Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Εξώφυλλο του περιοδικού «Παναθήναια»

«Οι παληές αθηναϊκές Απόκρηες»: Πώς γιορτάζονταν πριν έναν αιώνα;

0

Συνεχίζοντας τη σειρά με τα ανέκδοτα και σπάνια ντοκουμέντα σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, που εγκαινιάστηκε με τις εικόνες από την κατασκευή του σταθμού της Ομόνοιας, παρουσιάζουμε μια σειρά από σχέδια που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Παναθήναια» σχετικά με τις Απόκριες και άρθρα από το περιοδικό «Μπουκέτο» για τα αποκριάτικα έθιμα της παλιάς Αθήνας.

Όπως συμβαίνει μέχρι τις μέρες μας, οι Απόκριες είναι μια καλή αφορμή για να φουντώσει το κέφι! Εκτός όμως από το ξεφάντωμα, τα γλέντια, τους χορούς, το ποτό, τα παιχνίδια και τα ποικίλα έθιμα που μπορεί να συναντήσει κανείς αυτές τις μέρες ανάλογα με τον τόπο όπου βρίσκεται, οι Απόκριες ήταν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για φλερτ, πολιτική σάτιρα και κοινωνική αποσυμπίεση.

Σε δημοσιεύματα πριν από σχεδόν έναν αιώνα βλέπουμε ότι ένα από τα βασικά συνθήματα στις Απόκριες και τα καρναβάλια ανά τη χώρα ήταν το «Έξω η φτώχεια!», ενώ πλήθος κόσμου κατέκλυζε το κέντρο της Αθήνας για να παρακολουθήσει ή να γίνει μέρος της καρναβαλικής παρέλασης που εξελισσόταν στο κέντρο της πόλης, με την πομπή να περνάει από διάφορους δρόμους του κέντρου όπως η Αιόλου ή η Ερμού και να καταλήγει στην πλατεία Συντάγματος. Καλοντυμένες κυρίες και κύριοι με τα μεγάλα καπέλα τους χάζευαν από τα μπαλκόνια των σπιτιών τους το πλήθος. Το καρναβάλι της Αθήνας ήταν ένα μεγάλο γεγονός! 

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Έξω φτώχεια! Δημοσίευμα για την Αποκριά του 1931

Το κλίμα, η μόδα στις αμφιέσεις και η πολιτική σάτιρα αποτυπώνονται και στις εικόνες που κοσμούσαν το περιοδικό «Παναθήναια». Η έκδοσή του την Αθήνα του 1933 αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά δείγματα της αισθητικής των περιοδικών της εποχής.

Τις προηγούμενες ημέρες όλο και σε κάποιο σπίτι ή κοσμικό κέντρο θα είχαν βρεθεί πολλοί από αυτούς ως θαμώνες των θρυλικών αποκριάτικων χορών του Μεσοπολέμου. Εκείνων των χορών που και ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης τίμησε δεόντως με τις παρέες του, όπως και οι περισσότεροι (κυρίως πλούσιοι) νέοι της εποχής.

Το κλίμα, η μόδα στις αμφιέσεις και η πολιτική σάτιρα αποτυπώνονται και στις εικόνες που κοσμούν το περιοδικό «Παναθήναια». Η έκδοσή του στην Αθήνα του 1933 αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά δείγματα αισθητικής των περιοδικών της εποχής. Τα σχέδια αυτά σήμερα μοιάζουν με διακριτικά ζωγραφικά κοσμήματα. Τα τεύχη με τις εικόνες εκείνης της πολύ μακρινής Ελλάδας φυλάσσονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και προέκυψαν από δωρεά της συλλογής τους που έκαναν το 2016 η Λύντια και ο Νίκος Τρίχας.

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter

Οι κυρίες Μίνα Σταθοπούλου και Ευανθία Χαντζή από το Τμήμα Αναγνωστηρίου και Αρχειακής Έρευνας της Κεντρικής Υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους μάς αναφέρουν:

«Η συλλογή αυτή αποτελείται από 77 φακέλους, εκ των οποίων οι 38 αφορούν περιοδικά (ελληνικά, γερμανικά και γαλλικά) που καλύπτουν την περίοδο 1884-1958, 34 φακέλους με φύλλα ελληνικών και αμερικανικών εφημερίδων της περιόδου 1886-1957 και 5 φακέλους με ποικίλα έντυπα. Οι τίτλοι των εντύπων δεν αφορούν πλήρεις σειρές αλλά, όπως συμβαίνει συνήθως στις ιδιωτικές συλλογές, αποτελούν μια επιλογή του συλλέκτη βάσει των προσωπικών του ενδιαφερόντων και κριτηρίων. Ωστόσο, αυτή η επιλεκτική διάθεση δεν μειώνει στο ελάχιστο τη σημασία και τον πλούτο των πληροφοριών που μπορεί κανείς να αντλήσει από τα τεκμήρια.

Χαρακτηριστικό δείγμα αποτελούν και τα τεκμήρια που αφορούν τον εορτασμό της Αποκριάς. Με βάση τέσσερα περιοδικά της Συλλογής Τρίχα ("Παναθήναια", "Μπουκέτο", "Φαντάζιο" και "Θησαυρός") αποκομίζουμε μια αντιπροσωπευτική εικόνα για τα αποκριάτικα γλέντια στην παλιά Αθήνα, τα πειράγματα, τις στολές, τα έθιμα. Πέρα, όμως, από τις καθημερινές συνήθειες μπορούμε να παρακολουθήσουμε και τις πολιτικές προεκτάσεις του Καρναβαλιού μέσα από τη σάτιρα των πολιτικών και την πολιτική σκηνή της εποχής, που καλύπτει χρονικά την περίοδο από το 1900 έως και το 1958».

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter

Στην ίδια συλλογή υπάρχουν κι άλλα περιοδικά, στις σελίδες των οποίων βρίσκουμε αναφορές στις Απόκριες. Σε ένα από αυτά μάλιστα, το «Μπουκέτο», επίσης των αρχών του ’30, γίνεται εκτενής καταγραφή των αποκριάτικων γλεντιών της παλιάς Αθήνας. Και όταν το το ’30 έκαναν λόγο για παλιά Αθήνα, εννοούσαν την Αθήνα του 19ου αιώνα. Να μερικές εισαγωγές στα άρθρα που μπορείτε να διαβάσετε στις εικόνες:

ΕΧΑΣΑΜΕ ΤΟ ΚΕΦΙ ΜΑΣ;
ΤΑ ΑΠΟΚΡΗΑΤΙΚΑ ΓΛΕΝΤΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ

Τι διηγούνται οι λόγιοι. Το κόλπο του κ. Λάσκαρη. Πώς την έπαθε ο Πρίγκηψ Νικόλαος. Το γοβάκι της κυρίας Καρολίνας. Δύο… Υψηλότατοι και οι δύο Νικόλαοι!… Η μασκαράτα του κ. Πωπ. Όπου πλούτος και μελαγχολία! Τι διηγείται ο κ. Δάφνης. Δολοφονίες, αίματα, θάνατοι, νεκροί, ανατριχίλα!…

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία

«ΟΙ ΠΑΛΗΕΣ ΑΘΗΝΑΪΚΕΣ ΑΠΟΚΡΗΕΣ»

Πριν αρχίσουν οι χοροεσπερίδες και πριν ανοίξουν τα κοσμικά κέντρα. Ο θάνατος της ευθυμίας. Πάει κι η αποκριάτικη μακαρουνάδα!… Τα παληά αποκρηάτικα τραγούδια. Κυρίες και δούλες. Η αποκρηάτικη Σάτυρα. Ένα ποίημα του Ραμπαγά. Το πρώτο Κομιτάτο της Αποκρηάς. Η «Άνασσα Απόκρεω». Τι έγραψε ο κ. Δαμβέργης. […]

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία

ΤΑ ΠΕΡΙΕΡΓΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΗΑΣ

Η παληές Απόκρηες στα Μαστιχοχώρια της Χίου. Ο Αγάς και το Πρωτοπαλλήκαρο. Τα λαϊκά γλέντια. Μια παράδοξη διαδικασία. Η «Βασίλισσα της Απόκρηας». Οι «μουσκάρες» της Πάτμου και οι πατινάδες τους. Πώς γιορτάζουνε την Απόκρηα στην Πελοπόννησο. Τα κλαψοτράγουδα των παιδιών. Η «Γουρνοχαρά»! Το «Τραγούδι της Καθαρής Δευτέρας». Ο «θάνατος του Μακαρόνη» κτλ.

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία

Σε ένα άλλο κείμενο του Γιάννη Βλαχογιάννη με τον τίτλο «Μασκαράδες και πολίται στης κολώνες να βρεθήτε», γίνεται λόγος για τα Κούλουμα, τη σοβαρή και αξιογέλαστη ιστορία τους.

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο © Αρχείο ΓΑΚ - Κεντρική Υπηρεσία
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο ΓΑΚ - Κεντρική Υπηρεσία
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο ΓΑΚ - Κεντρική Υπηρεσία

Για τις Απόκριες και τα Κούλουμα στην παλιά Αθήνα μπορείτε να διαβάσετε μια παλιότερη ανάρτηση της LiFO με απολαυστικό φωτογραφικό υλικό

Σερπαντίνες, κομφετί, στρακαστρούκες, χιούμορ και όλα τα άλλα πολεμοφόδια του Καρναβαλιού είναι διαχρονικά!

Για το τέλος, μια γελοιογραφία από τις Απόκριες, όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Θησαυρός» στις 6 Φεβρουαρίου του 1958.

Καλές Απόκριες!

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Θησαυρός», 6 Φεβρουαρίου1958, φ. 16Β © Αρχείο ΓΑΚ - Κεντρική Υπηρεσία
Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το πρώτο ντοκιμαντέρ για την ηρωίνη γυρίστηκε σε αστυνομικό τμήμα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Το πρώτο ντοκιμαντέρ για την ηρωίνη γυρίστηκε σε αστυνομικό τμήμα

Ο αστυνομικός ρεπόρτερ της εφημερίδας «Ακρόπολις» αφηγείται σε φύλλο του Γεννάρη του 1931 όσα συνέβησαν σε παράρτημα ασφαλείας της Αθήνας και κατέγραψε η κάμερα του σκηνοθέτη Δημήτρη Γαζιάδη.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
To ξενοδοχείο InterContinental στην Καμπούλ είναι ένα μέρος που τα έχει δει όλα

Αρχαιολογία & Ιστορία / To ξενοδοχείο InterContinental στην Καμπούλ είναι ένα μέρος που τα έχει δει όλα

Από την εποχή που η πρωτεύουσα του Αφγανιστάν ήταν το σταυροδρόμι των χίπις μέχρι τους Ταλιμπάν, το θρυλικό InterContinental της Καμπούλ καταφέρνει, με κάποιον αξιοθαύμαστο τρόπο, να παραμείνει ανοιχτό μέχρι σήμερα.
THE LIFO TEAM
Ο σκανδαλώδης, πολυτελής και θαυμαστός κόσμος της Μαρίας Αντουανέτας

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ο σκανδαλώδης, πολυτελής και θαυμαστός κόσμος της Μαρίας Αντουανέτας

Είδωλο της ποπ κουλτούρας, fashion icon, influencer προτού καν εφευρεθεί ο όρος, εξακολουθεί να επηρεάζει τη μόδα με την απαράμιλλη γοητεία της. Μια έκθεση στο μουσείο V&A, η πρώτη για τη Γαλλίδα βασίλισσα στο Ηνωμένο Βασίλειο, μας το υπενθυμίζει.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ζαφείρης Γκούσιος: Ο κοινωνικός ονειροπόλος που πυροβόλησε τον πρώτο Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τι σκεφτόταν ο άνθρωπος που πυροβόλησε τον πρώτο Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας;

Ο Ζαφείρης Γκούσιος, που αυτοχαρακτηριζόταν «κοινωνικός ονειροπόλος», το 1927 αποπειράται να δολοφονήσει τον Παύλο Κουντουριώτη. Το πώς και το γιατί μέσα από τον Τύπο της εποχής.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μετέφρασε το Συμπόσιο του Πλάτωνα. Τον κατηγόρησαν και τον κυνήγησαν ανελέητα. Αυτοκτόνησε

Ιστορία / Μετέφρασε το Συμπόσιο του Πλάτωνα. Τον κυνήγησαν ανελέητα. Αυτοκτόνησε

Αυτή είναι η ιστορία του Ιωάννη Συκουτρή, ενός μεγάλου πνευματικού Έλληνα που κατηγορήθηκε ως άθεος για τη μετάφραση του «Συμποσίου» του Πλάτωνα εξ αιτίας της αναφοράς του στις «γενετήσιες σχέσεις στην αρχαία Ελλάδα».
ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΒΕΡΗΣ
Ο άλυτος γρίφος της Ιερουσαλήμ

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ο άλυτος γρίφος της Ιερουσαλήμ

Η απροσδόκητη κατάκτησή της από τους Ισραηλινούς στον πόλεμο των έξι ημερών. Ο Νταγιάν, ο Σαρόν και ο Χουσέιν της Ιορδανίας. Η Ιντιφάντα, ο PLO και η συντριβή τους. Το Τείχος, το Ορος του Ναού και οι υπόγειες σήραγγες. Μια συναρπαστική σύνοψη της ιστορίας μιας εκρηκτικής πόλης από τον Σάιμον Σίμπαγκ Μοντεφιόρε.
Ρήνεια: Το νησί των νεκρών απέναντι από τη Δήλο

Ιστορία μιας πόλης / Ρήνεια, η άλλη Δήλος

Ένα νησί που δεν προοριζόταν για ζωή αλλά για θάνατο. Απέναντι από τη λαμπρή Δήλο, η Ρήνεια κουβαλά τα πιο σιωπηλά –και ίσως πιο ανθρώπινα– μυστικά του Αιγαίου. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Ιστορία μιας πόλης / Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Στη μέση των Κυκλάδων, σ’ ένα νησί χωρίς μόνιμους κατοίκους, η γη κρύβει ακόμη φωνές. Αν ξέρεις πού να κοιτάξεις, η Δήλος αρχίζει να σου μιλά για θεούς που λατρεύτηκαν, εμπορικές αυτοκρατορίες που γεννήθηκαν, λαούς που ήρθαν και έφυγαν, και τελετές που παραμένουν μυστήριο. Το νησί αυτό υπήρξε κάποτε το κέντρο του κόσμου – και ακόμη κρατά μυστικά. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Η συγγραφέας, δημοσιογράφος και φεμινίστρια Λιλίκα Νάκου επισκέφθηκε το –υπό κρατική διαχείριση– πορνείο των Βούρλων τον Φλεβάρη του 1936, συνομίλησε με τις «γυναίκες της αμαρτίας» και μετέφερε τις εντυπώσεις της.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Τόσο οι γραπτές πηγές όσο και η εικονογραφία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας αποκαλύπτουν ότι οι θεοί και οι ήρωες ήταν μάλλον εκλεκτικότεροι των θνητών ως προς τη διατροφή τους. Και τα φαγητά τους έκρυβαν κίνητρα πέρα από την πείνα...
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Το βράδυ της 28ης Μαΐου 1987 ο 18χρονος Γερμανός προσγειώνεται με ένα Cessna στην Κόκκινη Πλατεία για να αποδείξει ότι «αν κάποιος σαν εμένα μπορεί να περάσει σώος και αβλαβής στην άλλη πλευρά, τότε δεν υπάρχει τόσο μεγάλος κίνδυνος, και ίσως να μπορούμε να τα βρούμε όλοι μεταξύ μας».
ΜΑΚΗΣ ΜΑΛΑΦΕΚΑΣ
Η Μεγαλόχαρη ως αστυνομικό λαγωνικό 

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τα «αντιλωποδυτικά θαύματα» της Παναγίας

Μια δημοσιογραφική έρευνα που έκανε το 1933 ο αστυνομικός ρεπόρτερ Ευστάθιος Θωμόπουλος κατέγραψε τους άθλους της Παναγίας· από την Κρήτη μέχρι τη Ροδόπη, οι πιστοί «έβλεπαν» τη δράση της, ένιωθαν ευγνώμονες και τη μαρτυρούσαν.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ