Πρίγκιπας Μνίσκιν: μιαν ενσαρκωμένη αντανάκλαση του Χριστού στον κόσμο της Πετρούπολης

Πρίγκηπας Μνίσκιν: μιαν ενσαρκωμένη αντανάκλαση του Χριστού στον κόσμο της Πετρούπολης Facebook Twitter
Ο Μίσκιν από κεφάλαιο σε κεφάλαιο αλλάζει, θυμίζοντας πότε άψυχη κούκλα και πότε κανονικό άνθρωπο.
1

Το τέχνασμα του ξενόφερτου που αναστατώνει τα ήθη της κοινότητας ήταν σεβαστή παράδοση στη ρώσικη λογοτεχνία - Μπαζάροφ, Τσάτσκι, Ονέγκιν, Πετσόριν. Ο Ντοστογιέφσκι το είχε δοκιμάσει με αρκετή επιτυχία στο Όνειρο του θείου και στο Χωριό Στεπαντσίκοβο, αλλά στον Ηλίθιο και στους Δαιμονισμένους θα λάβει πλέον διαστάσεις εμβληματικές. Ειδικά στην περίπτωση του Μίσκιν, ο συγγραφέας -δηλώνοντας στον Μάικοφ ότι ήθελε να παραστήσει εναν άνθρωπο πέρα για πέρα καλό- παραδεχόταν συνάμα ότι αυτό πού ήθελε να πράξει ήταν ασυγχώρητο. Ο λόγος; Ουσιαστικά, πάντα προς επίρρωση του πνευματικού σκανδάλου, φιλοδοξούσε να εμφανίσει στον κόσμο της Πετρούπολης μιαν ενσαρκωμένη αντανάκλαση του Χριστού. Είχε ελπίδες αυτό το σχέδιο;

Πριν απ' όλα, ο μεγάλος εχθρός του Μίσκιν θα ήταν η πειστικότητα των λοιπών προσώπων. Ο Ντοστογιέφσκι επετύγχανε πάντα στην επινόηση και στο σχεδιασμό -αυτοσχέδιων ή παρατεταμένων- ηρώων και ανθρωπάκων. Ο θεριεμένος Ραγκόζιν πείθει˙ η Ναστάσια Φιλίπποβνα αυτονομείται εξαρχής, έτοιμη να σαλτάρει από τη σελίδα στην ίδια τη ζωή· οι Γιεπάντσιν, ο Λεμπέντιεφ, ο Φερτισένκο, ο Γκάνια, όλη η σοβαρή και καρικατουρίστικη ανθρωπότητα του μυθιστοριογράφου διέθετε τίτλους πειθούς - μόνο ο Μίσκιν παρέλυε τη δημιουργικότητα της αρχικής σύλληψης διότι δεν ανταποκρινόταν σε τίποτα δεδομένο. Εν ολίγοις θύμιζε παρακινδυνευμένη ζαριά. Όποιες κι αν ήταν οι φιλόδοξες αρχικές εξαγγελίες, παρέμενε ο φόβος ότι ο πρίγκιπας από σελίδα σε σελίδα θα κατέληγε θλιβερή γελοιογραφία.

Μέσα στους ερωτευμένους πρέπει να είναι ο ανέραστος, μέσα στους μοχθηρούς ο αμόχθητος, μέσα στους ανθρώπους εν τέλει ο αντι-άνθρωπος. Υπήρξε ποτέ μυθιστόρημα που να υπαινίχθηκε τόσο μαεστρικά το ιερό;

Πρίγκηπας Μνίσκιν: μιαν ενσαρκωμένη αντανάκλαση του Χριστού στον κόσμο της Πετρούπολης Facebook Twitter
H Άννα Γριγορίεβνα Ντοστογιέφσκαγια επισκέπτεται τον τάφο του Νοτστογιέφσκι με τα παιδιά της, Πετρούπολη 1881

Άλλωστε σε όλα τα μεγάλα του μυθιστορήματα, ο συγγραφέας «κόμπιαζε» κατά κάποιο τρόπο μόνο στο κεντρικό του πρόσωπο. Ενώ τα άλλα πρόσωπα έβγαιναν από τη ζωή, ο Ρασκόλνικοφ, ο Σταυρόγκιν, ο Ιβάν, ο Βερσίλοβ και κυρίως ο Μίσκιν απαιτούσαν γραφή με άλλους όρους. Ο Σεστόφ, για παράδειγμα, μέγας θαυμαστής του Υπογείου, υποστήριζε ότι ο Ντοστογιέφσκι δεν δημιούργησε ποτέ του αληθινά πρόσωπα και αποκαλούσε τον Μίσκιν «παγωμένο και σκοτεινό φάντασμα» ή «εκφυλισμένη μηδαμινότητα». Εντούτοις αυτή η μηδαμινότητα θα έπρεπε χωρίς άλλο να λάβει μορφή και να μπολιάσει την όλη σύλληψη. Με τι παραβιάσεις άραγε; Με τι απίθανα εφευρήματα; Αρκούσε η συμπεριφορά του αφελούς νεαρού που δεν ξεσυνεριζόταν προσβολές, ταπεινώσεις, επιθέσεις, υποτιμήσεις; Το να μη μοιάζει κανείς με κανέναν δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι είναι κάποιος - και μάλιστα κεντρικό και ηγεμονικό πρόσωπο. Ένας ηλίθιος, πτωχός τω πνεύματι (τουρκιστί το βιβλίο μεταφράστηκε με τίτλο :Μπουνταλά...) αναλάμβανε σύνολη τη σκηνοθεσία και την παράσταση. Ένα «ποντίκι» δηλαδή (αυτό σημαίνει η λέξη Μίσκιν) επωμιζόταν μέγα έργο.

Η αθέατη πρωταγωνίστρια του δράματος θα ήταν βέβαια η ζωή στην Πετρούπολη, αλλά επί του απτού και του συγκεκριμένου απαιτούνταν ειδικές συνθήκες και προγραμματισμοί. Στα Σημειωματάρια αναφέρεται το ακόλουθο σχεδίασμα: (α' μέρα) ο Μίσκιν και το πρόβλημα της οικογένειας· (β' μέρα) ο Μίσκιν και το πρόβλημα των μηδενιστών· (γ' μέρα) ο Μίσκιν και το πρόβλημα του έρωτα· (δ' μέρα) ο Μίσκιν και το πρόβλημα του θανάτου. Σωστά όλα τούτα, μόνο που η πραγματικότητα έπρεπε να συμπληρωθεί από το μη πραγματικό, η Πετρούπολη από την Ουρανούπολη, το ταυτόν από το έτερον. Αφού ο Μίσκιν ενσάρκωνε το «Άλλο», είχε δηλαδή μια «τρύπα» στο κεφάλι, ο Ντοστογιέφσκι ταύτισε αυτή την τρύπα με την επιληψία - την ιερά νόσο. Από την τρύπα θα έπρεπε να περάσει το ποντίκι και όλο το μυθιστόρημα.

Φτωχοδιάβολος, μικρόψυχος και πονηρός, ο αναγνώστης την έχει φυλαγμένη στον αφηγητή: για να δούμε τι στην ευχή θα σκαρφιστεί για να δώσει υπόσταση σε αυτό τον αλλοπαρμένο! Η μεγαλοφυής κίνηση του βιβλίου είναι προφανής στη σκηνή της επιληπτικής κρίσης: το αμιγώς πετρουπολίτικο και ανθρώπινο διαδραματίζεται στην κοινωνική σφαίρα, μέσα στην πολυλαλία και στον αλληλοσπαραγμό των μικρομέγαλων προσώπων, ενώ το «άλλο» θα ανέτελλε μέσα από τους σπασμούς του άρρωστου Μίσκιν. Ο φρενοκρουσμένος έρχεται σε ανατατική μέθεξη με την ομορφιά. Οι άλλοι κατέχουν την όραση, αυτός κατέχεται από την ενόραση. Πρόκειται για μια μυσταγωγία ρώσικου τύπου, κρυπτική τελετή που ταυτόχρονα συντονίζεται εσωτερικά με τη μοίρα όσων καίγονται από την ομορφιά. Ορθά λοιπόν η μυσταγωγία τελειώνει με φόνο.

Δεν πρέπει λοιπόν να μας ξαφνιάζει το γεγονός ότι ο Μίσκιν από κεφάλαιο σε κεφάλαιο αλλάζει, θυμίζοντας πότε άψυχη κούκλα και πότε κανονικό άνθρωπο. Τεχνικά, η διπλή φύση του δεν αποδίδει πάντα. Μέσα στους ερωτευμένους πρέπει να είναι ο ανέραστος, μέσα στους μοχθηρούς ο αμόχθητος, μέσα στους ανθρώπους εν τέλει ο αντι-άνθρωπος. Υπήρξε ποτέ μυθιστόρημα που να υπαινίχθηκε τόσο μαεστρικά το ιερό;

Σκαρώσαμε βιαστικά αυτό το σημείωμα μόνο και μόνο για να τιμήσουμε τη μετάφραση του Ηλίθιου που φιλοτεχνήθηκε από τη ρωσομαθή Ελένη Μπακοπούλου. Αυτή η γυναίκα είναι μορφοδούλα (ό,τι πιάνει γίνεται όμορφο), υποστήριξε διαφορετικά το κείμενο, το γλύκανε και το ηρέμησε, του χάρισε εσωτερική εδραίωση, αποδεικνύοντας ότι μετά τον Άρη Αλεξάνδρου -ό,τι κι αν μεσολάβησε- μόνο στην Ίνδικτο το πείραμα της ανανέωσης επέτυχε.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην έντυπη LIFO στις 27.11.2008

 

Βιβλίο
1

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Σπίτι από ζάχαρη»: Το δίκτυο των ανθρώπινων σχέσεων στο μυθιστόρημα της Τζένιφερ Ίγκαν

Βιβλίο / Πώς θα ήταν αν μπορούσαμε να βιώσουμε ξανά όσα ζήσαμε στο παρελθόν;

Το «Σπίτι από ζάχαρη» είναι ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα με στοιχεία επιστημονικής φαντασίας που διερευνά τους κινδύνους της ψηφιακής εποχής, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την αξία της μνήμης και της σύνδεσης.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Θανάσης Βαλτινός: Η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα

Οθόνες / «Η Κάθοδος των Εννιά»: Η διάσημη νουβέλα του Θανάση Βαλτινού

Πεθαίνει σαν σήμερα ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας. Αυτή είναι η ιστορία ενός από τα εμβληματικότερα βιβλία του και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά.
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

σχόλια

1 σχόλια