Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ «ΣΟΒΑΡΗ» ΜΟΥΣΙΚΗ, η νεοελληνική μουσική, η ελληνική λόγια μουσική, η νεοελληνική έντεχνη μουσική ή όπως αλλιώς την πούμε, ή όπως αλλιώς λέγεται και γράφεται, ποτέ δεν ήταν κτήμα των πολλών. Δεν μπορεί να συγκριθεί το ακροατήριό της με όσους ακούνε ποπ (κάθε είδους ποπ) και ροκ (κάθε είδους ροκ), ακόμη και τζαζ, «έντεχνο» τραγούδι ή κλασική μουσική.
Και το λέμε τούτο παρά το γεγονός πως οι απαρχές της νεοελληνικής μουσικής τοποθετούνται στον 16ον αιώνα, με τους ήχους της να κυλούν, βεβαίως, μέχρι τις μέρες μας.
Παρά το «βάρος» των πέντε αυτών αιώνων, στις «πλάτες» της, η νεοελληνική μουσική δεν έχει αποκτήσει ακόμη το στάτους, που της αναλογεί και της αρμόζει, στην κοινωνία συνολικά, και οι αιτίες είναι διάφορες – και πάντως όχι του παρόντος, για να τις προσδιορίσουμε και να τις καταδείξουμε. Αιτίες, που, φυσικά, δεν σχετίζονται με την καλλιτεχνική αξία της.
Υπάρχει λοιπόν ένα φανατικό και σχετικώς ολιγάριθμο κοινό, που, είτε από την πλευρά των δημιουργών (συνθέτες, μαέστροι, οργανοπαίκτες), είτε από την μεριά των επαγγελματιών-επιχειρηματιών (δάσκαλοι ωδείων, ιδιοκτήτες χώρων και δισκογραφικών εταιρειών, εκδότες βιβλίων κ.ά.), είτε από την μεριά των μουσικολόγων, μουσικογράφων, συγγραφέων, ερευνητών, είτε από την μεριά των απλών μουσικόφιλων-ακροατών, στηρίζει με πάθος τον χώρο της ελληνικής λόγιας μουσικής, επιχειρώντας να την βαθύνει, να την μελετήσει, να την αναδείξει και να την προωθήσει.
Παρά το «βάρος» των πέντε αυτών αιώνων, στις «πλάτες» της, η νεοελληνική μουσική δεν έχει αποκτήσει ακόμη το στάτους, που της αναλογεί και της αρμόζει, στην κοινωνία συνολικά, και οι αιτίες είναι διάφορες – και πάντως όχι του παρόντος, για να τις προσδιορίσουμε και να τις καταδείξουμε. Αιτίες, που, φυσικά, δεν σχετίζονται με την καλλιτεχνική αξία της.
Ο μουσικογράφος, ερευνητής και μουσικοκριτικός Θωμάς Ταμβάκος (γενν. 1955) είναι ένας άνθρωπος που προσφέρει πολλές δεκαετίες τώρα (πάνω από 40 χρόνια) ύλη και έργο, πολυποίκιλο και πολυδιάστατο.
Ένα μικρό μόνο μέρος αυτού του έργου του αποκρυσταλλώνεται σε τέσσερα πολύ σημαντικά βιβλία, που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια (από το 2017 και μετά), από τη Μουσική Εταιρεία Αλεξανδρούπολης, αποτελώντας πρότυπα καταγραφής και μελέτης σημαντικών προσωπικοτήτων της νεοελληνικής μουσικής.
Τα βιβλία αφορούν στους συνθέτες Σπυρίδωνα-Φιλίσκο Σαμάρα (1861-1917), Νίκο Σκαλκώτα (1904-1949), Δημήτρη Δραγατάκη (1914-2001) και Μανώλη Καλομοίρη (1883-1962).
Κατ’ αρχάς εκείνο που πρέπει να σημειώσουμε είναι πως και τα τέσσερα βιβλία έχουν «ίδιους τίτλους», καθώς όλα αποκαλούνται «επίσημες δισκογραφίες».
Δεν ξέρουμε σε τι ακριβώς πηγαίνει το μυαλό του αναγνώστη, όταν ακούει τις λέξεις «επίσημη δισκογραφία», σίγουρα όμως αποκλείεται να πηγαίνει σ’ εκείνο που είχε κατά νου και μετέτρεψε σε μετρήσιμο έργο ο Θωμάς Ταμβάκος. Αρκεί ένα απλό ξεφύλλισμα ενός και μόνον από τα τέσσερα βιβλία του, για να αντιληφθεί ο καθείς, σ’ ένα πρώτο επίπεδο, τι ακριβώς πράττει εδώ ο συγγραφέας-ερευνητής.
Δεν πρόκειται, δηλαδή, για στεγνές και στείρες δισκογραφίες – για απλές παραθέσεις δισκογραφικών στοιχείων, όπως όλα εκείνα που βλέπαμε παλαιά στα σχετικά βιβλία και την τελευταία 15ετία στο discogs.com (και σε άλλα πιο εξειδικευμένα σάιτ).
Για τον Θ. Ταμβάκο η δισκογραφία αποτελεί το κίνητρο, το έναυσμα, προκειμένου να προσεγγίσει, κάθε φορά, εργο-βιογραφικά τον συνθέτη που επιλέγει να μελετήσει. Το λέμε, γιατί τα βιβλία του είναι κατά βάση μελέτες και όχι απλώς και μόνον αναλυτικές, αναλυτικότατες δισκογραφίες. Ο δίσκος 78, 45, 33 1/3 στροφών, το CD ή ό,τι άλλο υλικό ή άυλο αποτελούν, όλα αυτά, αφορμές και μόνον, προκειμένου να ξετυλιχτούν, μαζί, και το έργο του δημιουργού, μα και ευρύτερα η εποχή, εντός της οποίας ο ίδιος (ο συνθέτης) δημιούργησε.
Υπάρχει, με άλλα λόγια, και μία παράλληλη ιστοριοδιφική καταβύθιση σε πρόσωπα, γεγονότα, στοιχεία και καταστάσεις, που «επικοινωνούν» με την δισκογραφία, μέσα από πολλά και παράλληλα επίπεδα. Αυτό, δε, κάποιος που γνωρίζει από δισκογραφίες ποπ, ροκ, τζαζ κ.λπ. δεν διανοείται πώς μπορεί να συμβαίνει, και με ποιον ακριβώς τρόπο μπορεί να πραγματωθεί.
Και τούτο, γιατί ο συγγραφέας συνδυάζει ποικίλα προσόντα, ας το πούμε έτσι, που μοιάζει να αντιτίθενται. Και εκείνα ενός επιστήμονα, μαθηματικού-στατιστικολόγου ας πούμε, και εκείνα ενός ιστοριοδίφη και μελετητή προσώπων και καταστάσεων, που αφορούν στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, ου μην αλλά και στην (σύγχρονη) Ιστορία της χώρας.
Πάμε, όμως, στο πρώτο βιβλίο...
1.
ΜΑΝΩΛΗΣ ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ (14/12/1883 - 3/4/1962)
Επίσημη Δισκογραφία (1920-2022) / Συμβολή στα 140 χρόνια από τη γέννησή του
[Έκδοση Μουσικής Εταιρείας Αλεξανδρούπολης, Αλεξανδρούπολη 2023]
Όλα τα βιβλία, έτσι και αυτό, το αφιερωμένο στον μουσουργό Μανώλη Καλομοίρη, είναι μεγάλου μεγέθους (Α4) και πολλών σελίδων (το εν λόγω αριθμεί 258), τυπωμένων σε υποκίτρινο χαρτί, διανθισμένο με πάμπολλες ασπρόμαυρες φωτογραφίες, πολλές εκ των οποίων είναι σπάνιες, αντλημένες από ποικίλες πηγές και αρχεία. Έτσι, ακόμη και μ’ ένα απλό ξεφύλλισμα μπορείς να αντιληφθείς αμέσως το εύρος και την εξαντλητική πληρότητα της εργασίας του Θωμά Ταμβάκου.
Το βιβλίο ξεκινά με τους προλόγους. Είναι έξι και είναι γραμμένοι από τον εκδότη Αθανάσιο Τρικούπη (αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων), την Χαρά Καλομοίρη (εγγονή του μουσουργού), τον Νίκο Μαλιάρα (Πανεπιστήμιο Αθηνών), την Έλενα Μουζάλα (πιανίστα, ομότιμη καθηγήτρια του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, ιδρυτικό μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών Γραμμάτων και Τεχνών), την Μυρτώ Οικονομίδου (μουσικολόγος / Μουσική Βιβλιοθήκη “Λίλιαν Βουδούρη” του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής) και τον Βύρωνα Φιδετζή (αρχιμουσικός).
Οι πρόλογοι δεν είναι τυπικοί. Είναι ουσιαστικοί σε σχέση και με την εργασία, μα και με τον τιμώμενο μουσουργό. Γράφει σχετικώς, ανάμεσα σε άλλα, ο Βύρων Φιδετζής:
«Θα ήθελα να αναφερθώ στη σημασία που αποδίδω στην καλομοιρική δημιουργία, γιατί πιστεύω ότι η καίρια θέση της στον νεοελληνικό πολιτισμό βρίσκεται ακόμη και πέραν της δικής της μουσικής αυταξίας. Η σημασία αυτή έγκειται στην κατεύθυνση που ο Καλομοίρης προδιέγραψε απ’ τις απαρχές της σταδιοδρομίας του ως προς την μουσική πορεία του Νέου Ελληνισμού με θεωρητικά κείμενα και με το τεράστιο μουσικό του έργο. Όλες οι μετά απ’ αυτόν ελληνικές μουσικές γενιές υπήρξαν σε μεγάλο βαθμό πνευματικά του παιδιά, στο μέτρο που ενστερνίστηκαν τις δύο βασικές του αρχές: α. τη χρήση της παραδοσιακής μουσικής (δημοτικό & βυζαντινό μέλος) ως αφετηρίας διαμόρφωσης μουσικού σκέπτεσθαι και β. την κατάκτηση στον υψηλότερο δυνατό βαθμό της εκάστοτε σύγχρονης τεχνικής. Ακόμη και οι ενάντιοι αυτής της κατεύθυνσης διέπλασαν το δικό τους ιδανικό μουσουργίας στους αντίποδες του Καλομοίρη και του έργου του, τοποθετώντας το ως αφετηρία αρνητικής αναφοράς, πολλάκις βεβαίως δίχως να το γνωρίζουν».
Ακολουθεί η «Εισαγωγή», γραμμένη από τον συγγραφέα, που μας εμβαπτίζει στο πνεύμα της εργασίας, στη συνέχεια το «χρονολόγιο» της ζωής και του έργου τού Μανώλη Καλομοίρη –για ορισμένους, πολλούς ή λίγους δεν έχει σημασία, πρόκειται απλώς για τον σημαντικότερο νεοέλληνα συνθέτη, για μία πολυδιάστατη και πληθωρική προσωπικότητα, που δέσποσε στις εγχώριες μουσικές και όχι μόνον καταστάσεις για δεκαετίες–, ενώ έπονται κάποιες «βοηθητικές» σελίδες, που καλείται να τις προσέξει ιδιαιτέρως ο αναγνώστης, προκειμένου να μπορέσει να προσπελάσει χωρίς εμπόδια την ανάγνωση της «επίσημης δισκογραφίας», που ξεκινά από την σελίδα 37 του βιβλίου.
Η δισκογραφία του Μανώλη Καλομοίρη, μετά από την έρευνα του Θωμά Ταμβάκου, περιλαμβάνει 23 δίσκους 78 στροφών, που εκδόθηκαν ανάμεσα στα χρόνια 1920-1953, 56 δίσκους βινυλίου και κασέτες, που εκδόθηκαν-επανεκδόθηκαν μεταξύ 1954-2017 και 86 δίσκους ακτίνας (CD, SACD, CD-R), που εκδόθηκαν από το 1988 έως και το 2022.
Άρα συζητάμε για 165 «υλικές μορφές», ενώ υπάρχουν και 5 ψηφιακές εκδόσεις, που ανέβηκαν στο ίντερνετ από το 2013 έως το 2019. Συνολικά, δηλαδή, καταγράφονται 170 εκδόσεις, με έργα του Μανώλη Καλομοίρη!
Όλα αυτά τα ηχογραφήματα παρουσιάζονται και αναλύονται ένα-ένα, ενώ συνοδεύονται από μια σειρά σημειώσεων, τυπωμένες στο κάτω μέρος των σελίδων, που ξεπερνούν τις χίλιες (οι σημειώσεις)!
Ας πούμε, λοιπόν, πως ο πρώτος δίσκος, στον οποίον καταγράφηκε ένα έργο του Μανώλη Καλομοίρη είναι αμερικανικός του 1920. Τυπώθηκε για την εταιρεία Panhellenion Phonograph Record Co., την οποία είχε ιδρύσει η Κα Κούλα, κι έχει χαραγμένο στην μία πλευρά του (την πρώτη) το έργο «Βενιζέλος!» για φωνή και πιάνο σε ποίηση Άγγελου Δόξα, που είναι διασκευασμένο (από άγνωστον) για φωνή, βιολί και πιάνο. Όπως διαβάζουμε στο βιβλίο, στην ετικέτα του δίσκου αναγράφεται ως «Νέον εμβατήριον Βενιζέλου». Η ηχογράφηση διαρκεί τρία λεπτά και δύο δευτερόλεπτα, και ακούγονται σ’ αυτήν ο τενόρος Γιώργος Κανάκης, ο βιολιστής Διονύσιος Πόγγης και η πιανίστα Κα Βιργινία.
Επίσης μαθαίνουμε πως στην άλλη πλευρά του δίσκου καταγράφεται ο «Εθνικός Ύμνος» του Νικόλαου Χαλικιόπουλου-Μάντζαρου, σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού, σε διασκευή αγνώστου για φωνή και ορχήστρα, ενώ βλέπουμε ακόμη την ετικέτα του δίσκου, με το έργο του Μανώλη Καλομοίρη, όπως και φωτογραφία του τενόρου Κανάκη.
Στο κάτω μέρος της σελίδας υπάρχουν, επίσης, 12 σημειώσεις, που αφορούν στην συγκεκριμένη έκδοση του συγκεκριμένου έργου, από τις οποίες πληροφορείσαι για τις εκδόσεις παρτιτουρών του «Βενιζέλος!», έως και για την εταιρεία Panhellenion της Κας Κούλας, που μέχρι το 1927 τύπωνε, στην Αμερική, κυρίως ρεμπέτικα και δημοτικά τραγούδια.
Φανταστείτε, τώρα, τον όγκο του συνολικού πληροφοριακού υλικού, όταν αυτή η καταγραφή θα επαναληφθεί 169 φορές ακόμη (για τους υπόλοιπους 169 δίσκους).
Το βιβλίο του Θωμά Ταμβάκου, για την δισκογραφία του Μανώλη Καλομοίρη θα ολοκληρωθεί με τα «Ευρετήρια», την Βιβλιογραφία-Πηγές, καθώς και μ’ ένα ειδικό κεφάλαιο, που αναφέρεται στις ηχογραφήσεις / βιντεοσκοπήσεις έργων του Μ. Καλομοίρη, που δεν έχουν δισκογραφηθεί!
Τα «ευρετήρια» εν τω μεταξύ είναι τρία. Δηλαδή τα: α. Ευρετήριο Δισκογραφημένων Έργων (με αλφαβητική σειρά), β. Ευρετήριο Ερμηνευτών Δισκογραφημένων Έργων και γ. Ευρετήριο Φορέων, Συλλόγων, Εντύπων Μέσων και Δισκογραφικών Εταιρειών, με Συμμετοχή στη Δισκογραφία Καλομοίρη.
Ο ρόλος τους είναι πολύτιμος, κυρίως επειδή εύκολα μπορείς να πληροφορηθείς, για παράδειγμα, σε πόσες και σε ποιες ακριβώς εκδόσεις υπάρχουν συγκεκριμένα, πλέον, έργα του Μανώλη Καλομοίρη. Μπορείς εύκολα να βρεις, εννοούμε, τις δισκογραφημένες εκδόσεις με τα έργα «Το Δαχτυλίδι της Μάνας», «Πρωτομάστορας», «Συμφωνία αρ.1 της Λεβεντιάς» κ.ο.κ.
Και το εξαντλητικό υλικό, που παρουσιάζεται εδώ, μα και οι ευκολίες προσπέλασής του δημιουργούν μία μουσικοφιλική έκδοση, την οποία με άνεση μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως «μνημειακή».
M.ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ: Συμφωνία της Λεβεντιάς (4ο μέρος)
2.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΡΑΓΑΤΑΚΗΣ (22/1/1914 - 18/12/2001)
Επίσημη Δισκογραφία (1965-2021) και Αρχειακές Ηχογραφήσεις (1963-2021) / Συμβολή στα 20 Χρόνια από την Εκδημία του
[Έκδοση Μουσικής Εταιρείας Αλεξανδρούπολης, Αλεξανδρούπολη 2021]
Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί ό,τι πιο πλήρες και εξελιγμένο έχει υπάρξει ποτέ, για την δισκογραφία-εργογραφία του Δημήτρη Δραγατάκη, ενός από τους πιο σημαντικούς έλληνες μουσουργούς του 20ου αιώνα.
Τα πλεονεκτήματα του βιβλίου του Θωμά Ταμβάκου είναι πολλά και διαφόρων ειδών. Θα τα χαρακτηρίζαμε δε, ανάμεσα σε άλλα, και μοναδικά, επειδή, μέσω της συγκεκριμένης και εξειδικευμένης προσέγγισης που επιχειρείται δεν αναδύεται / αναδεικνύεται μόνον το έργο του τιμώμενου συνθέτη, μα και ένας σχεδόν αιώνας μουσικής δημιουργίας στην χώρα μας, με τις αισθητικές περιπλανήσεις του, και βεβαίως με τους ανθρώπους του σε κάθε θέση και σε κάθε μετερίζι αυτής της τόσο εκλεκτικής διαδρομής.
Προς τούτο συμβάλλουν τα υπερπλήρη και αναλυτικά στοιχεία των δισκογραφικών εκδόσεων και των ηχογραφήσεων και βεβαίως οι 960(!) επεξηγηματικές σημειώσεις, που είναι τυπωμένες στο κάτω μέρος κάθε σελίδας του βιβλίου.
Η εργασία ξεκινά με τους ουσιαστικούς προλόγους της, γραμμένους από τον εκδότη Αθανάσιο Τρικούπη, την κόρη του συνθέτη Βάλια Δραγατάκη-Κορωνίδη, όπως και τον γιο του Λεωνίδα Δραγατάκη, τον Ιάκωβο Κονιτόπουλο (συνθέτης, μαέστρος και εκπαιδευτικός, πρόεδρος του «Συλλόγου Φίλων Δημήτρη Δραγατάκη») και τέλος την Μαγδαληνή Καλοπανά (μουσικολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Συστηματικός Βιο-Βιβλιογραφικός Κατάλογος Έργων Δημήτρη Δραγατάκη», που τυπώθηκε το 2019 από τις εκδόσεις Φίλιππος Νάκας – μελέτη, που θα αποτελούσε τον βασικό βιβλιογραφικό οδηγό της εργασίας του Θωμά Ταμβάκου).
Μετά του προλόγους ακολουθεί η «Εισαγωγή» στις σελίδες 15-17, γραμμένη από τον συγγραφέα, με τις πολύ ενδιαφέρουσες αναφορές στα στάδια της προσωπικής γνωριμίας του με τον Δημήτρη Δραγατάκη, για να ακολουθήσει ένα εκτεταμένο βιογραφικό σημείωμα του μουσουργού, πριν περάσουμε στις «Γενικές και απαραίτητες οδηγίες για την διευκόλυνση της ανάγνωσης των στοιχείων της παρατιθέμενης επίσημης δισκογραφίας του Δημήτρη Δραγατάκη», ένα κεφάλαιο (ας το πούμε έτσι) απαραίτητο, προκειμένου να κατανοηθεί το πώς θα αναπτυχθεί, στις αμέσως επόμενες σελίδες, η υπερ-αναλυτική δισκογραφία.
Όσοι γνωρίζουν τον τρόπο που δημιουργούνται οι δισκογραφίες στην ποπ και στο ροκ –το ξαναλέμε– ας ξεχάσουν ό,τι ξέρουν, καθότι, και εδώ, ο τρόπος παρουσίασης δεν έχει ουδεμία σχέση με τα συγκεκριμένα μοτίβα.
Ίσως με την τζαζ να υπάρχει κάποια μικρή συσχέτιση, αλλά και πάλι όχι, γιατί εκεί, στην τζαζ, στις αναλυτικές δισκογραφίες η βάση είναι το session του συνθέτη-μουσικού, ενώ, εδώ, στην εργασία του Θωμά Ταμβάκου, η βάση είναι και παραμένει η έκδοση. Ο δίσκος, η κασέτα, το CD, η ψηφιακή κυκλοφορία.
Έτσι, έργα του Δημήτρη Δραγατάκη καταγράφονται σε 13 δίσκους βινυλίου (12 LP, 1 single) και σε 2 κασέτες – όλα τούτα τυπωμένα στο διάστημα 1965-1987. Η πρώτη καταγραφή αφορά στο ιστορικό δισκάκι με την σουίτα μπαλέτου του Δημήτρη Δραγατάκη «Οδυσσέας και Ναυσικά», στην Philips, από το 1965 και τελευταία (15η καταγραφή) στο LP «Δραγατάκης / Dragatakis» σε ετικέτα Concert Athens, από το 1987, με τα έργα «Συμφωνία αρ. 1» και «Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα».
Ακολουθούν οι εκδόσεις σε CD, CD-R, DVD-R, που είναι 28 συνολικώς (27 CD ή CD-R και 1 DVD-R). Η πρώτη έκδοση αφορά στο CD της Lyra “Greek Classical Composers” από το 1991, στο οποίο καταγράφονται τα έργα του Δημήτρη Δραγατάκη «Συμφωνία αρ. 1» και «Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα» στις ίδιες ακριβώς εκτελέσεις του LP «Δραγατάκης / Dragatakis» [Concert Athens, 1987], ενώ η τελευταία (28η αυτής της κατηγορίας και 43η εν συνόλω) έχει να κάνει με το CD “Dimitris Dragatakis. The String Quartets” [IRIDA CLASSICAL, 2019], που περιλαμβάνει τα «Κουαρτέτα εγχόρδων» αρ.1, 2, 3, 4, 5 και 7 ερμηνευμένα άπαντα από το συγκρότημα Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο.
Ακολουθούν οι 4 «ψηφιακές εκδόσεις εμπορίου» με έργα Δ. Δραγατάκη (εκδόσεις δηλαδή, που υπάρχουν σε άυλες μορφές στο διαδίκτυο και που διατίθενται σε διάφορους ιστοτόπους), με τα δισκογραφικά κεφάλαια να ολοκληρώνονται με το τέταρτο εξ αυτών, που τιτλοφορείται «μελλοντικές δισκογραφικές εκδόσεις».
Παρά ταύτα το βιβλίο δεν ολοκληρώνεται σ’ αυτό το σημείο, καθώς βρισκόμαστε ακριβώς στην μέση του, στην 82η από τις 164 συνολικώς σελίδες! Τι είναι λοιπόν εκείνο που ακολουθεί;
Κατ’ αρχάς τα «Ευρετήρια» δηλ. «Ευρετήριο δισκογραφημένων έργων», «Ευρετήριο ερμηνευτών δισκογραφημένων έργων», «Ευρετήριο άλλων ονομάτων με συμμετοχή / αναφορά στη δισκογραφία Δραγατάκη (κειμενογράφοι, συνθέτες, μουσικοί, ποιητές, παραγωγοί, ηχολήπτες, ζωγράφοι κλπ.)» και «Ευρετήριο δισκογραφικών εταιρειών, φορέων, συλλόγων, εντύπων μέσων με συμμετοχή στη δισκογραφία Δραγατάκη».
Ακολουθούν οι ποικίλες «Πηγές» (αρχειακές, βιβλιογραφία, άρθρα-μελέτες, εγκυκλοπαίδειες-λεξικά-περιοδικά-εφημερίδες, ιστότοποι-ιστολόγια), για να ολοκληρωθεί τούτο το τόσο εντυπωσιακό πόνημα με το πιο ειδικό, ανέλπιστο και καθοριστικό τμήμα του, που αποκαλείται «Ανεπίσημη Δισκογραφία» και που αφορά σε 164(!) αρχειακές ηχογραφήσεις και βιντεοσκοπήσεις 80(!) έργων του Δημήτρη Δραγατάκη (μη δισκογραφημένα, δισκογραφημένα, μεταγραφές / διασκευές έργων από άλλους), με τα μέσα αποτύπωσης να αφορούν κυρίως σε μαγνητοταινίες και κασέτες, οι οποίες εν τω μεταξύ έχουν ψηφιοποιηθεί σε CD-R, DVD-R και σκληρούς δίσκους.
Το άπειρο και εξαντλητικώς τεκμηριωμένο πληροφοριακό υλικό μαζί με τις πολλές και πάντα ενδιαφέρουσες ασπρόμαυρες φωτογραφίες δεκάδων ντοκουμέντων (και όχι μόνο δισκογραφικών, αλλά ποικίλων), που αφορούν στον Δημήτρη Δραγατάκη και το έργο του, προσδίδουν και σε τούτη την εργασία του Θωμά Ταμβάκου τον σπάνιο τίτλο της «αναφοράς».
Δημήτρης Δραγατάκης - Andante - Allegro - Tempo Ι (3η Συμφωνία)
3.
ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ (8/3/1904 - 19/9/1949)
Επίσημη Δισκογραφία (1929-2019) / Συμβολή στα 70 Χρόνια από την Εκδημία του
[Έκδοση Μουσικής Εταιρείας Αλεξανδρούπολης, Αλεξανδρούπολη 2019]
Ο Θωμάς Ταμβάκος δίδει διαπιστευτήρια δεκαετίες τώρα, ορμώμενος από το σταθερό πάθος του για τη λόγια μουσική μας και τους συνθέτες της, ερευνώντας και καταγράφοντας στοιχεία και πληροφορίες από παντελώς άγνωστες ή δυσπρόσιτες πηγές, φέρνοντάς τα στο φως και κάνοντάς τα κτήμα όλων μας. Επιτελεί, για να το πούμε με πιο απλά λόγια, εθνικό έργο.
Εκεί όπου το κράτος αποδεικνύεται ο ανύπαρκτος ή εν πάση περιπτώσει ο φτωχός συγγενής, έρχεται αυτού του τύπου η ιδιωτική πρωτοβουλία, το μεράκι ορισμένων ανθρώπων, που δρουν έξω από τα εντεταλμένα πλαίσια, προκειμένου να φωτιστεί μια σκοτεινή πλευρά της Ιστορίας. Και κάπως έτσι, οι άνθρωποι αυτοί, καταθέτοντας χρήμα, χρόνο και κόπο χωρίς όρια, κατορθώνουν να δημιουργούν την πιο μεγάλη έκπληξη.
Όπως έκπληξη, μέγιστη έκπληξη, αποτελεί και η παρούσα έκδοση – ένα βιβλίο μεγάλου σχήματος και 250 σελίδων, που περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τη δισκογραφία τού κορυφαίου για πολλούς έλληνα μουσουργού του 20ου αιώνα, του Νίκου Σκαλκώτα.
Μια δισκογραφία που ξεκινά από το 1929 κι έναν δίσκο 78 στροφών της γερμανικής Parlophon, με το δημοτικό τραγούδι «Δέσπω», σε επεξεργασία Ν. Σκαλκώτα, ερμηνευμένο από τον τενόρο Κώστα Μυλωνά, για να καταλήξει, μετά από μιαν εξαντλητική περιπλάνηση, στο διακοσιοστό δωδέκατο ηχογράφημα με έργα Σκαλκώτα, το γαλλικό CD “Nikos Skalkottas / World Premiere Recordings 1949-2019” της εταιρείας MELISM (2019), που περιέχει ιστορικές και σύγχρονες ηχογραφήσεις.
Μα η καταγραφή δεν τελειώνει εκεί, καθότι στη συνέχεια αριθμούνται και οι ψηφιακές εκδόσεις με έργα Σκαλκώτα, οπότε οι τίτλοι ανεβαίνουν στον αριθμό 226, όπως και οι εκδόσεις (έντεκα συνολικώς), στις οποίες ο Ν. Σκαλκώτας εμφανίζεται ως αρχιμουσικός, μεταγραφέας και ενορχηστρωτής, με το πρότζεκτ να ολοκληρώνεται με πληροφορίες για πέντε ακόμη εκδόσεις, με έργα Σκαλκώτα, οι οποίες θα εμφανισθούν στο μέλλον!
Αντιλαμβάνεστε λοιπόν τον όγκο του υλικού, αλλά και το μπαράζ πληροφοριών που αυτό συνεπάγεται, καθώς αποδελτιώνεται κάθε μία έκδοση ξεχωριστά.
Το βιβλίο συμπληρώνεται με πολύ ενδιαφέροντα κείμενα γραμμένα από τους Αθανάσιο Τρικούπη, Νικόλαο Σαμαλτάνο (πιανίστας, δισκογραφικός παραγωγός, ερευνητής), Βύρωνα Φιδετζή (αρχιμουσικός, βιολοντσελίστας), Νίκο Χριστοδούλου (αρχιμουσικός, συνθέτης) και τον ίδιον τον Θωμά Ταμβάκο («Εισαγωγή»), για να ολοκληρωθεί με το Ευρετήριο Δισκογραφημένων Έργων του Νίκου Σκαλκώτα, το Ευρετήριο Ερμηνευτών Δισκογραφημένων Έργων, το Παράρτημα (με Ηχογραφήσεις Μη Δισκογραφημένων Έργων) και τις Πηγές (βιβλιογραφία κ.λπ.).
Μία πλήρης και μοναδική εργασία!
Skalkottas - The Sea - The Trawler (Η Τράτα)
4.
ΣΠΥΡΙΔΩΝ-ΦΙΛΙΣΚΟΣ ΣΑΜΑΡΑΣ (17.11.1861-25.3.1917)
Επίσημη Δισκογραφία (1904-2016) / Συμβολή στα 100 Χρόνια από την Εκδημία του
[Μουσική Εταιρεία Αλεξανδρούπολης, 2017]
Πρόκειται για ένα επίσης μεγάλου σχήματος βιβλίο 122 σελίδων (το πιο παλαιό από τα τέσσερα, που παρουσιάζουμε εδώ) αφιερωμένο στον έλληνα μουσουργό Σπυρίδωνα-Φιλίσκο Σαμάρα. Γράφει ο Θωμάς Ταμβάκος στην Εισαγωγή:
«Την άνοιξη του 1963, σε κινηματογραφική αίθουσα των Ιωαννίνων, έγινε η προβολή της ταινίας Η Μεγάλη Ολυμπιάδα (La Grande Olympiade) (1961) του Ρόμολο Μαρτσελλίνι (Romolo Marcellini) με θέμα τους 17ους (XVII) Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης του 1960, σε ειδική προβολή για τους μαθητές των δημοτικών σχολείων της πόλης. Οκταετής τότε, θυμάμαι πόσο με είχε εντυπωσιάσει η τελετή έναρξης με τον Ολυμπιακό Ύμνο του Σπυρίδωνος-Φιλίσκου Σαμάρα. Ήταν η πρώτη φορά που άκουγα μελοποιημένο το θαυμάσιο ποίημα του Κωστή Παλαμά. Την ίδια ζωηρή εντύπωση μου προκάλεσαν και οι ταινίες για τους επόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκυο και του Μεξικού. Αφότου άρχισαν οι τακτικές τηλεοπτικές εκπομπές στην Ελλάδα, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω όλες τις επόμενες τελετές έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων και παράλληλα να μάθω περισσότερα για τη ζωή και το έργο του μουσουργού».
Αν και όλοι γνωρίζουν πως ο Σπυρίδων Σαμάρας υπήρξε ο συνθέτης του Ολυμπιακού Ύμνου, σίγουρα πολλοί λιγότεροι έχουν αντιληφθεί το διαμέτρημα τής συνθετικής ευφυΐας τού κερκυραίου μουσουργού.
Έτσι, η δισκογραφία, με τον εξονυχιστικό τρόπο με τον οποίον παρουσιάζεται στο συγκεκριμένο βιβλίο, δεν μπορεί παρά να αποκαλύπτει ένα μέρος αυτού του μεγέθους (δίνοντας την ώθηση στον ενδιαφερόμενο, ώστε να προχωρήσει περαιτέρω), καθώς οι εν συνόλω 117 εκδόσεις απ’ όλο τον κόσμο (με έργα Σαμάρα) δρουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Τίθεται, όμως, το ερώτημα. Είναι επαρκής αυτός ο αριθμός;
Μπορεί εκ πρώτης, και ως νούμερο, το 117 να παραξενεύει θετικά, όμως στην πράξη (και όπως διαβάζουμε στο βιβλίο) υπάρχουν πάμπολλα επισήμως αδισκογράφητα έργα τού Σαμάρα, ενώ δισκογραφούνται συχνά τα ίδια και τα ίδια (π.χ. υπάρχουν 43 εκδόσεις τού Ολυμπιακού Ύμνου).
Έτσι, και όπως γίνεται αντιληπτό, η πλήρης αποτύπωση τού καλλιτεχνικού μεγέθους τού μουσουργού μοιάζει, έως ώρας, να παραμένει κτήμα μόνο κάποιων συλλεκτών.
Η εργασία, που παρουσιάζει εδώ ο συγγραφέας, θα τολμούσα να πω πως, πέρα από συναρπαστική, είναι και συγκινητική. Εννοώ πως μένεις άναυδος από τις συνεχείς και «αλύπητες» δισκογραφικές λεπτομέρειες, που περιλαμβάνουν όλα εκείνα που μπορούν να θέλξουν έναν αληθινό μουσικόφιλο, ανεξαρτήτου αισθητικής κατεύθυνσης.
Ο Θωμάς Ταμβάκος ξεκινάει από το 1904 και τους πρώτους δίσκους 78 στροφών με έργα Σαμάρα, που τυπώθηκαν στην Ιταλία, για να καταλήξει μετά από μια… απολαυστική ηχογραφική περιπέτεια, που διαπερνά 13 ευρωπαϊκές χώρες και ακόμη την Αυστραλία, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και τον Καναδά, στο ηχογράφημα «117», ένα ιταλικό 2CD, παραγωγής 2016, στην εταιρεία Circolo Mandolinisto Italiano, στο οποίο (ανάμεσα σε άλλα έργα) ακούγεται και η «Κιθάρισις» (του Σαμάρα).
Οι απόλυτες-απίστευτες λεπτομέρειες της επίσημης δισκογραφικής καταγραφής, οι πάμπολλες φωτογραφίες, και βεβαίως τα παραρτήματα με τα ευρετήρια έργων και ερμηνευτών, καθώς και με την ανεπίσημη δισκογραφία(!) και βιβλιογραφία καθιστούν το βιβλίο του Θωμά Ταμβάκου πρότυπο μελέτης, γύρω από το πώς καταρτίζεται, σήμερα, επιστημονικώς, μια δισκογραφία.
Σπύρος Σαμάρας-Ανατολικές σκηνές-Βαρκαρόλλα
Επαφή: [email protected]
