Πόλεμος στην Ουκρανία: Τι μας διδάσκει το παρελθόν;

Πόλεμος στην Ουκρανία: Τι μας διδάσκει το παρελθόν; Facebook Twitter
Μπορεί όλα τα ιστορικά επιχειρήματα που επικαλείται ο Πούτιν να μπορούν να καταρριφθούν· αυτό δεν θα μειώσει την επιθυμία της «αρκούδας» να έχει το δείπνο της. 
0

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ δημιούργησε μια νέα γερμανική λέξη: «Putinversteher». Είναι αυτοί που δείχνουν κατανόηση στον Πούτιν, δικαιολογώντας την επίθεσή του στην Ουκρανία. Επιχειρηματολογούν κυρίως με αναφορές στην Ιστορία: στην υποτιθέμενη εθνοτική συγγένεια Ουκρανών και Ρώσων, στην υποστήριξη που προσέφεραν Ουκρανοί εθνικιστές στα γερμανικά στρατεύματα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στο υποτιθέμενο κληρονομικό δικαίωμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας να ασκεί επιρροή στα τέως ομόσπονδα κράτη της Σοβιετικής Ένωσης.

Με ανάλογα επιχειρήματα –και επιλεκτική επίκληση της Ιστορίας– η Ισπανία θα μπορούσε να διεκδικήσει την ισπανόφωνη Λατινική Αμερική, αφού μέρος του πληθυσμού της κατάγεται από Ισπανούς αποίκους· οι Ολλανδοί έχουν κάθε δικαίωμα να εισβάλουν στη Γερμανία για να πάρουν εκδίκηση για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο· και γιατί να μη διεκδικήσει η Γαλλία τις πάλαι ποτέ κτήσεις της στη Βόρεια Αφρική;· 

Ναι, κομμάτι της Ιστορίας είναι η παρουσία των Ρως στα εδάφη της Ουκρανίας από τον Μεσαίωνα και μετά· Ιστορία είναι όμως και το πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό παρελθόν της Ουκρανίας με Ρουθηνούς, Ρώσους, Πολωνούς, Ρουμάνους, Ούγγρους, Τατάρους, Σλοβάκους, Εβραίους, Ρομά, Έλληνες και άλλους.

Το βιβλίο «Αυτοκρατορική Οδησσός: Άνθρωποι, τόποι ταυτότητες» της πρόωρα χαμένης Ευρυδίκης Σιφναίου (Λέιντεν 2017) πραγματεύεται ακριβώς τον διαχρονικά πολυεθνικό χαρακτήρα μιας εμβληματικής πόλης της Ουκρανίας. Μια εθνική ταυτότητα συχνώς εξελίσσεται. Ακόμα και αυτήν τη στιγμή διαμορφώνεται πάνω στα ερείπια· σήμερα συνοδεύεται από τη φυγή και εξαφάνιση μειονοτήτων.

Μια εθνική ταυτότητα συχνώς εξελίσσεται. Ακόμα και αυτήν τη στιγμή διαμορφώνεται πάνω στα ερείπια· σήμερα συνοδεύεται από τη φυγή και εξαφάνιση μειονοτήτων.

Το 2010 πήρα ένα ταξί στην Οδησσό. Ο ταξιτζής ήταν Έλληνας από το Σοχούμι στην άλλη πλευρά του Εύξεινου Πόντου. Είχε φύγει για να γλιτώσει από τον πόλεμο Γεωργίας και Αμπχαζίας τη δεκαετία του ’90. Το 1886, το 22% των κατοίκων του Σοχούμι ήταν Έλληνες. Με τη Ρωσική Επανάσταση και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μειώθηκε δραματικά. Το 1979 το ποσοστό είχε μειωθεί στο 6,5%.

Μετά την ανεξαρτησία της Αμπχαζίας είχαν απομείνει μόνο 645 Έλληνες, λιγότερο από το 1%. Στη Μαριούπολη, πριν από την έναρξη του πολέμου, πάνω από το 4% του πληθυσμού ήταν Έλληνες Πόντιοι. Ο πόλεμος ίσως να σημαίνει το τέλος της παρουσίας του ελληνισμού στο Ντονέτσκ.

Ναι, κομμάτι της Ιστορίας είναι η υποστήριξη Ουκρανών εθνικιστών στους ναζί και οι σφαγές Πολωνών το 1942-43, αλλά Ιστορία είναι και η αυτοθυσία 600.000 υπερασπιστών του Κιέβου το 1941. Και βέβαια Ιστορία είναι και το εκλογικό αποτέλεσμα του 2019 που άφησε τα ακροδεξιά κόμματα έξω από τη Βουλή, με συνολικό ποσοστό μικρότερο του 2% – ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη.

Ναι, κομμάτι της Ιστορίας είναι η Σοβιετική Ένωση και η διαίρεση σφαιρών επιρροής κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, αλλά Ιστορία είναι και η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και το δημοψήφισμα του 1991, με το οποίο το 92% των Ουκρανών, με συμμετοχή του 84% του εκλογικού σώματος, ενέκρινε την ανεξαρτησία της χώρας. 

Η γνώση της Ιστορίας, χωρίς υπεραπλουστεύσεις, πλαστογραφίες και παρερμηνείες, ερμηνεύει το παρόν, αλλά από μόνη της ούτε νομιμοποιεί πράξεις ούτε καν εξηγεί τα κίνητρά τους. Αυτή την αλήθεια εκφράζει ο αισώπειος μύθος του λύκου και του αρνιού.

Να μια από τις παραλλαγές του: ένας λύκος είδε ένα αρνί που είχε ξεστρατίσει από το κοπάδι. Αντί να ορμήσει για να το αρπάξει με τη βία, προσπάθησε να βρει μια εύλογη κατηγορία που θα δικαιολογούσε την εχθρότητά του. «Πέρσι, αν και μικρός, με συκοφάντησες». «Πέρσι; Πώς είναι δυνατόν; Αφού δεν έχει περάσει ακόμα χρόνος από τότε που γεννήθηκα». «Καλά, αλλά δεν βόσκεις σ᾿ αυτό το χωράφι, που είναι δικό μου;» «Όχι, γιατί δεν έχω φάει ακόμα χορτάρι ούτε έχω αρχίσει να βόσκω». «Και δεν ήπιες από την πηγή που είναι δική μου;» «‹Όχι, της μάνας μου το βυζί με τρέφει». Τότε ο λύκος άρπαξε το αρνί και ενώ το έτρωγε, παρατήρησε: «Δεν πρόκειται να στερήσεις από τον λύκο το δείπνο του, έστω κι αν εύκολα αντικρούσεις όλες μου τις κατηγορίες». 

Μπορεί όλα τα ιστορικά επιχειρήματα που επικαλείται ο Πούτιν να μπορούν να καταρριφθούν· αυτό δεν θα μειώσει την επιθυμία της «αρκούδας» να έχει το δείπνο της. 

Γιατί λοιπόν επικαλούμαστε την Ιστορία, όταν τα πραγματικά κίνητρα και οι στόχοι δεν πηγάζουν από αυτήν; Η μελέτη του συναισθήματος δίνει μια εξήγηση. Οι συλλογική μνήμη, όσο κατασκευασμένη κι αν είναι, είναι συναισθηματική μνήμη. Λειτουργεί ως συναισθηματική ένεση, αυξάνει την αγανάκτηση, το μίσος, το θάρρος, την υπερηφάνεια. Η απεικόνιση του εγκεφάλου έχει καταδείξει την αλληλεξάρτηση της προσοχής, της μνήμης, του συναισθήματος και της πίστης ή της αποδοχής αξιών.

Π.χ. το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη προσελκύει την προσοχή μας. Οι επιγραφές που το συνοδεύουν (τα ονόματα πεδίων μαχών) ζωντανεύουν μνήμες – τουλάχιστον το έκαναν, όσο το μάθημα της Ιστορίας γινόταν με κάποια σοβαρότητα. Οι μνήμες πυροδοτούν συναισθήματα: υπερηφάνεια για τις νίκες, θλίψη ή αγανάκτηση για τις ήττες. Έτσι εδραιώνονται αξίες και στάσεις ζωής: πατριωτισμός και εθνική υπερηφάνεια. Γι’ αυτό εγείρουμε μνημεία, γιορτάζουμε ιστορικές επετείους, στήνουμε ή καταστρέφουμε αγάλματα.

Όταν οι «Putinversteher» ζητούν να κατανοήσουμε τον Πούτιν, θυμίζοντας τους Ρως του Κιέβου του εντέκατου αιώνα, τους Ουκρανούς συνεργάτες των Γερμανών του 1942 και τον διαχωρισμό σε σφαίρες την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, έχουν επιλεκτική μνήμη.

Σε αυτήν τη συγκυρία, η Ιστορία δεν είναι χρήσιμη όταν μας προτρέπει να επιστρέψουμε στο 1980, στο 1939, στο 1914 ή ακόμα νωρίτερα αλλά όταν μας θυμίζει ότι και οι πιο ουτοπικές προοπτικές μπορεί να γίνουν πραγματικότητα. Μια συνεργασία της Ρωσίας με τις ευρωπαϊκές δημοκρατίες για μια νέα τάξη ασφάλειας στην Ευρώπη μοιάζει σήμερα τόσο μη ρεαλιστική όσο φαινόταν το 1945 η προοπτική της συνεργασίας Γαλλίας και Γερμανίας για τη δημιουργία μιας Ενωμένης Ευρώπης· έξι χρόνια αργότερα όμως ήταν πραγματικότητα.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«To TikTok πέτυχε γιατί σε διασκεδάζει»

Enrico Bellini / «To TikTok πέτυχε γιατί σε διασκεδάζει»

Ο επικεφαλής Κυβερνητικών Σχέσεων και Δημόσιας Πολιτικής του TikTok στη Νότια Ευρώπη, Enrico Bellini, περιγράφει το μυστικό της επιτυχίας της δημοφιλούς πλατφόρμας και εξηγεί γιατί η προστασία των δεδομένων των Ευρωπαίων χρηστών είναι υψίστης σημασίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσο απέχει ένα βιντεοπαιχνίδι για βιασμούς από την incel πραγματικότητα που ζούμε;

Οπτική Γωνία / Πόσο απέχει ένα βιντεοπαιχνίδι για βιασμούς από την incel πραγματικότητα που ζούμε;

Ορθώς μας σοκάρει το «No Mercy» που «παίζει» με τον βιασμό και την αιμομιξία, όμως την ίδια στιγμή ζούμε σε μια κοινωνία όπου η γυναικεία υποταγή πλασάρεται ως κανονικότητα.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Τα νέα στοιχεία για τον Κώστα Αχ. Καραμανλή τον επαναφέρουν στο προσκήνιο 

Πολιτική / Nέα στοιχεία για τον Κώστα Αχ. Καραμανλή τον επαναφέρουν στο προσκήνιο 

Η υπόθεση των Τεμπών επιστρέφει στη Βουλή μέσω της δικογραφίας για τον Κώστα Αχ. Καραμανλή, αλλά στελέχη της κυβέρνησης υποστηρίζουν ότι αυτήν τη φορά είναι καλά προετοιμασμένοι. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
κωνσταντοπουλου

Βασιλική Σιούτη / Ποιος είναι, τελικά, αξιωματική αντιπολίτευση;

Οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν πλέον στη δεύτερη θέση το κόμμα της Πλεύσης Ελευθερίας. Θα διατηρήσει η Ζωή Κωνσταντοπούλου τη δυναμική που απέκτησε; Θα αλλάξει σύντομα πάλι η σειρά των κομμάτων; Το σίγουρο είναι πως η ρευστότητα είναι η νέα πολιτική συνθήκη. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Tίτλος: Explainer: Το κίνημα "Cute Winter Boots" και το κριντζ της ψηφιακής πολιτικοποίησης

Explainer / «Cute Winter Boots»: Όσο κι αν το υποτιμάτε, το TikTok παράγει πολιτική

Το hashtag #CuteWinterBoots συγκεντρώνει τους προβληματισμούς των χρηστών για την άνοδο της παγκόσμιας ακροδεξιάς και για τον τρόπο που εφαρμόζεται η δημοκρατία σήμερα. Έχουμε αφήσει πίσω μας για πάντα το «για να συμμετέχω στην πολιτική πάω σε συνελεύσεις και γράφομαι σε κόμμα».
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Τι μας δείχνουν τα πρώτα ίχνη ζωής εκτός της Γης;

Διάστημα / Βρέθηκαν όντως ίχνη εξωγήινης ζωής;

Τι ανακάλυψε ακριβώς το τηλεσκόπιο James Webb; Θα υπάρξει σύντομα κατοικήσιμος πλανήτης; Πόσο κοντά είμαστε στην κατάκτηση του Διαστήματος; Ο αστρονόμος και καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος Ξενοφών Μουσάς εξηγεί τι σηματοδοτεί η ανακάλυψη του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θέλει τρίτη θητεία και τα δίνει όλα για να αλλάξει το κλίμα

Βασιλική Σιούτη / Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θέλει τρίτη θητεία και τα δίνει όλα για να αλλάξει το κλίμα

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ξεκαθάρισε ότι θα διεκδικήσει και τρίτη πρωθυπουργική θητεία και τα δίνει όλα με στόχο την άμεση αντιστροφή του αρνητικού πολιτικού κλίματος.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Χριστόφορος Πισσαρίδης: «Με ενοχλεί που η Ελλάδα, σε όλες τις λίστες, βρίσκεται στην τελευταία θέση»

Χριστόφορος Πισσαρίδης / «Με ενοχλεί που η Ελλάδα βρίσκεται παντού στην τελευταία θέση»

Από τον Τραμπ και την AI μέχρι την ελληνική γραφειοκρατία και την παγκόσμια ύφεση, ο νομπελίστας καθηγητής Οικονομικών Σερ Χριστόφορος Πισσαρίδης μιλά στη LIFO για το μέλλον της εργασίας και την απειλή του λαϊκισμού, εξηγώντας γιατί η Ελλάδα χρειάζεται λιγότερο Δημόσιο.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Τζέφρι Σακς: «Η κατάληψη των πανεπιστημίων από τον Τραμπ δεν θα πετύχει»

Οπτική Γωνία / Τζέφρι Σακς: «Η κατάληψη των πανεπιστημίων από τον Τραμπ δεν θα πετύχει»

Ο καθηγητής Οικονομικών και διευθυντής του Κέντρου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια σχολιάζει στη LiFO τη σύγκρουση που έχει ξεσπάσει μεταξύ της κυβέρνησης Τραμπ και των αμερικανικών πανεπιστημίων και πώς βλέπει την επόμενη μέρα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αθήνα: Τα ηλεκτρικά πατίνια και το χάος της μικροκινητικότητας/ Πώς θα μπει τάξη στο χάος με τα ηλεκτρικά πατίνια στην Αθήνα;/ «Δεν γίνεται να μην έχουμε πατίνια γιατί είναι επικίνδυνο να κυκλοφορήσουν»

Ρεπορτάζ / Τι θα γίνει επιτέλους με τα ηλεκτρικά πατίνια στην Αθήνα;

Τα ηλεκτρικά πατίνια είναι η νέα τάση μετακίνησης στην πόλη αλλά προς το παρόν δημιουργούν αρκετά προβλήματα και προκαλούν αντιδράσεις. Πώς θα μπουν όρια στην άναρχη κυκλοφορία τους και τη στάθμευσή τους και ποιες υποδομές χρειάζονται;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Τα μεγάλα έργα που αλλάζουν τη χώρα: Ποια προχωρούν και ποια καθυστερούν

Ρεπορτάζ / Τα μεγάλα έργα που αλλάζουν τη χώρα: Ποια προχωρούν και ποια καθυστερούν

Νέοι αυτοκινητόδρομοι, νέες γραμμές μετρό, νοσοκομεία, σιδηρόδρομοι, αεροδρόμια. Στις μακέτες όλα φαίνονται φανταστικά. Πότε όμως στ' αλήθεια παραδίδονται, πόσο κοντά στις μακέτες θα είναι η πραγματικότητα; Και ποια οφέλη μπορεί να προσφέρουν στην κοινωνία και την οικονομία;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Απειλείται η οικονομία από νέο κραχ;

Οπτική Γωνία / Έρχεται νέο παγκόσμιο κραχ;

Εμπορικοί πόλεμοι, γεωπολιτικές απειλές και ο κίνδυνος παγκόσμιας ύφεσης. Πόσο θα επηρεαστεί η Ελλάδα από τη νέα εποχή Τραμπ; Ο καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, Κώστας Μήλας, μιλά στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Οπτική Γωνία / Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Υπάρχει τελικά ασυμβίβαστο μεταξύ χριστιανισμού και φεμινισμού; Μπορούν οι δύο ταυτότητες να συνυπάρξουν ή πρόκειται για έναν αδύνατο συνδυασμό; Δύο γυναίκες παραθέτουν τα επιχειρήματα κάθε πλευράς.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Το πράσινο της Αθήνας και τα πάθη του

Ρεπορτάζ / Το πράσινο της Αθήνας και τα πάθη του

Το πράσινο της πόλης μπορεί να είναι περιορισμένο, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις είναι αξιόλογο - και η άνοιξη το φέρνει ξανά στο προσκήνιο, μαζί με τα προβλήματά του. Λύσεις υπάρχουν· το ζητούμενο είναι να εισακουστούν.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ