«Αναχώρηση» για τον (καθαρό) κόσμο των ιδεών

«Αναχώρηση» για τον (καθαρό) κόσμο των ιδεών Facebook Twitter
Eικονογράφηση: Dreyk The Pirate / LifO
0

 

«Αναχώρηση» για τον (καθαρό) κόσμο των ιδεών Facebook Twitter
Eικονογράφηση: Dreyk The Pirate / LifO

 

Ο θάνατος δεν είναι ο τελευταίος σταθμός ενός ανθρώπου – ειδικά αν η «αναχώρηση» δεν είναι σωματική αλλά συμβολική. Στην περίπτωση του Νίκου Θέμελη, η πρόωρη τελευτή που επήλθε πριν από τρία χρόνια δεν σήμανε ούτε το τέλος των λέξεων αλλά ούτε και το τέλος των συμβόλων. Στο κείμενο που ενδεχομένως να άφησε ημιτελές με τον τίτλο Αναχώρηση (μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) αλλά που είναι ολοκληρωμένο ως προς την άποψη των βασικών του επιδιώξεων, οι πρωταγωνιστές πεθαίνουν –όπως ο πρώτος κεντρικός του ήρωας, ο Λάζαρος Χατζημιχαήλ– ή αποχωρούν, αλλά οι ιδέες τους εξακολουθούν να υπάρχουν. Λάμπουν καθώς μοιράζονται ανάμεσα σε ανθρώπους που στοχεύουν σε έναν άλλο πολιτισμένο κόσμο, δίνουν τη δική τους μάχη καθώς αγωνίζονται να βελτιώσουν ένα αβέλτερο πλήθος, κυριαρχούν καθώς αναπολούν τα μεγάλα τους ιδανικά. Είναι, εν ολίγοις, σχεδόν πλατωνικές καθώς ξεχωρίζουν στην καθαρότητά τους και δεν υποτάσσονται, σχεδόν ποτέ, στη μολυσμένη από τρομακτικά γεγονότα ιστορία. Στον κόσμο των καθαρών ιδεών, στο συμβολικό ακρωτήρι του Φινιστέρου (εμπνευσμένο από τη μυθική «Οκτάνα») όπου κατευθύνεται ο τελευταίος πρωταγωνιστής από την Αναχώρηση τα πράγματα φαντάζουν σχεδόν ιδανικά. Εκεί μοναδική κυριαρχία έχει ο λόγος και ο άνθρωπος, η λογική των επιχειρημάτων και οι αρχές του Διαφωτισμού.

 

Κι αυτή είναι αντίστοιχα η χαρά των αναγνωσμάτων του Θέμελη: ότι δεν προσποιούνται κάτι που δεν είναι, δηλαδή απλές αφηγήσεις ιστοριών, αλλά μεταμορφώνονται σε αφηγήσεις των ιδεών τις οποίες θα κατακτούσε ο  Έλληνας αν δεν είχε παρασυρθεί από τις σκοτεινές ατραπούς της ιστορίας, τους εμφυλίους και τον ραγιαδισμό. Τα μυθιστορήματα του Θέμελη δεν προσδοκούν τόσο να εξωραΐσουν το ποιόν των κατοίκων μιας, κατά τα άλλα, ταλανισμένης χώρας αλλά να δείξουν σε ποιο βαθμό τα τραγικά γεγονότα τούς οδήγησαν αντί για τον κόσμο των ιδεών, στον άκρατο παραλογισμό. Τι έφταιξε σ’ αυτό; Ότι ακριβώς δεν υπήρξε η κατάλληλη παιδεία, ενώ απουσίαζε παντελώς η αστική τάξη ως φορέας αξιακών προτύπων. Ακολουθώντας σχεδόν κατά γράμμα τη θέση του φιλοσόφου Παναγιώτη Κονδύλη, ότι η απουσία της αστικής τάξης οδήγησε τη χώρα στην πολιτισμική παρακμή, ο Θέμελης αποδίδει όχι τυχαία στους ιδανικούς του ήρωες τα χαρακτηριστικά του μορφωμένου μεγαλοαστού. «Σε καμιά της στιγμή η ελληνική πραγματικότητα δεν διαμορφώθηκε αποκλειστικά, καθοριστικά και τελεσίδικα από μια κοινωνική τάξη, την οποία θα μπορούσαμε να ονομάσουμε “αστική”» έγραφε ο Κονδύλης, επιμένοντας στη δυτικοευρωπαϊκή έννοια του όρου. Αντίστοιχα, πάλι, οι ήρωες του Θέμελη είναι με έναν ρομαντικό τρόπο υποδειγματικά πεπαιδευμένοι, ξεκινώντας από τον βασικό του πρωταγωνιστή Λάζαρο Χατζημιχαήλ, ο οποίος έζησε τα χρόνια της ελληνικής επανάστασης και «τον γνώριζε όλο το Ναύπλιο, από τον Μαυροκορδάτο και τον Κουντουριώτη μέχρι τον τελευταίο χαμάλη στο λιμάνι, προσωπικά ή κατ’ όνομα που όλοι σέβονταν και τιμούσαν. Άνθρωπος προσηνής, έντιμος και μπεσαλής, εχθρούς, όπως έλεγαν, δεν είχε». Διάβαζε Ντεκάρτ τα σκοτεινά βράδια δίπλα στο τζάκι, αγαπούσε τις υψιπετείς αναστοχαστικές συζητήσεις και αδυνατούσε να υποταχθεί στη βαρβαρότητα. Ήξερε, άλλωστε, ως ιδανικός στοχαστής ότι ακόμα κι ο κατά τα άλλα αγαθών προθέσεων Μαυροκορδάτος είχε το πλευρό του τους ραγιάδες που «θα τους πληρώνουμε για χρόνια, αφού την εξουσία της ελεύθερης Ελλάδας θα τη βλέπουν πάντα σαν το δοβλέτι του Σουλτάνου. Σκέψου και θα καταλάβεις τι σημαίνει…» έλεγε. Κάτι που αποδείχθηκε περίτρανα στην περίπτωση του ενός από τους απογόνους του: ο γιος του Αργύρης μπορεί να αποδείχθηκε άξιος γιος του πατέρα του, αλλά τα δυο του αγόρια δεν είχαν την ίδια τύχη. Σε αντίθεση με τον εγγονό που έφερε το όνομά του, ο έτερος γιος του Αργύρη, ο Σάκης, επιβεβαίωσε στην πράξη την προφητεία του παππού του: ως οπαδός κάθε είδους συνωμοσιολογίας, ασπάστηκε τη δική του αφήγηση, που ήθελε τους προγόνους του διεστραμμένους αστούς κι έτσι έφτασε να αποδειχθεί θιασώτης του πιο ακραίου λαϊκισμού. Όταν, όμως, είδε ότι το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, τον οποίο κάποτε υποστήριζε, να χάνει την εξουσία, φυσικά δεν δίστασε να κατέβει ως υποψήφιος με το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας. Βολεμένος σε έναν γάμο συμφερόντων, δοκησίσοφος και ρίψασπις, ο Σάκης φαίνεται να εκπροσωπεί ό,τι ο συγγραφέας, πολιτικός και διανοούμενος Θέμελης ανέκαθεν απεχθανόταν, τον τυχοδιωκτισμό και τη δημαγωγία. Συμπεριφορές που, όπως παρατηρεί «από εξαίρεση γινότανε κανόνας, από πράξεις ντροπής μεταλλάσσονταν σε πράξεις καταξίωσης κι επιτυχίας (…), πράμα που τον έκανε να νιώθει όλο και πιο ξένος».

 

#quote#

 

Και κάπως έτσι αποφασίστηκε η τελική «αναχώρηση» για το ακρωτήρι του Φινστέρου, ως παρηγοριά στα όσα αποτροπιαστικά αντίκριζε το alteregoτου συγγραφέα, ο Λάζαρος. Μακριά από ανθρώπους στους οποίους η πιο τραγική όψη της ιστορίας είχε βρει τον ιδανικό αρνητικό εκφραστή της κι από συνθήκες που δεν ευνοούσαν την αγάπη και τον διάλογο. Με αυτά γαλουχήθηκε ο συγγραφέας και σε αυτά στόχευε με τα μυθιστορήματά του, αντιπαραβάλλοντας σε όσα ιδανικά υποστηρίζει ιστορικά παραδείγματα, τα οποία δεν διστάζει να μεταφέρει στην πιο απομυθοποιητική τους διάσταση, αποδομώντας, εν προκειμένω, ακόμα και τους κυρίαρχους μύθους της ελληνικής επανάστασης. Όπως μας πληροφορεί και η κατεξοχήν επιμελήτρια των βιβλίων του Ελένη Μπούρα, η οποία έφερε και την ευθύνη της παρούσας έκδοσης, στο σημείωμά της: «Από την έκδοση της Συμφωνίας των Ονείρων μέχρι τον Ιούλιο του 2001 τηλεφωνικά άκουγα κάποιες σκέψεις για τον καινούργιο κόσμο στον οποίο έμπαινε συγγραφικά –για την επανάσταση του ’21– και πώς οι σύγχρονοι καιροί αρχίζουν να παίρνουν σχήματα του παρελθόντος». Λόγια που απέπνεαν την πίκρα ότι η ίδια ιστορία υποδεικνύει την ανάγκη της ύστατης φυγής.

 

Με αυτή την πικρή γεύση, το ότι δεν αξιώθηκε να δει τους πρωταγωνιστές του να περιδιαβάζουν ένα ολβιόδωρο και αρμονικό πραγματικό σύμπαν, ο Νίκος Θέμελης άφησε τη δική του παρακαταθήκη στον κόσμο των ιδεών. Άλλωστε, δεν ήθελε τίποτε άλλο από το να δει τους Έλληνες ως εχέφρονες ανθρώπους της Δύσης να βγαίνουν περήφανοι κι ευθυτενείς από τα έγκατα του σπηλαίου χωρίς να αντικρίζουν σκιές αλλά τη μία και μοναδική αλήθεια – τη μέχρι σήμερα ανυπεράσπιστη ιδέα της σωφροσύνης. Και με αυτό το παράπονο επήλθε τελικά η οριστική και αμετάκλητη «αναχώρησή» του.

 

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ