Πέρα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης

Πέρα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Facebook Twitter
0

Πέρα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Facebook Twitter
Οι ζοφεροί καιροί ανέδειξαν στιγμές αλησμόνητες και περίτρανη απόδειξη είναι αυτή η συναρπαστική και άκρως επιμελημένη και φροντισμένη, από την πρώτη σελίδα έως την τελευταία, στα ελληνικά έκδοση...

Η Μίλενα Γιέσενσκα δεν ήταν μόνο μια γυναίκα που περιφερόταν ανένταχτη και ανυπότακτη σαν λυσσασμένη αμαζόνα στην καρδιά της Κεντρικής Ευρώπης για να καταλήξει, τελικά, έγκλειστη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, αλλά και αυτή που με το παράδειγμά της γέννησε πλείστες αναφορές και εμβληματικές βιογραφίες. Χαρακτηριστική είναι αυτή της συγκρατούμενής της Μπούμπερ-Νόιμαν, η οποία αποτέλεσε τον βασικό άξονα του βιβλίου Μίλενα από την Πράγα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη σε μετάφραση Τούλας Σιετή, επιμέλεια-επίμετρο Αδριανής Δημακοπούλου, θεώρηση κειμένων Μήνας Πατεράκη-Γαρέφη και επιλογή εικόνων της εκδότριας Γιώτας Κριτσέλη (μια ολότελα συλλογική, γυναικεία δουλειά, αν το καλοσκεφτείς). Μόνο που το εν λόγω βιβλίο, εκτός από τη μυθιστορηματική ιστορία της περίφημης αγαπημένης του Κάφκα –γνωστής από τα Γράμματα στη Μίλενα–, αποκαλύπτει δύο ακόμα μέρη: ένα άκρως ενδιαφέρον επίμετρο και πολύτιμα βιογραφικά σημειώματα, τα οποία, αν αυτονομηθούν, προσφέρουν τρία διαφορετικά απολαυστικά κείμενα. Διαβάζοντας, φέρ' ειπείν, το κύριο σώμα κανείς, ξετυλίγει την αναπαραστατική βιογραφία της ακαταμάχητης Μίλενα, τόσο στις διάφορες πόλεις της Κεντρικής Ευρώπης, όπου έζησε, όσο και τις σχέσεις που ανέπτυσσε με κορυφαίες προσωπικότητες της εποχής. Με τη ματιά της ερωτευμένης η συγγραφέας εντοπίζει τα μύχια συστατικά που μετέτρεψαν τη Μίλενα σε ασυμβίβαστο αντικείμενο του ερωτικού πόθου, τονίζοντας τη μεγαλειώδη ευσπλαχνία της, το ατίθασο του χαρακτήρα της, τη δημιουργική ορμή που μετέτρεπε την επιβίωση σε τέχνη. Ήταν αυτή που ως έφηβη δεν είχε διστάσει, γεμάτη ερωτικές φαντασιώσεις, να διανυκτερεύσει σε ύποπτο ξενοδοχείο, που είχε δοκιμάσει ουσίες και εμπειρίες κι είχε ακολουθήσει τον μεγάλο της έρωτα, τον Αυστριακό κριτικό λογοτεχνίας Ερνστ Πόλακ, παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα της, στην άγνωστη τότε Βιέννη. «Ήταν η μοίρα της είτε να τη λατρεύουν είτε να τη μισούν. Αδιάφορη ή χλιαρή ανοχή απέναντί της δεν υπήρχε. Ενώ οι μεν τη θαύμαζαν και την παρομοίαζαν με την Ανέττα, την ηρωίδα από το L' âme enchantée (Η μαγεμένη ψυχή) του Ρομαίν Ρολλάν, οι δε έχυναν το φαρμάκι τους διαδίδοντας διάφορα κουτσομπολιά για το παρελθόν της» γράφει με απόλυτη ακρίβεια η συγγραφέας για τον τρόπο που αντιμετώπιζαν τη Μίλενα οι συμπατριώτες της στην Πράγα. Ή «Όταν ο Κάφκα αργότερα της γράφει: "Εσύ που ζεις πραγματικά ζωντανή τη ζωή σου μέχρι τέτοια βάθη...", η λέξη "βάθη" πρέπει να νοείται κατά κυριολεξία».


Γι' αυτό και στόχος της Μπούμπερ-Νόυμαν, η οποία επιβίωσε ως πρώην τροτσκίστρια και σύντροφος του Χάιντς Νόυμαν από το ναζιστικό στρατόπεδο του Ράβενσμπρουκ, ήταν να καταθέσει τη βιογραφία της φίλης της που άφησε την τελευταία της πνοή στο στρατόπεδο ύστερα από επιπλοκές που είχε η υγεία της, προσδίδοντας ψυχικό βάθος στην πιο παράδοξη λεπτομέρεια. Αλλά και να αποδραματοποιήσει συνάμα την ούτως ή άλλως συντριπτικά θανατερή συνθήκη των στρατοπέδων. Ακόμα και εδώ, λοιπόν, στην καρδιά του σκότους, ακούγονται δυνατοί οι ήχοι από τα τραγούδια που δεν διστάζουν να επαναλάβουν οι κρατούμενες, στα μεγάφωνα ενίοτε αντηχούν οι μελωδίες του Σούμπερτ, ενώ οι γυναίκες δεν ξεχνάνε να αστειευτούν ή να ερωτευτούν. Κανείς δεν λησμονά την κανονικότητα ή τη στιγμιαία ψυχική απόδραση: οι δυο φίλες, Μαργκαρέτε και Μίλενα, μπορούν ακόμα και να πιαστούν κάποια στιγμή αγκαζέ σε μια τρελή διάθεση αντίστασης, ενώ η τελευταία τολμά να επισκεφθεί, μέσα στην καταρρακτώδη βροχή, τον χώρο της άλλης. Ξεπερνώντας, πάντως, ακόμα και τα περιστατικά της αφήγησης, στο επίμετρό της η Ανδριανή Δημακοπούλου μας εφιστά την προσοχή στις μικρές τελετουργικές κινήσεις που αποκαλύπτουν εκλεκτικές συγγένειες: τόσο στις μικρές χειρονομίες, όπως η πρώτη εκείνη χειραψία ανάμεσα στις δύο γυναίκες, κάτι σπάνιο αν το καλοσκεφτείς, όσο και στα «μικκύλα αντικείμενα-μπίλιες, κουμπί και δόντι – που διαγράφουν κάποιες άρρητες προσωπικές αρχαιολογίες». Εδώ, στις φαινομενικά ασήμαντες λεπτομέρειες, εντοπίζει η επιμελήτρια τα θεμέλια ενός γυναικείου κόσμου και όχι μια αφηρημένη ιδέα καρφωμένη στο υπερπέραν της θεωρίας. Δεν γενικεύει αλλά παρατηρεί, ανοίγοντας διαφορετικούς δρόμους για τις δυνατότητες μιας διαφορετικής, κάθε φορά, ανάγνωσης. Στη λογική αυτή μπορεί κανείς να δει τη βιογραφία της Μίλενα ως παράδειγμα μετα-φεμινιστικής επισκόπησης, ως αντιπροσωπευτικό δείγμα στρατοπεδικής γραμματείας, ένα είδος άγνωστο ακόμα στην Ελλάδα, αλλά πολύ διαδεδομένο στο εξωτερικό, καθώς και μια ολοζώντανη αποθέωση της ζωής έναντι του θανάτου. Όχι τυχαία αυτό επιτυγχάνει το τελευταίο μέρος του βιβλίου, όπου παρατίθενται παρασταστικά και ακριβή βιογραφικά για όλα τα σπουδαία πρόσωπα που συναναστράφηκε η Μίλενα και που έστησαν τον μύθο της Κεντρικής Ευρώπης (από τον Λόος έως τον Περρέ και από τον Χέρμαν Μπροχ έως τον Καρλ Κράους). Οι ζοφεροί καιροί ανέδειξαν στιγμές αλησμόνητες και περίτρανη απόδειξη είναι αυτή η συναρπαστική και άκρως επιμελημένη και φροντισμένη, από την πρώτη σελίδα έως την τελευταία, στα ελληνικά έκδοση.

Πέρα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Facebook Twitter
Μπούμπερ-Νόυμαν/ Τζόρτζιο Αγκάμπεν. Επεξεργασία: Ατελιέ/ LIFO

Ενάντια, ωστόσο, σε αυτήν τη λογική της κανονικότητας μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης θα είχε πολλά να προσθέσει ο φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν, καθώς εδώ ακριβώς εντοπίζει την τρομακτική του δύναμη: στην απαξίωση του θανάτου μέσα από τον μηχανισμό επιβολής ελέγχου, στην ακύρωση του μυστικού του χαρακτήρα. Από τη στιγμή που οι έγκλειστοι οικειοποιούνται τα χαρακτηριστικά μιας κανονικότητας, χάνουν αυτομάτως τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους, ρέπουν στην απανθρωποίηση και δεν μπορούν να μεταφέρουν τη συντριπτική εμπειρία των θυμάτων. Στο συγκλονιστικό του βιβλίο Αυτό που μένει από το Άουσβιτς - Το αρχείο και ο μάρτυρας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εξάρχεια σε μετάφραση Παναγιώτη Καλαμαρά, ο Αγκάμπεν εξετάζει ακριβώς αυτή την κατάσταση εξαίρεσης των στρατοπέδων, που γίνεται τελικά ο κανόνας: την εξάλειψη του ανθρώπινου χαρακτήρα, την αδυναμία μεταφοράς της μαρτυρίας του θανάτου αλλά και την εκμηδένιση του ίδιου του γεγονότος μέσα από την αδυναμία αναπαράστασής του στον λόγο ή τη σιωπή. «Το Άουσβιτς είναι ακριβώς ο τόπος στον οποίο η κατάσταση εξαίρεσης συμπίπτει πλήρως με τον κανόνα και οι ακραίες συνθήκες γίνονται το ίδιο το παράδειγμα της καθημερινότητας. Όμως, είναι αυτή ακριβώς η παράδοξη τάση να γίνεται το αντίθετό της, που καθιστά ενδιαφέρουσα την οριακή συνθήκη. Όσο η κατάσταση εξαίρεσης και οι φυσιολογικές συνθήκες μένουν, όπως συμβαίνει συνήθως, διαχωρισμένες στον χώρο και στον χρόνο, παραμένουν αδιαφανείς και θεμελιωμένες μυστικά η μία στην άλλη». Η πλέον ακραία συνθήκη νομιμοποιείται, έτσι, μέσα από την κανονικοποίηση της, καταργώντας ακόμα και το ανεξήγητο του θανάτου, αφού «το είναι του θανάτου έχει αποκλειστεί και οι άνθρωποι δεν πεθαίνουν αλλά παράγονται σαν πτώματα». Εν προκειμένω, δεν ξεφτιλίζεται μόνο ο θάνατος αλλά και η ζωή, αφού οι άνθρωποι μετατρέπονται σε μονάδες καταμέτρησης, σαν τον μουσουλμάνο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, που δεν είναι παρά ζωντανός-νεκρός. Απλώς μεταφέρει μια μαρτυρία που δεν είναι δική του, έξω από οποιαδήποτε μυστική εμπειρία, ανθρώπινη δυνατότητα και ποιητική πράξη. Η επιβολή των όρων του στρατοπέδου –αυτό που ουσιαστικά μένει από το Άουσβιτς– καταδεικνύει το σημείο εκείνο που επαναφέρει ο Αγκάμπεν από τον Αριστοτέλη, κατά το οποίο ο άνθρωπος μετατρέπεται σε φυτό. Αυτός που έχει επιβιώσει από το στρατόπεδο συγκέντρωσης δεν μπορεί καν να νιώσει ένοχος αλλά ούτε και αθώος – δεν είναι ούτε καν ενεργών ούτε πάσχων και λειτουργεί, όπως επιμένει ο Ιταλός φιλόσοφος, πέρα από την εμμένεια (την ίδια την αιτία, δηλαδή, που υπάρχουν τα όντα). Η βιοπολιτική, θανατοπολιτική εξουσία, ένας όρος που δανείζεται ο Αγκάμπεν από τον Φουκώ, έγκειται επομένως στην απώλεια των ανθρώπινων χαρακτηριστικών, κι αυτό ακριβώς επιτυγχάνει ο ρατσισμός. Κάθε λαός χάνει τη δυνατότητα ύπαρξης από τη στιγμή που μετατρέπεται σε πληθυσμό και κάθε δημοκρατικός λαός σε δημογραφικό λαό. Παύει να έχει δικαιώματα στον προσδιορισμό της ζωής και του θανάτου και καθίσταται ανώνυμος: οι νεκροί της Μεσογείου γίνονται έτσι απλά νούμερα, ενώ προσφιλείς είναι πλέον οι εικόνες των κλεισμένων σε τεράστια στρατόπεδα προσφύγων που μετατρέπονται απλώς σε μάζες χωρίς δικαιώματα και δίχως λόγο. Κι είναι όντως τραγικό να σκέφτεται κανείς πως το στάδιο του μη ανθρώπου μπορεί σήμερα να επιστρέφει στην καρδιά του δυτικού κόσμου με τον πλέον τραγικό τρόπο, εκεί όπου τα όρια του ανθρώπινου και του απάνθρωπου ακυρώνονται μπροστά στα ίδια μας τα μάτια.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ