμβολο, δεν μπορεί παρά να είναι, και αυτή, όχι μόνο ουσιαστική μα ταυτοχρόνως και ρηξικέλευθη. Άξιοι σολίστες, με σοβαρές περγαμηνές από δεκαετίες και πάντα με αίσθηση του μέτρου, οι μουσικοί που ακούγονται εδώ αποτελούν επίσης ένα, το ίδιο με τις φωνές, αξεπέραστο εχέγγυο, προκειμένου το “Watersong” να καταστεί εντυπωσιακό σε κάθε διάστασή του. Ένας πολύ αξιόλογος δίσκος.
The Song of Klidonas
VIJAY IYER / WADADA LEO SMITH
Defiant Life
[ECM Records, 2025]
Δεν συνεργάζονται για πρώτη φορά στην ECM, σε σχήμα ντούο, ο πιανίστας Vijay Iyer και ο τρομπετίστας Wadada Leo Smith, καθώς έχει προηγηθεί το άλμπουμ τους “A Cosmic Rhythm with Each Stroke” το 2016. Υπάρχει λοιπόν παρελθόν, και σίγουρα υπάρχει... ένα πολύ ενδιαφέρον παρόν, καθώς η νέα συνάντηση των δύο, στο “Defiant Life”, είναι άκρως δημιουργική και σαν άκουσμα αποκαλυπτική.
Πότε (ξανα)βρέθηκαν οι δυο τους; Στο Auditorio Stelio Molo RSI του Λουγκάνο, τον Ιούλιο του 2024, γράφοντας έξι κομμάτια (τα τέσσερα είναι από κοινού, ενώ ο καθένας έδωσε και από μία προσωπική σύνθεση), δημιουργώντας ένα άλμπουμ απλώς ξεχωριστό, μέσα στην τελευταία παρτίδα των ECM-παραγωγών.
Ένα πρώτο που πρέπει να ειπωθεί είναι πως ο Iyer χειρίζεται, εδώ, εκτός από πιάνο, fender rhodes και ηλεκτρονικά, ενώ ο Smith την τρομπέτα του κλασικά. Έτσι το άκουσμα δεν είναι απλώς εμπλουτισμένο, μα και εξαιτίας αυτών ακριβώς των εμπλουτισμών, από τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά όργανα, αποκτά μια άλλη δυναμική. Περισσότερο πειραματική, πιο «προχωρημένη», με πολύ δημιουργικά background, που προσφέρουν σε ατμόσφαιρες και υπαινιγμούς μ’ ένα σχεδόν καθηλωτικό τρόπο.
Ιδίως στο πρώτο... τεράστιο κομμάτι του CD, το 12λεπτο “Sumud” (σύνθεση και των δύο), με την μνεία στον παλαιστινιακό αγώνα, το δέσιμο, η επικοινωνία και η ευχέρεια των δύο σ’ έναν αυτοσχεδιασμό, που έχει τον τρόπο να ανανεώνει συνεχώς το ενδιαφέρον σου, είναι υποδειγματική – και παραδειγματική. Το ίδιο θα λέγαμε και για το 6λεπτο blues “Floating river requiem” (σύνθεση του Smith), που είναι αφιερωμένο στον Patrice Lumumba (1925-1961), τον ηγέτη της κονγκολέζικης ανεξαρτησίας και βεβαίως για το 13λεπτο “Elegy: the pilgrimage”, όπως και για το βαρύ ελεγειακό “Kite” (του Iyer) αφιερωμένο στον παλαιστίνιο συγγραφέα Refaat Alareer, που σκοτώθηκε σε βομβαρδισμό των Ισραηλινών στη Γάζα, στις 6 Δεκεμβρίου του ’23, στα 44 χρόνια του.
Γενικά, το “Defiant Life” φαίνεται να αποδίδει έναν ιδιότυπο φόρο τιμής στο ξεχωριστό άλμπουμ “Ten Freedom Summers” [Cuneiform, 2012] του Wadada Leo Smith και όχι μόνον γιατί ο τίτλος του είναι δανεισμένος, κατά μίαν έννοια, από το track “Emmett Till: Defiant, fearless” εκείνου του άλμπουμ (δες κι εδώ για περισσότερες πληροφορίες https://www.lifo.gr/culture/music/wadada-leo-smith-enas-moysikos-tis-tzaz-poy-synehizei-na-ekplissei-sta-80-toy).
Ένας συναρπαστικός δίσκος γενικώς, από τους σπουδαιότερους της πιο τελευταίας ECM-φάσης.
Floating River Requiem (for Patrice Lumumba)
ANOUAR BRAHEM
After the Last Sky
[ECM Records, 2025]
Ήταν 1991, όταν ο Tυνήσιος ουτίστας Anouar Brahem θα κυκλοφορούσε, για πρώτη φορά, ένα άλμπουμ του στην ECM, το “Barzakh”. Και θα ήταν ένας άλλος πολύ σημαντικός δίσκος του από τα 90s, το “Thimar” του 1997, όταν ο master οργανοπαίκτης θα συνεργαζόταν με τον κοντραμπασίστα Dave Holland – έναν μουσικό, που θα τον συναντούσαμε, έκτοτε, ακόμη κάποιες φορές δίπλα στον Τυνήσιο. Να θυμίσουμε τα άλμπουμ “Vague” του 2003 και “Blue Maqams” του 2017.
Και κάπως έτσι από το 2017 ερχόμαστε στο 2025, και στο “After the Last Sky”, το πιο καινούριο CD του Anouar Brahem για την ECM, το οποίο περιλαμβάνει δέκα δικές του συνθέσεις και μία των Brahem / Holland. Ο δίσκος είναι ηχογραφημένος στο Λουγκάνο, τον Μάιο του ’24 και εκτός των Brahem και Holland συμμετέχουν στο session η τσελίστρια Anja Lechner και ο πιανίστας Django Bates. H Lechner δεν είχε δισκογραφήσει ξανά με τον Brahem, αλλά είναι γνώστρια του ρεπερτορίου του, καθώς έχει συμπεριλάβει συνθέσεις του και σε live και σε άλμπουμ, ενώ ο Bates ήταν ο πιανίστας και στο “Blue Maqams”.
Θα μπορούσε κάποιος να γράψει για ένα είδος σούπερ γκρουπ που παρουσιάζεται εδώ, και δεν θα ήταν τούτο κάτι έξω από την πραγματικότητα. Οι τέσσερις μουσικοί είναι σαν να παίζουν χρόνια μαζί (ισχύει για κάποιους, όπως είπαμε) με την Lechner να εντάσσεται δίχως πρόβλημα στο σχήμα, επεκτείνοντας τις βαθιές μελωδίες τού Τυνήσιου προς την κατεύθυνση μιας... oriental chamber music.
Την απολαμβάνεις, θέλω να πω, την Γερμανίδα σε συνθέσεις σαν την “In the shade of your eyes” ή σαν την φερώνυμη με τον τίτλο του δίσκου, τόσο σε ρόλο lead όσο και στο background. [Ο τίτλος “After the last sky” προέρχεται από έναν στίχο του παλαιστίνιου ποιητή και συγγραφέα Mahmoud Darwish (1941-2008), ο οποίος ρωτά σ’ ένα ποίημά του «πού πρέπει να πετάξουν τα πουλιά, μετά τον τελευταίο ουρανό;»].
Σε κάθε περίπτωση το “After the Last Sky” διαθέτει έναν ελεγειακό, έναν μελαγχολικό χαρακτήρα, τουλάχιστον στη μεγαλύτερη διάρκειά του, που σίγουρα δεν είναι άμοιρος όλων εκείνων που συμβαίνουν στην Γάζα και που ασυζητητί ευαισθητοποιούν τον Brahem προκειμένου να συνθέσει μερικά αριστουργηματικά κομμάτια, σαν τα “The eternal olive tree”, “Dancing under the meteorites”, “Never forget” κ.λπ.
Βαθιά συναισθηματικός δίσκος, με τους τέσσερις μουσικούς να παραμένουν προσηλωμένοι στο όραμά τους καθ’ όλη τη διάρκειά του.
The Eternal Olive Tree
BILLY HART QUARTET
Just
ECM Records, 2025]
Ο μεγάλος, και σε αξία και στα χρόνια, ντράμερ Billy Hart (γενν. 1940) έχει παλαιά και πολυποίκιλη παρουσία στην ECM, η οποία έχει τη βάση της στη δεκαετία του ’70. Στη γερμανική εταιρεία ο Hart εμφανίστηκε, για πρώτη φορά, στο θρυλικό LP του Bennie Maupin “The Jewel in the Lotus” το 1974, πέρασε από ποικίλους δίσκους του Charles Lloyd εκεί, ενώ το 2012 θα έκανε και το πρώτο προσωπικό άλμπουμ του στην εταιρεία του Manfred Eicher, το “All Our Reasons”, για να ακολουθήσουν το “One is the Other” το 2014, το “Find the Way” με Aaron Parks & Ben Street το 2017, πριν φθάσουμε στο παρόν “Just” – ένα CD, που αθροίζει την προσφορά του διακεκριμένου ντράμερ και συνθέτη στην ετικέτα.
Στο παρόν session, που ηχογραφήθηκε κάπου στην Νέα Υόρκη, το 2021, παρακολουθούμε τον Billy Hart μαζί με τους συνοδοιπόρους του Mark Turner τενόρο σαξόφωνο, Ethan Iverson πιάνο και Ben Street κοντραμπάσο, σε μια σειρά συνθέσεων, δέκα στον αριθμό, που ανήκουν στα τρία από τα τέσσερα μέλη του γκρουπ (πιο συγκεκριμένα τρεις είναι γραμμένες από τον Hart, τέσσερις από τον Iverson και τρεις από τον Turner).
Ο ήχος εδώ, πιάνει φυσικά και... υπερατλαντικές στροφές, με το blues ενίοτε να κυριαρχεί (άκου το 7λεπτο “South Hampton”, μία από τις ωραιότερες συνθέσεις του δίσκου, που ανήκει στον Iverson), με το ρυθμικό τμήμα να στηρίζει άψογα το βάθρο, πάνω στο οποίο θα πατήσουν οι μελωδίες και οι αυτοσχεδιασμοί των δύο lead οργάνων, του τενόρου και του πιάνου, και με το άκουσμα να εμφανίζει μια πληθωρικότητα, κρατώντας σε τσιτωμένο (ως ακροατή) σε όλη την εξέλιξή του.
Τα πράγματα, εδώ, είναι οπωσδήποτε μελετημένα, με τους αυτοσχεδιασμούς να είναι συγκεκριμένοι, σύντομοι και πλήρεις, παίρνοντας αφορμή από τις γερές μελωδίες (ακούμε το 7λεπτο “Billy’s waltz” του Turner), με τα κομμάτια να αποπνέουν τη μαεστρία και τη σιγουριά σπουδαίων τεχνιτών της jazz, που συλλαμβάνονται εδώ σε μεγάλη φόρμα.
South Hampton
