Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Εξώφυλλο του περιοδικού «Παναθήναια»

«Οι παληές αθηναϊκές Απόκρηες»: Πώς γιορτάζονταν πριν έναν αιώνα;

0

Συνεχίζοντας τη σειρά με τα ανέκδοτα και σπάνια ντοκουμέντα σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, που εγκαινιάστηκε με τις εικόνες από την κατασκευή του σταθμού της Ομόνοιας, παρουσιάζουμε μια σειρά από σχέδια που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Παναθήναια» σχετικά με τις Απόκριες και άρθρα από το περιοδικό «Μπουκέτο» για τα αποκριάτικα έθιμα της παλιάς Αθήνας.

Όπως συμβαίνει μέχρι τις μέρες μας, οι Απόκριες είναι μια καλή αφορμή για να φουντώσει το κέφι! Εκτός όμως από το ξεφάντωμα, τα γλέντια, τους χορούς, το ποτό, τα παιχνίδια και τα ποικίλα έθιμα που μπορεί να συναντήσει κανείς αυτές τις μέρες ανάλογα με τον τόπο όπου βρίσκεται, οι Απόκριες ήταν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για φλερτ, πολιτική σάτιρα και κοινωνική αποσυμπίεση.

Σε δημοσιεύματα πριν από σχεδόν έναν αιώνα βλέπουμε ότι ένα από τα βασικά συνθήματα στις Απόκριες και τα καρναβάλια ανά τη χώρα ήταν το «Έξω η φτώχεια!», ενώ πλήθος κόσμου κατέκλυζε το κέντρο της Αθήνας για να παρακολουθήσει ή να γίνει μέρος της καρναβαλικής παρέλασης που εξελισσόταν στο κέντρο της πόλης, με την πομπή να περνάει από διάφορους δρόμους του κέντρου όπως η Αιόλου ή η Ερμού και να καταλήγει στην πλατεία Συντάγματος. Καλοντυμένες κυρίες και κύριοι με τα μεγάλα καπέλα τους χάζευαν από τα μπαλκόνια των σπιτιών τους το πλήθος. Το καρναβάλι της Αθήνας ήταν ένα μεγάλο γεγονός! 

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Έξω φτώχεια! Δημοσίευμα για την Αποκριά του 1931

Το κλίμα, η μόδα στις αμφιέσεις και η πολιτική σάτιρα αποτυπώνονται και στις εικόνες που κοσμούσαν το περιοδικό «Παναθήναια». Η έκδοσή του την Αθήνα του 1933 αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά δείγματα της αισθητικής των περιοδικών της εποχής.

Τις προηγούμενες ημέρες όλο και σε κάποιο σπίτι ή κοσμικό κέντρο θα είχαν βρεθεί πολλοί από αυτούς ως θαμώνες των θρυλικών αποκριάτικων χορών του Μεσοπολέμου. Εκείνων των χορών που και ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης τίμησε δεόντως με τις παρέες του, όπως και οι περισσότεροι (κυρίως πλούσιοι) νέοι της εποχής.

Το κλίμα, η μόδα στις αμφιέσεις και η πολιτική σάτιρα αποτυπώνονται και στις εικόνες που κοσμούν το περιοδικό «Παναθήναια». Η έκδοσή του στην Αθήνα του 1933 αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά δείγματα αισθητικής των περιοδικών της εποχής. Τα σχέδια αυτά σήμερα μοιάζουν με διακριτικά ζωγραφικά κοσμήματα. Τα τεύχη με τις εικόνες εκείνης της πολύ μακρινής Ελλάδας φυλάσσονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και προέκυψαν από δωρεά της συλλογής τους που έκαναν το 2016 η Λύντια και ο Νίκος Τρίχας.

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter

Οι κυρίες Μίνα Σταθοπούλου και Ευανθία Χαντζή από το Τμήμα Αναγνωστηρίου και Αρχειακής Έρευνας της Κεντρικής Υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους μάς αναφέρουν:

«Η συλλογή αυτή αποτελείται από 77 φακέλους, εκ των οποίων οι 38 αφορούν περιοδικά (ελληνικά, γερμανικά και γαλλικά) που καλύπτουν την περίοδο 1884-1958, 34 φακέλους με φύλλα ελληνικών και αμερικανικών εφημερίδων της περιόδου 1886-1957 και 5 φακέλους με ποικίλα έντυπα. Οι τίτλοι των εντύπων δεν αφορούν πλήρεις σειρές αλλά, όπως συμβαίνει συνήθως στις ιδιωτικές συλλογές, αποτελούν μια επιλογή του συλλέκτη βάσει των προσωπικών του ενδιαφερόντων και κριτηρίων. Ωστόσο, αυτή η επιλεκτική διάθεση δεν μειώνει στο ελάχιστο τη σημασία και τον πλούτο των πληροφοριών που μπορεί κανείς να αντλήσει από τα τεκμήρια.

Χαρακτηριστικό δείγμα αποτελούν και τα τεκμήρια που αφορούν τον εορτασμό της Αποκριάς. Με βάση τέσσερα περιοδικά της Συλλογής Τρίχα ("Παναθήναια", "Μπουκέτο", "Φαντάζιο" και "Θησαυρός") αποκομίζουμε μια αντιπροσωπευτική εικόνα για τα αποκριάτικα γλέντια στην παλιά Αθήνα, τα πειράγματα, τις στολές, τα έθιμα. Πέρα, όμως, από τις καθημερινές συνήθειες μπορούμε να παρακολουθήσουμε και τις πολιτικές προεκτάσεις του Καρναβαλιού μέσα από τη σάτιρα των πολιτικών και την πολιτική σκηνή της εποχής, που καλύπτει χρονικά την περίοδο από το 1900 έως και το 1958».

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter

Στην ίδια συλλογή υπάρχουν κι άλλα περιοδικά, στις σελίδες των οποίων βρίσκουμε αναφορές στις Απόκριες. Σε ένα από αυτά μάλιστα, το «Μπουκέτο», επίσης των αρχών του ’30, γίνεται εκτενής καταγραφή των αποκριάτικων γλεντιών της παλιάς Αθήνας. Και όταν το το ’30 έκαναν λόγο για παλιά Αθήνα, εννοούσαν την Αθήνα του 19ου αιώνα. Να μερικές εισαγωγές στα άρθρα που μπορείτε να διαβάσετε στις εικόνες:

ΕΧΑΣΑΜΕ ΤΟ ΚΕΦΙ ΜΑΣ;
ΤΑ ΑΠΟΚΡΗΑΤΙΚΑ ΓΛΕΝΤΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ

Τι διηγούνται οι λόγιοι. Το κόλπο του κ. Λάσκαρη. Πώς την έπαθε ο Πρίγκηψ Νικόλαος. Το γοβάκι της κυρίας Καρολίνας. Δύο… Υψηλότατοι και οι δύο Νικόλαοι!… Η μασκαράτα του κ. Πωπ. Όπου πλούτος και μελαγχολία! Τι διηγείται ο κ. Δάφνης. Δολοφονίες, αίματα, θάνατοι, νεκροί, ανατριχίλα!…

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία

«ΟΙ ΠΑΛΗΕΣ ΑΘΗΝΑΪΚΕΣ ΑΠΟΚΡΗΕΣ»

Πριν αρχίσουν οι χοροεσπερίδες και πριν ανοίξουν τα κοσμικά κέντρα. Ο θάνατος της ευθυμίας. Πάει κι η αποκριάτικη μακαρουνάδα!… Τα παληά αποκρηάτικα τραγούδια. Κυρίες και δούλες. Η αποκρηάτικη Σάτυρα. Ένα ποίημα του Ραμπαγά. Το πρώτο Κομιτάτο της Αποκρηάς. Η «Άνασσα Απόκρεω». Τι έγραψε ο κ. Δαμβέργης. […]

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία

ΤΑ ΠΕΡΙΕΡΓΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΗΑΣ

Η παληές Απόκρηες στα Μαστιχοχώρια της Χίου. Ο Αγάς και το Πρωτοπαλλήκαρο. Τα λαϊκά γλέντια. Μια παράδοξη διαδικασία. Η «Βασίλισσα της Απόκρηας». Οι «μουσκάρες» της Πάτμου και οι πατινάδες τους. Πώς γιορτάζουνε την Απόκρηα στην Πελοπόννησο. Τα κλαψοτράγουδα των παιδιών. Η «Γουρνοχαρά»! Το «Τραγούδι της Καθαρής Δευτέρας». Ο «θάνατος του Μακαρόνη» κτλ.

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία

Σε ένα άλλο κείμενο του Γιάννη Βλαχογιάννη με τον τίτλο «Μασκαράδες και πολίται στης κολώνες να βρεθήτε», γίνεται λόγος για τα Κούλουμα, τη σοβαρή και αξιογέλαστη ιστορία τους.

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο © Αρχείο ΓΑΚ - Κεντρική Υπηρεσία
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο ΓΑΚ - Κεντρική Υπηρεσία
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Μπουκέτο» © Αρχείο ΓΑΚ - Κεντρική Υπηρεσία

Για τις Απόκριες και τα Κούλουμα στην παλιά Αθήνα μπορείτε να διαβάσετε μια παλιότερη ανάρτηση της LiFO με απολαυστικό φωτογραφικό υλικό

Σερπαντίνες, κομφετί, στρακαστρούκες, χιούμορ και όλα τα άλλα πολεμοφόδια του Καρναβαλιού είναι διαχρονικά!

Για το τέλος, μια γελοιογραφία από τις Απόκριες, όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Θησαυρός» στις 6 Φεβρουαρίου του 1958.

Καλές Απόκριες!

Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας Facebook Twitter
Περιοδικό «Θησαυρός», 6 Φεβρουαρίου1958, φ. 16Β © Αρχείο ΓΑΚ - Κεντρική Υπηρεσία
Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Τόσο οι γραπτές πηγές όσο και η εικονογραφία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας αποκαλύπτουν ότι οι θεοί και οι ήρωες ήταν μάλλον εκλεκτικότεροι των θνητών ως προς τη διατροφή τους. Και τα φαγητά τους έκρυβαν κίνητρα πέρα από την πείνα...
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Το βράδυ της 28ης Μαΐου 1987 ο 18χρονος Γερμανός προσγειώνεται με ένα Cessna στην Κόκκινη Πλατεία για να αποδείξει ότι «αν κάποιος σαν εμένα μπορεί να περάσει σώος και αβλαβής στην άλλη πλευρά, τότε δεν υπάρχει τόσο μεγάλος κίνδυνος, και ίσως να μπορούμε να τα βρούμε όλοι μεταξύ μας».
ΜΑΚΗΣ ΜΑΛΑΦΕΚΑΣ
Η Μεγαλόχαρη ως αστυνομικό λαγωνικό 

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τα «αντιλωποδυτικά θαύματα» της Παναγίας

Μια δημοσιογραφική έρευνα που έκανε το 1933 ο αστυνομικός ρεπόρτερ Ευστάθιος Θωμόπουλος κατέγραψε τους άθλους της Παναγίας· από την Κρήτη μέχρι τη Ροδόπη, οι πιστοί «έβλεπαν» τη δράση της, ένιωθαν ευγνώμονες και τη μαρτυρούσαν.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Ιστορία μιας πόλης / Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Τι το ιδιαίτερο συμβαίνει στο Βαθύ της Αστυπάλαιας και τι συνεχίζει να αποκαλύπτει η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ανδρέα Βλαχόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«ΒΙΑΣ»: Τα αρχαιολογικά τοπία ως ζωντανά οικοσυστήματα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Καμπανούλες στους Δελφούς, Πέρδικες στο Σούνιο. Ό,τι φυτρώνει και ζει στους αρχαιολογικούς χώρους

Μια πρωτοποριακή επιστημονική προσέγγιση του πολιτιστικού τοπίου αποκαλύπτει έναν άγνωστο κόσμο χιλιάδων ζώων και φυτών σε είκοσι εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους της χώρας. 
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Οι Αθηναίοι / Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Από τις ανασκαφές στην Επίδαυρο και τη Νάξο, ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας αφηγείται μια ζωή αφιερωμένη στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Και όπως λέει, το πιο πολύτιμο εύρημα δεν ήταν αρχαιολογικό – ήταν η γυναίκα του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Ιστορία μιας πόλης / Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Από το Ωδείο Αθηνών έως τη Σουηδία της εξορίας, ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος δεν υπήρξε μόνο ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας, αλλά και ένας διανοούμενος που οραματίστηκε μια πιο δημοκρατική, λειτουργική και πολιτισμένη πόλη. Ποια είναι η παρακαταθήκη του στη σύγχρονη Ελλάδα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Λουκά Μπαρτατίλα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Πώς κατανοούσαν οι αρχαίοι Έλληνες την ψυχική ασθένεια; Ήταν θεϊκή τιμωρία, παθολογία του σώματος ή ένα υπαρξιακό βάρος που αποτυπωνόταν στη λογοτεχνία και στο θέατρο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Γιώργο Καζαντζίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Λατινικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, για τον τρόπο με τον οποίο η αρχαιοελληνική κοινωνία εξηγούσε, απεικόνιζε και αντιμετώπιζε τις ψυχικές διαταραχές.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«Army of Lovers», όπως «Στρατός Εραστών»

Οθόνες / «Army of Lovers»: Μια ταινία για τα ζευγάρια εραστών του Ιερού Λόχου

Ο σκηνοθέτης Λευτέρης Χαρίτος εξηγεί πώς αποφάσισε να θίξει ένα θέμα που για αιώνες θεωρείται ταμπού: τις ερωτικές σχέσεις μεταξύ αντρών στην Αρχαία Ελλάδα, ακόμη και στο πεδίο της μάχης.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Μεταλλεία του Λαυρίου: Ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της ιστορίας του Λεκανοπεδίου

Ιστορία μιας πόλης / Μεταλλεία του Λαυρίου: Ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της ιστορίας του Λεκανοπεδίου

Κάτω από την επιφάνεια της Λαυρεωτικής κρύβεται ένας λαβύρινθος από υπόγειες στοές και μυστικά που συνδέονται με τη δύναμη της αρχαίας Αθήνας. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον γεωλόγο Μάρκο Βαξεβανόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Η Αθήνα της Μαρίας Κάλλας: Η πόλη που την πλήγωσε αλλά και τη διαμόρφωσε

Ιστορία μιας πόλης / Η Αθήνα της Κάλλας: Η πόλη που την πλήγωσε αλλά και τη διαμόρφωσε

Ποιος ήταν ο δεσμός της Μαρίας Κάλλας με την Αθήνα; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Βασίλη Λούρα, δημιουργό του ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας».
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ