Μακαρόνια με ζάχαρη: 27 όνειρα Ευρωπαίων στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

emil szittya Facebook Twitter
Πίπα, τιράντες, γραβάτα-φιόγκος, χοντρά γυαλιά με στρογγυλό σκελετό και όλα αυτά στεφανωμένα από μια ατίθαση κόμη που μοιάζει με περούκα.
0



ΠΩΣ ΤΡΥΠΩΝΕΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ στον ύπνο των ανθρώπων; Αυτή ήταν η ιδέα του Ούγγρου νομάδα διανοούμενου Εμίλ Ζιτιά, που στο διάστημα 1939-1945 κατέγραψε τα όνειρα ογδόντα δύο ανθρώπων, κάθε ηλικίας, κάθε εθνικότητας, κάθε φύλου, κάθε επαγγέλματος, για να ανακαλύψει τι σκέφτονταν οι άνθρωποι του πολέμου και της αντίστασης την ώρα που κοιμόντουσαν. Απ’ αυτά τα ογδόντα δύο όνειρα, καταγεγραμμένα στα γαλλικά, η έκδοση της Άγρας περιλαμβάνει είκοσι επτά, που είναι αρκετά για να καταλάβουμε τον εφιαλτικό, κυριολεκτικά, κόσμο του πολέμου. 

«Συνήθιζα να ρωτάω κάθε λογής άνθρωπο –παιδιά, γέρους εργάτες, χωρικούς, διανοούμενους– τι όνειρα έβλεπε» γράφει ο Ζιτιά. Συνέλεξε έτσι απίστευτης δύναμης και φαντασίας ιστορίες και εικόνες που συγκροτούν, κατά τον ίδιο, ένα είδος πολεμικού μυθιστορήματος. Διαβάζοντας τώρα αυτές τις ιστορίες, διαπιστώνουμε ότι ο συγγραφέας δημιούργησε από το μηδέν ένα άγνωστο κεφάλαιο του πολέμου και της αντίστασης. Τα όνειρα διαβάζονται ως λογοτεχνικό έργο και από την άποψη αυτή η μετάφραση της Ευγενίας Γραμματικοπούλου τα αντιμετωπίζει, πολύ σωστά, ως διηγήματα. 

Μέχρι το τέλος της ζωής του εξακολουθούσε να ανησυχεί για τα υλικά ζητήματα, αφού δεν ήταν ποτέ καλός, όπως ο ίδιος είχε αποκαλύψει, στη διαχείριση των χρημάτων.

Ο Ζιτιά σκέφτηκε να καταγράψει τα όνειρα των ανθρώπων του πολέμου κάποια στιγμή μέσα στον Ιούλιο του 1940. Ο γερμανικός στρατός προέλαυνε στη Γαλλία και χιλιάδες Γάλλοι τρέπονταν, μαζικά, σε φυγή προς τον Νότο. Ανάμεσά τους και ο Ζιτιά, που έζησε πολλές μέρες σ’ ένα κέντρο υποδοχής στη Λιμόζ. Δίπλα του, ένας άνδρας με τσακισμένη έκφραση έσκιζε μια εφημερίδα σε μικρά κομματάκια και τα πετούσε σαν κομφετί. Ο άγνωστος άνδρας τού είπε κάτι που φαίνεται ότι πυροδότησε το όλο σχέδιο. Ήταν μια φράση σχεδόν κωδικοποιημένη, σαν ένα αίνιγμα: «Γαμώτο, δεν έχεις το κουράγιο ούτε να κοιμηθείς. Αρπάζεσαι από τον ύπνο, με όλες σου τις δυνάμεις, για να μη σε καταπιούν τα όνειρά σου».

Κάθε όνειρο ξεκινάει με μια φράση γνωριμίας που μας δίνει βασικά στοιχεία για τον αφηγούμενο. Για παράδειγμα: «Ήταν περίπου εξήντα χρονών και συνεπώς δεν ήταν στρατεύσιμος. Γιατρός στο Παρίσι, ακραιφνής ορθολογιστής, εχθρός κάθε μεταφυσικής». Ή πάλι: «Αυτή η νεαρή γυναίκα, παντρεμένη με Εβραίο, αγνοούσε ακόμα και την ύπαρξη της λέξης ρατσισμός». Ακόμη: «Γερμανός συγγραφέας, ένθερμος φίλος της Γαλλίας από τα νιάτα του».

oneira
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Emil Szittya, 27 Όνειρα στη διάρκεια του πολέμου 1939-1945, Μτφρ.: Ευγενία Γραμματικοπούλου, Εκδόσεις Άγρα, Σελ.: 104

Ανάμεσα στους ονειροαφηγητές είναι κι ένας «διάσημος Έλληνας μυθιστοριογράφος» που μπορούμε να εικάσουμε, σύμφωνα με τις σημειώσεις της μεταφράστριας, ότι πρόκειται για τον Νίκο Καζαντζάκη που εκείνη την εποχή ήταν στη Γαλλία. Τι όνειρο αφηγήθηκε ο Καζαντζάκης ή, τουλάχιστον, ο διάσημος Έλληνας μυθιστοριογράφος; Ας το δούμε:

«Βρισκόμουν, φυσικά, σε ένα θέατρο. Δεν ξέρω ποιο έργο παιζόταν. Στη σκηνή δεν βρίσκονταν ηθοποιοί αλλά δήμιοι. Στη μέση ένας πελώριος βράχος χρησίμευε ως πάγκος πάνω στον οποίο οι δήμιοι έκοβαν κεφάλια με τα τσεκούρια τους. Οι πιο επιδέξιοι απ’ αυτούς ονομάζονταν υπουργοί. Ξαφνικά, έσυραν και τη γυναίκα μου στη σκηνή για να την αποκεφαλίσουν. Ούρλιαζα, ήθελα να πηδήξω κι εγώ πάνω στη σκηνή, αλλά κάθε σειρά καθισμάτων ήταν τα σύνορα μιας ξένης  χώρας και τελωνειακοί του στρατού ζητούσαν να δουν το διαβατήριό μου. Προς μεγάλη μου φρίκη, διαπίστωσα ότι ποτέ στη ζωή μου δεν είχα εκδώσει διαβατήριο».

Ένας άλλος αφηγητής, «ζωγράφος, πατέρας δύο πολύ συμπαθητικών κοριτσιών», που έζησε την εμπειρία του εγκλεισμού στο στρατόπεδο του Ντρανσί –ενός στρατοπέδου κοντά στο Παρίσι, απ’ όπου «έφυγαν» οι περισσότεροι Γαλλοεβραίοι για το Άουσβιτς– είδε το εξής όνειρο: «Έβλεπα ότι μου έφερναν ένα τεράστιο πιάτο μακαρόνια με ζάχαρη, υπέροχα μαγειρεμένο. Έτρωγα τα μακαρόνια, αλλά το φαγητό δεν τελείωνε ποτέ. Τα απολάμβανα ηδονικά, σαν γευσιγνώστης. Ωστόσο γευσιγνώστης δεν είμαι. Όλη μέρα περίμενα να νυχτώσει και κάθε νύχτα το όνειρο επαναλαμβανόταν. Ήταν η μοναδική μου χαρά στη διάρκεια του εγκλεισμού». Μετά την αφήγηση του ονείρου του ο ζωγράφος αποκάλυψε ότι όχι μόνο απεχθανόταν τα μακαρόνια με ζάχαρη (συνηθισμένο λαϊκό φαγητό στην Ανατολική Ευρώπη) αλλά ούτε ήθελε να τα δει.

Ποιος είναι όμως ο Εμίλ Ζιτιά, ο συγγραφέας αυτού του παράδοξου «πολεμικού μυθιστορήματος»; Είχε γεννηθεί το 1886 στη Βουδαπέστη, σε εβραϊκή οικογένεια. Το πραγματικό του όνομα ήταν Άντολφ Σενκ, αλλά πολύ νωρίς διάλεξε το ψευδώνυμο Εμίλ Ζιτιά, δηλαδή Αιμίλιος Σκύθης. Στην Ανατολική Ευρώπη και ιδιαίτερα στις σλαβικές χώρες οι Σκύθες, αυτός ο αρχαίος λαός της Ασίας, συμβόλιζαν την ορμή και την αρχέγονη καθαρότητα. Τα «περί Σκυθών» τα παρουσιάζει πολύ ωραία η μεταφράστρια Ευγενία Γραμματικοπούλου στο διαφωτιστικό επίμετρό της, με το οποίο κλείνει η έκδοση. Κοσμοπολίτης και νομάς, ο Ζιτιά έζησε σε πολλά μέρη της Ευρώπης. Νέος δοκίμασε την εμπειρία του Μόντε Βεριτά, αυτής της κοινότητας γυμνιστών αναρχικών στην περιοχή της Ασκόνα, δίπλα στη λίμνη Ματζόρε. Ο ίδιος έγραψε σε αυτοβιογραφικό σημείωμά του ότι είχε ζήσει στην Ελβετία, στην Ιταλία, στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Ολλανδία και στην Ισπανία. Γνώριζε όλα τα μουσεία και πολλούς διανοούμενους σε αυτές τις χώρες. Ήταν ο πρώτος που έγραψε για τον ζωγράφο Μαρκ Σαγκάλ και βρισκόταν «πίσω» από πολλές πρωτοβουλίες για έκδοση περιοδικών και βιβλίων. Από το 1930 άρχισε να γράφει σχεδόν αποκλειστικά στα γαλλικά. Ο Γάλλος συγγραφέας Εμανιέλ Καρέρ, που υπογράφει την εισαγωγή στην έκδοση των Ονείρων, παρατηρεί μια φωτογραφία του Ζιτιά και δίνει τα χαρακτηριστικά του: πίπα, τιράντες, γραβάτα-φιόγκος, χοντρά γυαλιά με στρογγυλό σκελετό και όλα αυτά στεφανωμένα από μια ατίθαση κόμη που μοιάζει με περούκα.

Η συλλογή ονείρων που κατέγραψε ο Ζιτιά, «ποντάροντας στην ευγλωττία της ακατέργαστης καταγραφής», όπως παρατηρεί ο Καρέρ, κυκλοφόρησε το 1963. Την επόμενη χρονιά ο Ζιτιά πέθανε από φυματίωση. Ήταν 78 ετών. Μέχρι το τέλος της ζωής του εξακολουθούσε να ανησυχεί για τα υλικά ζητήματα, αφού δεν ήταν ποτέ καλός, όπως ο ίδιος είχε αποκαλύψει, στη διαχείριση των χρημάτων.

Το 1966 κυκλοφόρησε η συλλογή της Σαρλότε Μπέρατ με τα όνειρα που είχε καταγράψει στη ναζιστική Γερμανία στο διάστημα 1933-1939. Η Μπέρατ ήθελε να δει πώς η δικτατορία του Χίτλερ «κακοποιούσε τις ψυχές», όπως διαβάζουμε στο επίμετρο της Ευγενίας Γραμματικοπούλου. Το βιβλίο της Μπέρατ, που κυκλοφορεί επίσης από την Άγρα, συμπληρώνει αυτό του Ζιτιά.  Και ο ύπνος είναι λοιπόν ζωή.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο ναζί μάνατζερ

Βιβλίο / Πώς ανώτατα στελέχη των ναζί αναδείχθηκαν σε γκουρού του μεταπολεμικού μάνατζμεντ

Η γερμανική ιστορία της εργασίας μετά το 1945 αποτελεί συνέχεια της ναζιστικής περιόδου. Αυτή είναι η θέση που υποστηρίζει ο Γιοάν Σαπουτό, καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στη Σορβόννη, ειδικός στη ναζιστική πολιτιστική πολιτική, στο σύντομο, ερεθιστικό και πολλαπλώς χρήσιμο βιβλίο του για την επιβίωση των οργανωτικών αρχών του ναζιστικού Ράιχ στη Γερμανία μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
καραγάτση τάρλοου

Βιβλίο / «Το ευχαριστημένο»: Το σπονδυλωτό μυθιστόρημα της Μαρίνας Καραγάτση για τα οικογενειακά της βιώματα

Πέρα από εξαιρετική διαχειρίστρια των πνευματικών δικαιωμάτων του, η Μαρίνα Καραγάτση, που πέθανε σήμερα στα 88 της, στάθηκε ικανή ν’ αναπλάσει πειστικά τα βιώματα και τους κρυφούς συλλογισμούς του πατέρα της, τοποθετώντας τον ως ήρωα στο οικογενειακό τους σύμπαν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Yoko Ogawa

Το πίσω ράφι / «Ο αγαπημένος μαθηματικός τύπος του καθηγητή»: Η απαράμιλλη κομψότητα της Γιόκο Ογκάουα

Ένα λογοτεχνικό έργο προσβάσιμο ακόμα και σ' όσους δεν τα πάνε καθόλου καλά με τους αριθμούς, με κυρίαρχο θέμα του την ομορφιά στις σχέσεις των ανθρώπων.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογία της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ