Μέσα στο εργαστήριο της ποιητικής τέχνης της Λουίζ Γκλικ

Άλλο ο συγγραφέας κι άλλο ο ποιητής Facebook Twitter
«Τα ποιήματα δεν αντέχουν ως αντικείμενα, αλλά ως παρουσίες. Όταν διαβάζεις κάτι αξιομνημόνευτο, απελευθερώνεις μια ανθρώπινη φωνή. Διαβάζω ποιήματα για να ακούσω αυτήν τη φωνή. Και γράφω για να μιλήσω σε όσους έχω ακούσει».
0

Η ΛΟΥΙΖ ΓΚΛΙΚ είναι η μεγάλη Αμερικανίδα ποιήτρια της εποχής μας. Και το βιβλίο της «Αποδείξεις και Θεωρίες», που πρωτοκυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 1994, με δεκαέξι σύντομα δοκίμιά της για την εκπαίδευση και τη συνθήκη του ποιητή, για την ποίηση και τη λειτουργία της, για την ανάγνωση και τον αναγνώστη της ποίησης, μας βάζει βαθιά μέσα στο ποιητικό εργαστήριο της Γκλικ, κυρίως όμως σ’ έναν κόσμο συναισθήματος, ιδεών, ζωής, δύναμης, αδυναμίας, βεβαιότητας και αβεβαιότητας, θάρρους και σιωπής. Έτσι το βιβλίο υπερβαίνει το «στενό περιβάλλον» της ποίησης και διαβάζεται ως μια στοχαστική διαδρομή στη ζωή και στην τέχνη.

Μου κάνει μεγάλη εντύπωση ότι από την πρώτη κιόλας σελίδα, στο δοκίμιο με το οποίο ανοίγει η συλλογή και έχει τίτλο «Η εκπαίδευση του ποιητή», η Λουίζ Γκλικ διαχωρίζει τη λέξη «συγγραφέας» από τη λέξη «ποιητής». Η λέξη «συγγραφέας» παραπέμπει σε ένα επάγγελμα, γράφει, ενώ η λέξη «ποιητής» προσδιορίζει μια φιλοδοξία και, ακόμη, μια επιθυμία.

Είναι ωραίο που οι εκδόσεις Στερέωμα εκδίδουν τώρα αυτήν τη συλλογή δοκιμίων της Λουίζ Γκλικ στην καλή μετάφραση του Γιώργου Λαμπράκου, αφού έχουν ήδη εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές της (σε μετάφραση Χάρη Βλαβιανού), κι έτσι μπορούμε κάθε στιγμή να ανατρέχουμε στο δικό της ποιητικό σώμα, στη δική της ποιητική ύλη, δηλαδή στην παρουσία της.

Αυτό το γράφει πολύ ωραία η Γκλικ στο δοκίμιό της «Θάνατος και απουσία», κι ας ισχυρίζεται ότι δεν είναι καλή στην πρόζα: «Τα ποιήματα δεν αντέχουν ως αντικείμενα, αλλά ως παρουσίες. Όταν διαβάζεις κάτι αξιομνημόνευτο, απελευθερώνεις μια ανθρώπινη φωνή. Διαβάζω ποιήματα για να ακούσω αυτήν τη φωνή. Και γράφω για να μιλήσω σε όσους έχω ακούσει».

Η φιλοδοξία που μπορεί να έχει ένας ποιητής δεν αφήνει αδιάφορη τη Λουίζ Γκλικ. «Αυτό που συμμερίζομαι με τους φίλους μου είναι η φιλοδοξία. Αυτό για το οποίο διαφωνούμε είναι ο ορισμός της», γράφει.

Αυτό το βιβλίο της Γκλικ δεν διαβάζεται απνευστί. Προσωπικά, διάβαζα λίγες σελίδες ή ακόμη και δυο-τρεις φράσεις την ημέρα, καθώς έβρισκα σκέψεις που ίσως είχα κάνει κι εγώ, αλλά τώρα τις έβλεπα να έχουν σχήμα, να είναι χειροπιαστές.

Αν θέλω να κάνω μια παρομοίωση, θα έλεγα ότι τα δοκίμια της Γκλικ είναι σαν ένα υπέροχο λικέρ που θέλεις να το πίνεις λίγο-λίγο, για να μην τελειώσει. Διαβάζοντάς την, συνειδητοποιώ ότι αυτό που πραγματικά είσαι, αυτό που κάποιοι το λένε «κλίση», αυτό με το οποίο αισθανόμαστε ευτυχείς εκφράζεται στα πολύ πρώτα χρόνια της ζωής μας. Μετά η «κλίση» μπορεί να εμποδιστεί, να διαστραφεί, να κρυφτεί, ακόμη και να καταστραφεί από την οικογένεια και τις δικές της επιθυμίες, από το σχολείο, από χίλιους άλλους παράγοντες.

«Από τότε που στα τέσσερα ή πέντε ή έξι μου χρόνια άρχισα να διαβάζω ποιήματα, θεωρούσα τους ποιητές που διάβαζα συντρόφους μου, προγόνους μου ‒ εξαρχής προτιμούσα το απλούστερο δυνατό λεξιλόγιο. Αυτό που με συνάρπαζε ήταν οι δυνατότητες των συμφραζομένων», γράφει η Γκλικ.

portrait
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Λουίζ Γκλικ, Αποδείξεις και Θεωρίες, Μτφρ.: Γιώργος Λαμπράκος, εκδόσεις Στερέωμα

Η κλίση της Λουίζ δεν εμποδίστηκε. Τόσο η μητέρα της όσο και ο επιχειρηματίας πατέρας της εκτιμούσαν τα δημιουργικά χαρίσματα. Μάλιστα ο πατέρας, το πρώτο αγόρι μιας οικογένειας Ούγγρων μεταναστών που γεννήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήθελε να γίνει συγγραφέας. Δεν έγινε. Γιατί, όπως γράφει η Γκλικ, και ισχύει για πολλούς δημιουργικούς ανθρώπους, «εκείνο που είχε ανάγκη ο πατέρας μου για να επιβιώσει δεν ήταν το γράψιμο, ήταν η πίστη στις δυνατότητές του ‒ το γεγονός ότι επέλεξε να μη δοκιμάσει τις δυνατότητές του μπορεί να δείχνει σωστή κρίση και όχι εντελώς έλλειψη τόλμης».

Η Λουίζ Γκλικ συνάντησε, παρ’ όλα αυτά, εμπόδια στην εξέλιξη της κλίσης της. Πριν απ’ όλα, το εμπόδιο του θανάτου. Η πρώτη της αδελφή πέθανε πριν γεννηθεί η Λουίζ. Έτσι είχε την αίσθηση και κυρίως την αγωνία ότι, απέναντι στη μητέρα της, έπρεπε να αναπληρώνει τη χαμένη αδελφή της. Όταν τελείωνε το λύκειο πέρασε μέσα από την άβυσσο της νευρικής ανορεξίας. Είχε φτάσει 34 κιλά.

Ακολούθησαν επτά χρόνια ψυχανάλυσης, μέσα από την οποία βγήκε ζωντανή και κυρίως πλούσια σε μαθησιακές εμπειρίες και με τη γνώση των μηχανισμών έκφρασης. Το 1980 κάηκε ολοσχερώς το σπίτι της, έχασε όλον το προσωπικό και οικογενειακό (ήταν ήδη παντρεμένη και με ένα παιδί) υλικό κόσμο της. Και κατά καιρούς περνούσε το μαρτύριο της λευκής σελίδας. Αλλά η ποίησή της πάντοτε έβγαινε θριαμβεύτρια, όχι με μεγαλοστομία και ηρωισμό, αλλά με απλότητα.

«Ήθελα έναν ενεστώτα που να αναφέρεται σε κάτι πιο ρευστό από το αρχετυπικό παρόν». Και ως προς αυτό η Λουίζ Γκλικ καταθέτει μια σκέψη της, που είναι πολύ χρήσιμη στην καταθλιπτική, ακτιβιστική εποχή μας: «Η τέχνη δεν αποτελεί υπηρεσία. Ή, μάλλον, δεν υπηρετεί αξιόπιστα όλους τους ανθρώπους με έναν τυποποιημένπο τρόπο. Υπηρετεί το πνεύμα, από το οποίο αφαιρεί τη δυστυχία της αδράνειας».

Η φιλοδοξία που μπορεί να έχει ένας ποιητής δεν αφήνει αδιάφορη τη Λουίζ Γκλικ. «Αυτό που συμμερίζομαι με τους φίλους μου είναι η φιλοδοξία. Αυτό για το οποίο διαφωνούμε είναι ο ορισμός της», γράφει.

Για εκείνη η φιλοδοξία δεν είναι ένα βαρυφορτωμένο ποίημα, πλούσιο σε πληροφορίες. Είναι ένα ποίημα όπου υπάρχουν η έλλειψη, το ανείπωτο, η νύξη, η εύγλωττη, καλομελετημένη σιωπή. Θα ευχόταν να φτιαχτεί ένα ολόκληρο ποίημα με το λεξιλόγιο της σιωπής.

Βλέπει ότι το ανείπωτο είναι ανάλογο με το αθέατο, με αυτήν τη δύναμη που βγαίνει μέσα από τα ερείπια ή από έργα τέχνης που είναι κατεστραμμένα ή ανολοκλήρωτα. «Αγαπώ τον λευκό χώρο», γράφει, «αγαπώ την αποκαλυπτική παράλειψη, αγαπώ τα κενά, και βρίσκω παραδόξως καταθλιπτικό ό,τι μοιάζει να μην έχει παραλείψει τίποτα».

Η Λουίζ Γκλικ μας δείχνει επίσης τους δικούς της τρόπους που διαβάζει την ποίηση, που διαβάζει Σαίξπηρ, Ουίλιαμ Μπλέικ, Κιτς, Γέιτς, Έλιοτ, Πάουντ, Γουάλας Στίβενς, Ρίλκε, Έμιλι Ντίκινσον, Σίλβια Πλαθ και άλλους. Λέει κάτι υπέροχο: ότι αγαπάει τα ποιήματα από τα οποία δεν αισθάνεται αποκλεισμένη. «Όσα λέει ο Σαίξπηρ για τον βασιλιά, το παιδάκι που διαβάζει εκεί πέρα στη γωνιά νιώθει ότι ισχύουν για το ίδιο», γράφει. Πιστεύει ότι τα ποιήματα στα οποία συμμετέχουμε μας απαλλάσσουν από την ανάγκη να τα ξαναγράψουμε. Αλλά ταυτόχρονα ενθαρρύνουν την ορμή για σύνθεση.

Είναι πολύ ωραίο που η Λουίζ Γκλικ εκφράζει, με μια βαθιά απλότητα, αυτό που νιώθει όταν διαβάζει ποιητές. Γράφει, ας πούμε, για τον Έλιοτ: «Το να διαβάζω Έλιοτ για μένα σημαίνει να νιώθω την παρουσία της αβύσσου». Και για τον Ρίλκε: «Το να διαβάζω Ρίλκε σημαίνει να νιώθω πως υπάρχει ένα στρώμα κάτω από το παράθυρο».

Το δοκίμιο που έχει τίτλο «Το απαγορευμένο» είναι αποκαλυπτικό και συνταρακτικό. Γράφει για το πώς σήμερα η τέχνη δείχνει με τρομερή άνεση και επιδειξιομανία τις πληγές της, κάτι που παλιότερα θεωρούνταν απαγορευμένο ή βρισκόταν στην επικράτεια της «προσωπικής ντροπής». Δεν διαφωνεί με αυτό η Γκλικ. Διαφωνεί με το ότι η τέχνη αποσυνδέει το απαγορευμένο από κάθε τραγική συνδήλωση, από αυτήν τη γνήσια οδύνη, ενώ ταυτόχρονα αξιώνει το έργο της να έχει το κύρος μιας τραγωδίας. Είναι τόσο χρήσιμη αυτή η επισήμανση που έγινε το 1994 για την τέχνη του 2023.

Είχα την τύχη να ακούσω και να δω τη Λουίζ Γκλικ τον Μάιο του 2017 να απαγγέλλει στην αίθουσα Celeste Bartos Forum της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης. Ποιήματα για οικογενειακές ιστορίες και οικογενειακές σχέσεις, απώλειες, χωρισμούς και αποχωρισμούς αλλά και ιστορίες για τις «τρύπες» έμπνευσης που είχε και που προσπαθούσε να τις γεμίσει διαβάζοντας αποκλειστικά καταλόγους κηπουρικής. Ανεπαίσθητο τρέμουλο, αργή, βραχνή και χαμηλή φωνή. Την είδα και την άκουσα σαν να ήταν πνεύμα.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ