Σάρα Κέιν: Oι δαίμονές της μας βασανίζουν ακόμα

Σάρα Κέιν: Oι δαίμονές της μας βασανίζουν ακόμα Facebook Twitter
H Κέιν υποστήριζε ότι το θέατρο δεν είναι διασκέδαση και ότι δεν πρέπει κανείς να το βλέπει ως νυχτερινή έξοδο αλλά ως μια διαδικασία μύησης.
0


ΑΣΤΡΑΦΤΕΡΗ ΚΑΙ ΙΛΙΓΓΙΩΔΗΣ ΓΡΑΦΗ, ακραία σωματικότητα και μια εσωτερική, υπαρξιακή κραυγή: αυτοί είναι μερικοί τρόποι που θα μπορούσε κάποιος να περιγράψει τα θεατρικά έργα της Σάρα Κέιν, η οποία έφυγε νωρίς, σφραγίζοντας για πάντα τα δεδομένα του σύγχρονου θεάτρου. Χωρίς να αγνοεί τους παραδεδομένους όρους της δραματουργικής συνθήκης, είχε συνειδητοποιήσει από νωρίς ότι τα αιματοβαμμένα έργα του Σαίξπηρ βασίστηκαν σε κατεξοχήν παράφρονες χαρακτήρες και οξυδερκείς διαλόγους και ότι οι αγαπημένοι της Αρτό και Μπέκετ κατάργησαν τους όρους της θεατρικής γλωσσικής έκφρασης αφουγκραζόμενοι το παράλογο της ύπαρξης.

«Ανοίξτε την αυλαία, παρακαλώ» ήταν η τελευταία φράση στο έργο της Η ψύχωση των 4.48, που αντέστρεφε με τρόπο ριζοσπαστικό τους όρους της παραστατικότητας/θεατρικότητας, επιμένοντας ότι, σε αντίθεση με τους όρους του αρχαίου δράματος, οι βίαιες πράξεις δεν πρέπει να αποκρύπτονται αλλά να αποκαλύπτονται σε όλο τους το εύρος στη σκηνή, όπως ακριβώς και στην πραγματικότητα. Στο Blasted, ένα άλλο έργο της που άφησε εποχή, ένας όλμος κάνει το ξενοδοχείο όπου μένει το πρωταγωνιστικό ζευγάρι κομμάτια, ενώ στην Αγάπη της Φαίδρας, το εμπνευσμένο από τον μύθο της Φαίδρας έργο της, ο Ιππόλυτος, στην τελευταία σκηνή του έργου, αντικρίζει τον απέραντο ουρανό και βλέπει τα αρπακτικά καθώς κατεβαίνουν για να φάνε το κουφάρι του.

Τις είχε φανταστεί αυτές τις εικόνες επηρεασμένη από την πραγματικότητα του πολέμου της Βοσνίας που ήταν σε εξέλιξη στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν έγραψε τα περισσότερα από τα έργα της, με τα ενσταντανέ των ακρωτηριασμών και τη βία να στοιχειώνουν τις σκηνές του δράματος. «Ένα κορίτσι απ’ το Βιετνάμ, εκείνα τα τριάντα δεύτερα που το σκάει από το χωριό της, το δέρμα να λιώνει, το στόμα ανοιχτό, χαρίζουν στην ύπαρξή της ολάκερη νόημα και υστεροφημία» γράφει στο Λαχταρώ, μία ακόμα μεταφορική σκηνή πολεμικής πραγματικότητας και ωμής μεταφυσικής.

Η διαδικασία της γραφής είναι περίπου σαν την ερωτική πράξη, χωρίς λογική, και, ακολουθώντας τους όρους του Φουκό, διαλαλεί τις σχέσεις εξουσίας σε κάθε έκφανση του πόθου. 

Γιατί αυτά τα δάκρυα που χύνονταν στη σκηνή δεν ήταν ψεύτικα αλλά τα ίδια τα σωθικά της, όπως έγραφε «σφαδάζοντας κάπου ανάμεσα στην ντροπή και την ενοχή» για το ίδιο το ανθρώπινο είδος. Η σταύρωση και η ανάσταση και όλα τα θρησκευτικά σύμβολα που γνώριζε σε βάθος, μεγαλωμένη σε ένα αντίστοιχο περιβάλλον, έμπαιναν στην υπηρεσία μιας σαρωτικής θεατρικής διαδικασίας: «Θε μου, συγχώρα με, νίπτω τας χείρας μου / Μου ουρλιάζει κοίτα εδώ πού κατάντησες / Συνέχισε / Γιατί κανείς δεν μπορεί να με γαμήσει όπως θέλω να με αγαπήσουν;».

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: 
Σάρα Κέιν, Άπασα, Μτφρ.: Αντώνης Γαλέος, Κάπα Εκδοτική

Στις ελάχιστες συνεντεύξεις της, ανάμεσα σε διαρκείς νοσηλείες εξαιτίας της κλινικής κατάθλιψης από την οποία έπασχε, η Κέιν υποστήριζε ότι το θέατρο δεν είναι διασκέδαση και ότι δεν πρέπει κανείς να το βλέπει ως νυχτερινή έξοδο αλλά ως μια διαδικασία μύησης που σε θέλει κάθε φορά μεταλλαγμένη/-ο ή «μεταρσιωμένη/-ο» σε κάτι άλλο πιο κοντά στην αλήθεια της αντεστραμμένης οδύνης του εαυτού. Μάλλον πιο πολύ προσιδιάζει στη μανία που προκαλεί στους οπαδούς ένας αγώνας ποδοσφαίρου, ό,τι κοντινότερο στη δική της βρετανική αλήθεια για τη σωματική συμμετοχή σε ένα θέαμα.

Τα πρώτα χρόνια, όταν τα έργα της ανέβηκαν με δικές της υποδείξεις στο Royal Court, οι θεατρικοί κριτικοί, που δεν άντεχαν αυτήν τη βίαιη συνθήκη, έσπευσαν να ρίξουν αυτήν τη σύγχρονη Ζαν ντ’ Αρκ με τα κοντοκομμένα ξανθά μαλλιά και το τσιγάρο στο χέρι στο πυρ στο εξώτερον – για να ζητήσουν, όμως, συγγνώμη στην πορεία. Το ίδιο και οι καθηγητές της στη σχολή που τα χαρακτήρισαν «πορνογραφήματα», στους οποίους απαντούσε πετώντας τους πορνοπεριοδικά στα μούτρα με την ίδια δύναμη που έγραφε τα έργα της.

Κάποιοι διορατικοί, όπως ο Χάρολντ Πίντερ, διέκριναν εξαρχής το πυρακτωμένο ταλέντο και επέμεναν στην προφητική και οδυνηρή δεινότητα του θεατρικού της λόγου. Σήμερα, η Σάρα Κέιν συγκαταλέγεται στους περίοπτους δημιουργούς του «in-yer-face-theatre» που άλλαξε τα δεδομένα της σύγχρονης δραματουργίας.

Στην Ελλάδα την ανακάλυψαν ευτυχώς νωρίς, δύο χρόνια μετά την αυτοκτονία της το 1999. Αξέχαστη το ανέβασμα του Καθαροί πια από τον Λευτέρη Βογιατζή το 2001, όπως και του Λαχταρώ, δύο χρόνια αργότερα, ή του 4.48 της Ρούλας Πατεράκη, που το ανέβασε το 2003, τηρώντας κατά γράμμα τις οδηγίες, καθισμένη στο πάτωμα, πάνω σε έναν τοίχο. Υπήρξαν κι άλλες παραστάσεις, όχι όλες εξίσου επιτυχημένες – μία από τις πιο εμβληματικές προσεγγίσεις ήταν και αυτή της Άντζελας Μπρούσκου το 2007.

Σήμερα, 25 χρόνια μετά τον θάνατο της Κέιν, έχουμε πλέον όλα τα έργα της μεταφρασμένα στα ελληνικά σε μια συγκεντρωτική έκδοση με τον τίτλο Σάρα Κέιν – Άπασα, που κυκλοφόρησε από την Κάπα Εκδοτική σε μετάφραση του Αντώνη Γαλέου, ακάματου μεταφραστή θεατρικών έργων. Η έκδοση μοιάζει χειροποίητη, με γυμνή βιβλιοδεσία, όπως περίπου θα ήθελε η ίδια, και την απόδοση να ακολουθεί πιστά τις εντολές της συγγραφέως που καταργούσε συχνά τα σημεία στίξης και τα κεφαλαία γράμματα.

«Μισώ αυτές τις λέξεις που με κρατούν ζωντανή / Μισώ αυτές τις λέξεις», έγραφε στο Λαχταρώ, για να επαναλάβει στην Ψύχωση των 4.48: «Γλώσσα έξω / σκέψη παραλύει / ψίχουλο / ψίχουλο καταρρέει ο νους μου». Στο ίδιο έργο, μια οδυνηρή κατάθεση θεατρικής αυτοβιογραφίας, ένα υπαρξιακό παραλήρημα, ένα στιβαρό, σαρωτικό credo, η δημιουργός Κέιν επιμένει, σχεδόν προφητικά, «γράφω για τους νεκρούς / τους αγέννητους / μετά τις 4.48 δεν θα μιλήσω ποτέ ξανά». Η διαδικασία της γραφής είναι περίπου σαν την ερωτική πράξη, χωρίς λογική, και, ακολουθώντας τους όρους του Φουκό, διαλαλεί τις σχέσεις εξουσίας σε κάθε έκφανση του πόθου.

Σάρα Κέιν: Oι δαίμονές της μας βασανίζουν ακόμα Facebook Twitter
«Ο άνθρωπος σεξουαλικά είναι κίνδυνος θάνατος», γράφει η Κέιν στην Αγάπη της Φαίδρας, όπως και η ανάγκη του άλλου, αφού «θέλω να βουτήξω μέσα του για να τον ξεδιπλώσω». Ακόμα και σήμερα όλοι παραπέμπουν στον εκτεταμένο μονόλογο από το Λαχταρώ. γνωρίζοντας ότι είναι ο,τι πιο οδυνηρά ερωτικό έχει γραφτεί ποτέ.

Επομένως, το να πυροβολήσει ή να σκοτώσει δεν είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να κάνει κανείς γιατί ο έρωτας είναι συντριπτικός και ισοπεδωτικός από μόνος του, όπως και η σεξουαλική πράξη. «Ο άνθρωπος σεξουαλικά είναι κίνδυνος θάνατος», γράφει η Κέιν στην Αγάπη της Φαίδρας, όπως και η ανάγκη του άλλου, αφού «θέλω να βουτήξω μέσα του για να τον ξεδιπλώσω». Ακόμα και σήμερα όλοι παραπέμπουν στον εκτεταμένο μονόλογο από το Λαχταρώ. γνωρίζοντας ότι είναι ο,τι πιο οδυνηρά ερωτικό έχει γραφτεί ποτέ.

Όλα αυτά δεν ήταν για την ίδια θεωρητικές ενασχολήσεις αλλά τρόποι να υπάρχει. Γεννημένη στις 3 Φεβρουαρίου του 1971 και μεγαλωμένη στο Έσεξ –στο θλιβερό τοπίο του δέσποζαν τα στρατόπεδα των μισθοφόρων όπου τα στιγματισμένα ως απελευθερωμένα από τα ταμπού κορίτσια, όπως επιμένουν να τα περιγράφουν στην Αγγλία, διασκέδαζαν τους παράφρονες στρατιώτες–, έμαθε από νωρίς τους σκληρούς όρους μιας κοινωνίας σε απόγνωση, εξού και ότι οι ένοπλοι κυκλοφορούν ελεύθεροι στα περισσότερα έργα της.

Οι φιλόδοξες τότε κορόνες του Τόνι Μπλερ για μια εύρωστη Βρετανία χτυπούσαν στο χαμηλό υπογάστριο μιας κοινωνίας εν βρασμώ που, για μία ακόμα φορά, προσπαθούσε να ξεπεράσει τα τραύματά της. Οι Radiohead εξακολουθούσαν να γράφουν πεισιθάνατους στίχους και οι αγαπημένοι της Κέιν, Joy Division, να ακούγονται φανατικά από τους συνομηλίκους της. Ξαπλωμένη, όπως ο αγαπημένος της Ιαν Κέρτις, στο δωμάτιό της, με μόνη της παρέα την απόγνωση, φανταζόταν, ανάμεσα στα σαρωτικά της ξεσπάσματα, να τρέχει στο κτήμα με παπαρούνες του παππού της, ενώ προέβλεπε προφητικά το μέλλον μέσα από τους τοίχους, όπως έγραφε χαρακτηριστικά στο Λαχταρώ.

Ωστόσο, είχε προλάβει να δει τον «χθόνιο άγγελο θείο» να της υπαγορεύει λέξεις υπέρτατες από αλλού φερμένες, γνωρίζοντας καλά, όπως έγραφε στις σκηνοθετικές οδηγίες της Ψύχωσης των 4.48 που περιλαμβάνονται στον συλλογικό τόμο, ότι δεν είναι παρά μια «κατεστημένη συνείδηση» που «ζει σε μια συσκοτισμένη αίθουσα συνεδριάσεων κοντά στο ταβάνι μιας σκέψης, το πάτωμα της οποίας μετατοπίζεται όπως δέκα χιλιάδες κατσαρίδες όταν μπαίνει μια δέσμη φωτός όπως όταν όλες οι ιδέες σμίγουν σε μια στιγμή ομόνοιας το σώμα όχι άλλο πια απωστικό όμως οι κατσαρίδες αποτελούν μια αλήθεια που ποτέ κανείς δεν λέει να αρθρώσει / Σε αυτήν τη νύχτα μού αποκαλύφθηκαν όλα. Πώς να μιλήσω ξανά;».

Λίγα χρόνια αργότερα, λίγες μέρες μετά τα γενέθλιά της, στις 20 Φεβρουαρίου του 1999, η Σάρα Κέιν θα κρεμαστεί με ένα σκοινί στο νοσοκομείο του King’s College, όπου νοσηλευόταν. Ήταν μόλις 28 ετών.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ