Έρωτας και μνήμη: Η «Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού» έγινε 20 χρονών

Η «Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού» έγινε 20 χρονών Facebook Twitter
Αν σήμερα η ταινία εξακολουθεί να είναι ερωτικά relevant, οφείλεται στο γεγονός ότι ο Κάουφμαν δεν πιστεύει στις αδελφές ψυχές, στους larger than life έρωτες που τροφοδότησαν επί αιώνες τη ρομαντική μυθοπλασία.
0

Αν μια εξωγήινη φυλή προσπαθούσε να εξακριβώσει ποιες ταινίες ξεχώρισε η ανθρωπότητα από έναν και πλέον αιώνα κινηματογράφου και μελετούσε το υλικό των πρώτων χρόνων εδραίωσης των social media, θα κατέληγε σε τρεις: την Amelie, το V for Vendetta και την Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού. Η πρώτη κάνει αραιές εμφανίσεις πια, το score του Γιαν Τίρσεν σταμάτησε να ακούγεται παντού, αν και ξέρουμε ότι θα επανέλθει όταν χρειαστούμε ξανά την καρτποσταλική Μονμάρτρη. Η δεύτερη εξαφανίστηκε εντελώς, ανέλαβαν άθελά τους τα Minions τον ρόλο του σοσιαλμιντιακού επαναστάτη απέναντι στους «πέντε Μασόνους που κυβερνούν τον κόσμο» κι έτσι δεν ήταν πια απαραίτητη. Η Αιώνια Λιακάδα επιμένει.

Πέρα από την εξωκινηματογραφική ζωή της στα social media, η δημιουργία των Μισέλ Γκοντρί και Τσάρλι Κάουφμαν παραμένει στην κινηματογραφική επικαιρότητα και εξακολουθεί να κερδίζει οπαδούς. Αυτό οφείλεται εξίσου στην ανεξάντλητη δημιουργικότητα του πρώτου, στον κυνισμό του δεύτερου και στο γεγονός ότι ελαχιστοποιήθηκαν οι ρομαντικές ταινίες που μπόρεσαν να διεισδύσουν τόσο βαθιά στο συλλογικό ασυνείδητο τα χρόνια που ακολούθησαν – και ελαχιστοποιήθηκαν και οι ρομαντικές ταινίες που παράγονται, μα αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Ο έρωτας είναι βασική θεματική της ταινίας, μα όχι κυρίαρχη. Η μνήμη έχει την πρωτοκαθεδρία και ο έρωτας εξερευνάται υπό το πρίσμα της.

Λίγοι το θυμούνται, αλλά το παρόν της δράσης της ταινίας, η πρώτη σκηνή της δηλαδή, εκτυλίσσεται τη μέρα του Αγίου Βαλεντίνου. Ο Τζόελ, ένας εμφανώς καταθλιπτικός σαραντάρης, δηλώνει άρρωστος για να αποφύγει τη δουλειά, παίρνει το τρένο μέχρι το Μοντόκ, νιώθει μόνος και αναπολεί μια πρώην του, τη Ναόμι. Στο τρένο του γυρισμού γνωρίζει την Κλέμενταϊν, μια υπάλληλο βιβλιοπωλείου, η οποία τον προσκαλεί στο διαμέρισμά της. Μην τα πολυλογούμε, σύντομα θα μάθουμε ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο Τζόελ και η Κλέμενταϊν γνωρίζονται για…πρώτη φορά, καθώς η ταινία έχει στοιχεία επιστημονικής φαντασίας.

Στο σύμπαν της, μέσω μιας διαδικασίας που επινόησε ένας νευροχειρούργος –ο Τομ Γουίλικινσον, που χάσαμε πριν μερικές εβδομάδες– μπορείς να διαγράψεις έναν άνθρωπο εντελώς από τη μνήμη σου με μια απλή επεμβατική διαδικασία. Ο Τζόελ και η Κλεμεντάιν, λοιπόν, έβγαιναν για δυο χρόνια και η σχέση τους πήγαινε από το κακό στο χειρότερο, με αποτέλεσμα μετά από έναν μεγάλο καυγά τους εκείνη να εξαφανιστεί, αποφασίζοντας να τον διαγράψει εντελώς από τη μνήμη της. Μόλις ο Τζόελ το μαθαίνει, καταρρακώνεται και αποφασίζει να πράξει το ίδιο. Κατά τη διάρκεια της «επέμβασης», παρακολουθούμε στάδια της σχέσης τους, από το τέλος προς την αρχή.

Η «Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού» έγινε 20 χρονών Facebook Twitter
Όχι, ο Τζόελ και η Κλέμενταϊν δεν αποτελούν ζευγάρι προγραμματισμένο να είναι (και να ξαναείναι) μαζί από μια απώτερη δύναμη.

Πρόκειται για το γέννημα ενός ευτυχούς καλλιτεχνικού γάμου, εκείνου των Μισέλ Γκοντρί και Τσάρλι Κάουφμαν. Ο πρώτος βρήκε στο σενάριο του δεύτερου το περιεχόμενο που έλειψε από επόμενες δημιουργίες του, κι ο δεύτερος έναν άνθρωπο που θα εικονογραφήσει τις μυριάδες ανησυχίες του και τις αυτοψυχαναλυτικές τους διακλαδώσεις με οπτικά ευρήματα, θα τις βάλει σε σειρά και θα τις περάσει από ένα πιο αισιόδοξο φίλτρο.

Αν ο Κάουφμαν διασκεύαζε ποτέ το «Κοριτσάκι με τα σπίρτα», στο τελευταίο του όραμα η γιαγιά του δεν θα το έπαιρνε αγκαλιά να πετάξουνε παρέα, αλλά θα του έλεγε ότι ο «κόσμος μας είναι σκατά και η μάνα σου δεν σε ήθελε ποτέ της, αλλά χαίρομαι που θα πεθάνεις, γιατί θα ησυχάσεις επιτέλους, και να ξέρεις ότι δεν πειράζει που είσαι μόνη μες στο κρύο, όλοι μας μόνοι πεθαίνουμε». Δεν υπερβάλλουμε, κατά κάποιον τρόπο έχει κάνει όντως αυτή την ταινία, αλλά δεν θα επεκταθούμε, θα ήταν ένα spoiler αχρείαστο για τις ανάγκες του παρόντος.

Καθώς ο Τζόελ στα μισά της διαδικασίας αλλάζει γνώμη και, ναρκωμένος, προσπαθεί να σώσει οτιδήποτε αν σώζεται από τις αναμνήσεις του με την Κλέμενταϊν, πινακίδες και βιβλία αδειάζουν, πρόσωπα γίνονται άμορφα και συνομιλίες παραμορφώνονται – δείτε την ταινία με το καλύτερο δυνατό ηχοσύστημα.

Μέσα από χειροποίητα τρικ μπροστά στον φακό και όχι στο post-production, καθώς χρησιμοποιήθηκαν ελάχιστα ψηφιακά εφέ, με ευφάνταστες χειροτεχνίες και ιδιοφυείς μεταβάσεις από το ένα μέρος στο άλλο –πραγματικό έγκλημα η απουσία της Βάλντις Οσκαρσντότιρ από τις υποψηφιότητες του Όσκαρ Μοντάζ εκείνης της χρονιάς– ο Γκοντρί μάς βάζει στο μυαλό του ήρωα και δημιουργεί μια συναρπαστική, σύνθετη αφήγηση που δεν ξεχνά ποτέ το συναισθηματικό σημείο αναφοράς της, δεν χάνεται στον σουρεαλισμό και στην παραδοξότητα.

Η «Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού» έγινε 20 χρονών Facebook Twitter
Μετά από μεγάλους χωρισμούς κι από στενάχωρες ή/και τραυματικές εμπειρίες, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης μάς ωθεί στην αναζήτηση της λήθης.

Επίσης, το score του Τζον Μπράιον, από τα πιο πολυακουσμένα της δεκαετίας, έρχεται για να ενώσει το συναισθηματικό με το παράδοξο και να δώσει στο αμερικανικό indie το μουσικό του ιδίωμα για την επόμενη δεκαετία. Και, φυσικά, πολλά οφείλονται στο πρωταγωνιστικό ζεύγος.

Ο Τζιμ Κάρεϊ είχε περάσει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο πριν ξεκινήσει τα γυρίσματα, αυτό είναι κοινή γνώση πια, κι έτσι θα δεις πολλούς να γράφουν ότι εκεί οφείλεται η μετρημένη του ερμηνεία, η κατάδυσή του στην εσωστρεφή, μελαγχολική φύση του χαρακτήρα. Κι όμως, ο Κάρεϊ ήθελε αρκετές φορές να δώσει πολλά παραπάνω, να αφεθεί να οργιάσει, και ο Γκοντρί τον έβαζε να αφαιρεί, να αφήσει στην άκρη όλα τα συνήθη «κόλπα» του. Ακόμα και στις σκηνές που υποδύεται ως ενήλικος τον πεντάχρονο Τζόελ, δεν υπάρχει ίχνος από τη γνώριμη, μανιακή του περσόνα, δεν έχουμε ξαναδεί τέτοιον τύπο ερμηνείας από αυτόν στο σύνολο της φιλμογραφίας του.

Και, έπειτα, η Κέιτ Γουίνσλετ έρχεται για να φέρει αλήθεια σε έναν χαρακτήρα που στα χαρτιά φάνταζει υπόδειγμα εκκεντρικότητας, στα χέρια μιας άλλης ηθοποιού θα μπορούσε να γίνει απλά η «κοπέλα που αλλάζει μαλλί ανάλογα με τη διάθεσή της», όχι ολοκληρωμένος χαρακτήρας, αλλά μια σειρά από ανακυκλούμενα τικ, κι έτσι θα χανόταν η δυναμική ζεύγους ανάμεσά τους και, μαζί της, η δύναμη και η γοητεία της ταινίας.

Η «Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού» έγινε 20 χρονών Facebook Twitter
Η Κέιτ Γουίνσλετ έρχεται για να φέρει αλήθεια σε έναν χαρακτήρα που στα χαρτιά φάνταζει υπόδειγμα εκκεντρικότητας, στα χέρια μιας άλλης ηθοποιού θα μπορούσε να γίνει απλά η «κοπέλα που αλλάζει μαλλί ανάλογα με τη διάθεσή της».

Μιλώντας για τη γοητεία της, αν σήμερα, ακριβώς είκοσι χρόνια από την αμερικανική πρεμιέρα της, η ταινία εξακολουθεί να είναι ερωτικά relevant, οφείλεται στο γεγονός ότι ο Κάουφμαν δεν πιστεύει στις αδελφές ψυχές, στους larger than life έρωτες που τροφοδότησαν επί αιώνες τη ρομαντική μυθοπλασία – και αποτέλεσαν αιτία κι αφορμή αναζήτησης του μεγάλου «δράματος» για πολλούς από εμάς.

Όχι, ο Τζόελ και η Κλέμενταϊν δεν αποτελούν ζευγάρι προγραμματισμένο να είναι (και να ξαναείναι) μαζί από μια απώτερη δύναμη. Είναι, όμως, δυο άνθρωποι που καθένας τους απαντά σε μια σειρά από ερωτήματα και ανάγκες του άλλου –στις σκηνές της παιδικής ηλικίας του Τζόελ αυτό καθίσταται (παραπάνω από) σαφές– και νιώθουν έλξη. Ο έρωτας είναι βασική θεματική της ταινίας, μα όχι κυρίαρχη. Η μνήμη έχει την πρωτοκαθεδρία και ο έρωτας εξερευνάται υπό το πρίσμα της.

Μετά από μεγάλους χωρισμούς κι από στενάχωρες ή/και τραυματικές εμπειρίες, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης μάς ωθεί στην αναζήτηση της λήθης. Έλα, όμως, που δίχως την εμπειρία, δίχως την αφομοίωση και την ανάμνησή της, είναι αδύνατη η εξέλιξη. Χωρίς αυτές, καταδικαζόμαστε στα ίδια λάθη, επιβεβαιώνουμε τον μέγα πεσιμιστή, τον Νίτσε, που όχι τυχαία μνημονεύεται στο έργο.

Ο Κάουφμαν ξεκινά το σενάριο με τη σκηνή της νέας τους συνάντησης και μετά μας δείχνει την πρότερη αποδόμηση της σχέσης τους, επειδή πιστεύει ότι κάθε αρχή κρύβει ένα τέλος. Το αρχικό του σενάριο τελείωνε απαισιόδοξα και…νιτσεϊκά – μπορείτε να αναζητήσετε περισσότερα εκεί έξω. Και εκεί ήρθε ο Γκοντρί, που πιστεύει ότι κάθε τέλος είναι αφορμή για μια (νέα) αρχή, και άλλαξε το φινάλε.

Η «Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού» έγινε 20 χρονών Facebook Twitter
Κατά τη διάρκεια της «επέμβασης», παρακολουθούμε στάδια της σχέσης τους, από το τέλος προς την αρχή.

Και έτσι ο Τζόελ και η Κλέμενταϊν τα ξαναβρίσκουν, αφού έχουν ακούσει τις κασέτες και όσα ροκάνισαν τη σχέση τους. Και επιλέγουν να ξεκινήσουν μια σχέση με τα χαρτιά τους ανοιχτά. Πραγματολογικά μιλώντας, είναι δυο άγνωστοι που (ξανα)συστήνονται και ξεκινούν κάτι από την αρχή – έχουν το ίδιο πρόσωπο και τα ίδια χαρακτηριστικά, μόνο για λόγους που αναφέραμε παραπάνω. Χάρη στην υπενθύμιση αυτής της προηγούμενης εμπειρίας τους, όμως, είναι έτοιμοι να συνδεθούν με διαφορετικό τρόπο, δυνητικά καλύτερο. Και είναι ο τόνος αυτών των σκηνών, η αδιαμφισβήτητη θετικότητα, που δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες και αμφιβολίες.

Στη δημιουργική μάχη σκηνοθέτη και σεναριογράφου, ο σκηνοθέτης έχει τον τελευταίο λόγο. Το φινάλε της «Αιώνιας Λιακάδας» αποτελεί κι ένα εξαίρετο εκπαιδευτικό παράδειγμα σκηνοθετικής παρέμβασης στο κείμενο. Χωρίς να πειράξεις λέξη από όσα λένε οι χαρακτήρες, με μια αλλαγή της τονικής προσέγγισης, το φινάλε αυτό θα γινόταν πιο δυσοίωνο, όπως επιθυμούσε ο Κάουφμαν. Ο Γκοντρί επιλέγει συνειδητά την (είπαμε, κατακτημένη) αισιοδοξία.

Κι έτσι το καθαρό μυαλό του τίτλου δεν συμπίπτει με το αδειανό, με το μυαλό ενός μωρού, όπως ακούμε να υπόσχεται η επιστημονική εταιρεία στους πελάτες της. Ούτε με το μυαλό ενός τουρίστα, ενός ανθρώπου που δεν άφησε καμία εμπειρία να τρυπήσει τον φλοιό της πρώτης εντύπωσης και να αποθηκευθεί στον εσωτερικό σκληρό του. Είναι εκείνο το μυαλό που μελέτησε τα σύννεφα, μάντεψε με τι ζώο μοιάζουν, πρόσεξε πότε κοχλάζουν και πότε εγκυμονούν βροχή και δεν λογάριασε τη λιακάδα για αναπόφευκτη βεβαιότητα, ούτε για απώτερο ιδανικό, μα για αγαθό που μπορεί να εννοηθεί μόνο μέσα από την αντιπαραβολή του με τις θύελλες. Ίσως και να κατακτηθεί. Όπως κατακτήθηκε σταδιακά η αγάπη για την ταινία από εικοσάρηδες και τριαντάρηδες του 2004, μέσα από εμπειρίες συναφείς, για να την τοποθετήσει στο ψηλότερο όρος του κινηματογραφικού τους κανόνα. Πιο κοντά στον ήλιο, δηλαδή.

Eternal Sunshine of the Spotless Mind Official Trailer

Οθόνες
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ερωτικές ιστορίες κάτω από τα αστέρια στο Cine Paris

Οθόνες / Ερωτικές ιστορίες κάτω από τα αστέρια στο Cine Paris

Ένα υπέροχο κινηματογραφικό αφιέρωμα στο στέκι της Πλάκας, με παλιές δόξες, όπως το «Brief Encounter» και το «Roman Holiday» αλλά και πιο σύγχρονες, όπως το κομψοτέχνημα «In the Mood for Love» και το σπαραχτικό «Cold War».
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Βασίλη και Δάφνη, πώς γυρίσατε την πιο αφοπλιστική ερωτική σκηνή του ελληνικού σινεμά;

Lifo Videos / Βασίλη και Δάφνη, πώς γυρίσατε την πιο αφοπλιστική ερωτική σκηνή του ελληνικού σινεμά;

Ο βραβευμένος σκηνοθέτης και σεναριογράφος Βασίλης Κεκάτος, μαζί με την πρωταγωνίστριά του, Δάφνη Πατακιά, μιλούν για όσα έζησαν στα γυρίσματα της ταινίας «Οι άγριες μέρες μας» – μιας ιστορίας με χαρακτήρες που είναι «γλυκά τσογλανάκια».
ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ
«Made in Vain»: Γιατί ένας άνθρωπος θέλει να γίνει bodybuilder;

Οθόνες / «Made in Vain»: Γιατί ένας άνθρωπος θέλει να γίνει bodybuilder;

Ένα αποκαλυπτικό ελληνικό ντοκιμαντέρ που αποτυπώνει την ωμή αλήθεια για το άθλημα του bodybuilding –έναν κόσμο όπου δοκιμάζονται τα όρια σώματος και πνεύματος– έρχεται στις αίθουσες την Πέμπτη 29 Μαΐου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Είναι η «Κιούκα» η «ελληνική ταινία της χρονιάς»;

The Review / Τι είναι αυτό που κάνει την ταινία «Κιούκα» να συζητιέται τόσο;

O Χρήστος Παρίδης συνομιλεί με τη Βένα Γεωργακοπούλου για την ταινία «Κιούκα: Πριν το τέλος του καλοκαιριού» του 31χρονου Κωστή Χαραμουντάνη. Πώς καταφέρνει το όραμα ενός millennial σκηνοθέτη να ξεχωρίζει στο σύγχρονο ελληνικό σινεμά — και γιατί αξίζει την προσοχή μας;
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ρίτσαρντ Γκιρ: Η αβάσταχτη γοητεία της σεμνότητας 

Οθόνες / Ρίτσαρντ Γκιρ: Η αβάσταχτη γοητεία της σεμνότητας 

Με αφορμή την έξοδο του «Oh, Canada» στις εγχώριες αίθουσες, ανατρέχουμε στο σύνολο της καριέρας ενός σταρ που οι περισσότεροι θεωρούμε δεδομένο, ίσως επειδή όσα κάνει στην οθόνη φαντάζουν τόσο ανεπιτήδευτα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Κάν’ το όπως ο Γκοντάρ

Ανταπόκριση από τις Κάννες / Κάν’ το όπως ο Γκοντάρ

Ως άλλος Αμερικανός στο Παρίσι του ’60, ο Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ με τη φετινή του συμμετοχή, το ασπρόμαυρο «Nouvelle Vague», αποτίνει φόρο τιμής στον θρυλικό auteur του γαλλικού Νέου Κύματος, υπενθυμίζοντάς μας την τέχνη (και το θράσος) της νεότητας.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Στις σχολικές γιορτές ο Θοδωρής Σελέκος ζήλευε τα φτερά αγγέλου που είχε ο φίλος του ο Παναγιώτης

Οθόνες / Στις σχολικές γιορτές ο Θοδωρής Σελέκος ζήλευε τα φτερά αγγέλου που είχε ο φίλος του ο Παναγιώτης

Ο Θοδωρής Σελέκος μεγάλωσε στο Νέο Ηράκλειο και ασχολείται με τον κινηματογράφο . Στα πρώτα του βήματα ήταν μέρος της κολεκτίβας ATH KIDS. Έχει σκηνοθετήσει βιντεοκλίπ για καλλιτέχνες όπως ο Ethismos, ο Saske, οι Sworr και διαφημιστικά για brands όπως η Muerte Inc. Παλιότερα άκουγε περισσότερη hip-hop μουσική. Τώρα ακούει jazz και soul. Η πρώτη ταινία μικρού μήκους του ονομάζεται «Can you water a garden with tears?». Του αρέσει η ησυχία και οι αργές ταινίες.
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΚΟΥΛΑΚΗ
Χολιγουντιανή απόβαση στην Κρουαζέτ, μια πολιτική διαμαρτυρία αλλά και «ψαλίδι» στο γυμνό

Κάννες 2025 / Χολιγουντιανή απόβαση στην Κρουαζέτ, μια πολιτική διαμαρτυρία αλλά και «ψαλίδι» στο γυμνό

Στην τελετή έναρξης του Φεστιβάλ Καννών, ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο εξαπέλυσε για ακόμη μία φορά σφοδρή κριτική κατά της αμερικανικής πολιτικής, μια μικρή γαλλική ταινία εγκαινίασε το φεστιβάλ, ενώ οι λαμπερές σταρ υποχρεώθηκαν να περιορίσουν τις ημίγυμνες εμφανίσεις τους στο κόκκινο χαλί.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ποιος είναι τελοσπάντων αυτός ο Λεός Καράξ;

Οθόνες / Λεός Καράξ: Ποιος είναι ο σκηνοθέτης του Holy Motors;

«Δεν είμαι εγώ», δηλώνει ο ασυμβίβαστος Γάλλος δημιουργός στον τίτλο της φιλμικής του αυτοβιογραφίας, εντείνοντας το μυστήριο γύρω από το πρόσωπό του και προσθέτοντας ακόμη μία ψηφίδα σε ένα συναρπαστικό καλλιτεχνικό work in progress.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Οι 10 αγαπημένες ταινίες του Ένκε Φεζολλάρι

Μυθολογίες / «Όποτε θέλω να κλάψω, βλέπω το The Hours»: Οι 10 αγαπημένες ταινίες του Ένκε Φεζολλάρι

Το πρώτο ερωτικό σκίρτημα ήρθε με το Persona του Μπέργκμαν. Όταν είδε το Happy Together του Wong Kar-Wai, ήθελε να ουρλιάξει. Τα παθιασμένα συναισθήματα έχουν τον πρώτο λόγο στην κινηματογραφική λίστα του ηθοποιού και σκηνοθέτη.