Η σημασία τού να διαβάζεις Θουκυδίδη σήμερα

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Ο σύγχρονος μας Θουκυδίδης Facebook Twitter
Ο Θουκυδίδης του Κόνορ παραμένει βιβλίο αναφοράς, καθώς λειτουργεί ως οδηγός ανάγνωσης του έργου του Αθηναίου ιστορικού
0

ΣΤΙΣ 22 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1947, σε λόγο του στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, ο τότε υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Τζορτζ Μάρσαλ είχε αναφέρει ότι η μελέτη του Πελοποννησιακού Πολέμου είναι απαραίτητη για την κατανόηση του σύγχρονου κόσμου. Εννοούσε ότι ο πόλεμος αυτός, όπου η δημοκρατική, ναυτική Αθήνα πολέμησε εναντίον της αυταρχικής Σπάρτης, που στήριζε τη δύναμή της στον χερσαίο στρατό της, ήταν μια αλληγορία για τη δική του εποχή.

Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε αρχίσει να «σχηματίζεται» και ο κόσμος να χωρίζεται σε δύο στρατόπεδα, την ηπειρωτική («χερσαία») Σοβιετική Ένωση και τη μεγάλη νικήτρια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τις ΗΠΑ.

Ο Θουκυδίδης άρχισε έτσι να μπαίνει στη δημόσια ζωή των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά και στο φαντασιακό των Αμερικανών. Φυσικά η κλασική Αθήνα ταυτιζόταν με τις ΗΠΑ. Πέντε χρόνια μετά τον λόγο του Μάρσαλ, ο Λούις Χάλι (1910-1998), ένας πολύ επιδραστικός στην εποχή του ειδικός στις διεθνείς σχέσεις και την εξωτερική πολιτική, ξεχασμένος σήμερα, σε άρθρο του στο «Foreign Service Journal» (Αύγουστος, 1952) είχε διεκδικήσει τον Θουκυδίδη για λογαριασμό των ΗΠΑ και του ελεύθερου κόσμου και κυρίως για τον πολιτικό σχεδιασμό του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών.

Έγραφε: «Η παρούσα κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα μας, όπως η Αθήνα μετά τους Περσικούς Πολέμους, έχοντας στραφεί (σ.σ. ο ελεύθερος κόσμος) προς εμάς ώστε να αναλάβουμε την ηγεσία του, τον φέρνει (σ.σ. τον Θουκυδίδη) προς το μέρος μας (…) Έχω την εντύπωση ότι από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Θουκυδίδης έχει έρθει πιο κοντά σ’ εμάς, ώστε τώρα πλέον μας μιλά στο αυτί».

Από τότε πολλοί Αμερικανοί πολιτικοί επιστήμονες, ειδικοί της πολιτικής φιλοσοφίας, αναλυτές καταφεύγουν στον Θουκυδίδη, όπως είδαμε να συμβαίνει στους πρόσφατους πολέμους των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Φυσικά, το έργο του Θουκυδίδη είναι μπεστ σέλερ στην Αμερική, όπως δείχνει η τεράστια επιτυχία των αφιερωμένων στον Αθηναίο ιστορικό βιβλίων του Ντόναλντ Κέγκαν (1932-1921), κορυφαίου ιστορικού του αρχαίου κόσμου.

Ο Κόνορ μας δείχνει ότι ο τρόπος με τον οποίο ο Θουκυδίδης αναπλάθει το πάθος των γεγονότων, ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί την εμπειρία, εμπλέκει τον αναγνώστη διανοητικά και συναισθηματικά στην αφήγηση.

Ο W. Robert Connor (γενν. 1934), κορυφαίος καθηγητής στα πανεπιστήμια Πρίνστον και Ντιουκ, συγγραφέας του κλασικού πλέον έργου Thucydides, που είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά στις ΗΠΑ το 1984, και τώρα κυκλοφορεί και στα ελληνικά, άρχισε να διαβάζει τον Θουκυδίδη τη δεκαετία του 1950, όπως και πολλοί άλλοι Αμερικανοί. «Αυτή την περίεργη δεκαετία κατά την οποία οι Αμερικανοί απολαμβάναμε τη μεγάλη εθνική μας ισχύ και σταθερότητα, αλλά εικάζαμε ότι πλησίαζε και μια επερχόμενη καταστροφή», γράφει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του βιβλίου του.

Ο Κόνορ πίστευε, όπως και πολλοί άλλοι της γενιάς του, ότι ο Θουκυδίδης μπορούσε να βρει άμεση εφαρμογή. Άρχισε να τον μελετάει, δίνοντας κυρίως βάρος στις νέες προσεγγίσεις για τον Θουκυδίδη. Για παράδειγμα, στο έργο της Γαλλίδας Ζακλίν ντε Ρομιγί Ο Θουκυδίδης και ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός ή στον τρόπο με τον οποίο η Νέα Κριτική επικεντρωνόταν σε αυτό καθαυτό το έργο παρά στη διαδικασία της συγγραφής του.

Τον ενδιέφερε επίσης να εξετάσει τι είδους είναι αυτή η περίφημη «αντικειμενικότητα» με την οποία συνδέουμε τον Θουκυδίδη ως ιστορικό (και μερικοί ως πατέρα της σύγχρονης δημοσιογραφίας). Δεν έμεινε επίσης αδιάφορος για ορισμένες επισημάνσεις μελετητών τις δεκαετίες 1960 και 1970 για το παράδοξο της έντονης συναισθηματικής δύναμης του έργου σε συνδυασμό με τη θεωρούμενη αποστασιοποίησή του.

CONNOR
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: W. Robert Connor, Θουκυδίδης, Μτφρ.: Παναγιώτης Δαούτης, Εκδόσεις Gutenberg, Σελ.: 430

Για τον Κόνορ η καταλυτική στιγμή για να δει τον Θουκυδίδη με έναν άλλο τρόπο ήρθε μέσα από την αφήγηση ενός σύγχρονού του πολέμου, που δεν ήταν άλλος από τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Ένα μεγάλο ρεπορτάζ στο περιοδικό «The New Yorker» (9 Μαρτίου 1968) που υπέγραφε o συγγραφέας Τζόναθαν Σελ τον έκανε να θυμάται διαρκώς τον Θουκυδίδη και τις περιγραφές του, «στις οποίες απέφευγε την περί ήθους ρητορική και παρακινούσε το κοινό να φαντάζεται όσα συνέβαιναν».

Το ρεπορτάζ του Σελ άρχιζε ως εξής: «Το εν λόγω άρθρο παρουσιάζει τι συμβαίνει στο Βιετνάμ, στους ανθρώπους και τη γη, ως αποτέλεσμα της παρουσίας του αμερικανικού στρατού. Δεν θα αναλύσω τις ηθικές συνέπειες αυτής της παρουσίας. Θα προσπαθήσω απλώς να εκθέσω όσα είδα και άκουσα εγώ ο ίδιος κατά τη διάρκεια αρκετών εβδομάδων που πέρασα με τις ένοπλες δυνάμεις μας στο νότιο Βιετνάμ το περασμένο καλοκαίρι. Δεν επιθυμώ να ασκήσω κριτική στους Αμερικανούς που μάχονται στο Βιετνάμ. Επιθυμώ μόνο να καταγράψω αυτά που είδα ως μάρτυρας».

Ο Κόνορ εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από την αφήγηση του Σελ, που θυμήθηκε αμέσως «τη δυνατή και συμπονετική αντιμετώπιση των συμφορών από τον Θουκυδίδη».

Ο Θουκυδίδης του Κόνορ κυκλοφόρησε δεκαέξι χρόνια μετά απ’ αυτή την καταλυτική ανάγνωση του άρθρου στο «New Yorker». Από τότε παραμένει βιβλίο αναφοράς, καθώς λειτουργεί ως οδηγός ανάγνωσης του έργου του Αθηναίου ιστορικού.

«Παρά τις επιμέρους αντιρρήσεις ή διαφωνίες, η πρόταση του Connor είναι διαφωτιστική και δελεαστική, χωρίς ωστόσο να είναι και οριστική», γράφει στη δική του εισαγωγή ο καθηγητής Γιάννης Τζιφόπουλος, που έχει την επιστημονική επιμέλεια της έκδοσης. (Το κείμενο του καθηγητή Τζιφόπουλου μας δίνει κλειδιά για να διαβάσουμε με τη σειρά μας το έργο του Κόνορ αλλά και του Θουκυδίδη).

Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος διήρκεσε είκοσι επτά χρόνια (431-404 π.Χ.), αλλά ο Θουκυδίδης κατέγραψε τα είκοσι χρόνια, μέχρι το 411. Το έργο, όπως ξέρουμε, χωρίζεται σε οκτώ βιβλία (ο χωρισμός δεν ήταν του Θουκυδίδη), με την αφήγηση να διακόπτεται απότομα στο όγδοο βιβλίο. Ο Κόνορ ακολουθεί τη διάταξη του κειμένου του Θουκυδίδη και μας οδηγεί από βιβλίο σε βιβλίο στο σύμπαν του Αθηναίου ιστορικού.

Τι μας δείχνει ο Κόνορ; Πριν απ’ όλα μας δείχνει ότι ο τρόπος με τον οποίο ο Θουκυδίδης αναπλάθει το πάθος των γεγονότων, ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί την εμπειρία, εμπλέκει τον αναγνώστη διανοητικά και συναισθηματικά στην αφήγηση. «Το έργο του επιζητεί συγκατάθεση», γράφει ο Κόνορ, για να διευκρινίσει ότι αυτή η συγκατάθεση δεν προϋποθέτει έναν αναγνώστη ιδιοτελή αλλά έναν αναγνώστη με ανεξάρτητη κρίση. Μας δείχνει ακόμα την αλλαγή της προοπτικής που αφορά τη χρήση του έργου ως ιστορικού τεκμηρίου.

«Η ιστορία δεν μας διδάσκει πώς να ελέγξουμε τα ανθρώπινα γεγονότα ούτε μας καθιστά ικανούς να θεραπεύσουμε ασθένειες ή να αποτρέψουμε κάποια δυνητική τυραννία, αλλά μας υπενθυμίζει πόσο εύκολα οι άνθρωποι κινούνται από την ψευδαίσθηση ότι ασκούν τον έλεγχο επί των γεγονότων στην τελική τους υποταγή σε αυτά, από την ενεργητική δράση στο πάθος», γράφει ο Κόνορ.

Εξαιρετική είναι επίσης η επισήμανση του συγγραφέα για το πώς ο Θουκυδίδης εμφανίζει το θέμα της υπονόμευσης του λόγου και της μετατροπής του σε ένα μέσο βίας. Και είναι πολύ ενδιαφέρουσα η επισήμανση για τις τεχνικές που χρησιμοποιεί ο Θουκυδίδης, οι οποίες βρίσκονται πίσω από τη συναισθηματική δύναμη του έργου και την ιστορική πειθώ. Θα λέγαμε απόλυτα σύγχρονες τεχνικές: ο χρωματισμός της γλώσσας, η εστίαση σε μια πλευρά της δράσης, η επιλογή και η έμφαση σε ορισμένες πληροφορίες, η ποικιλία και η αλλαγή των απόψεων.

Η μεταφραστική εργασία της Παναγιώτας Δαούτη είναι εξαιρετικά συνεπής. Η μετάφραση των αποσπασμάτων από το έργο του Θουκυδίδη που παρατίθενται στο κείμενο είναι του Άγγελου Βλάχου.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι όχι και τόσο φωτεινές πτυχές της αθηναϊκής δημοκρατίας

Ιστορία μιας πόλης / Οι όχι και τόσο φωτεινές πτυχές της αθηναϊκής δημοκρατίας

Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την Ανδρονίκη Μακρή, διδάκτορα Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, για το μεγαλείο και τις ατέλειες της αθηναϊκής δημοκρατίας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Η άγνωστη Αθήνα μετά τον Περικλή

Βιβλίο / Η άγνωστη Αθήνα μετά τον Περικλή

Το βιβλίο του ιστορικού Ίαν Γουόρθινγκτον «Αθήνα - Η άγνωστη πόλη από τον Μέγα Αλέξανδρο έως τον Αδριανό» προασπίζεται με κάθε τρόπο τη φήμη της πόλης, αποκαλύπτοντας άγνωστες πτυχές για την καθημερινότητα, τον τρόπο ζωής και τους θεσμούς της Αθήνας κατά την ελληνιστική περίοδο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η σπουδαιότητα της «Ιστορίας» του Θουκυδίδη (και της μετάφρασής της από τον Ελευθέριο Βενιζέλο)

Βιβλίο / Η σπουδαιότητα της «Ιστορίας» του Θουκυδίδη (και της μετάφρασής της από τον Ελευθέριο Βενιζέλο)

Γιατί η επανακυκλοφορία της «Ιστορίας» του Θουκυδίδη στην εμβληματική μετάφραση του Ελευθέριου Βενιζέλου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο είναι όχι μόνο καίρια αλλά και επιβεβλημένη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ
«Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

Βιβλίο / «Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

«Κάποιες το λάτρεψαν, άλλες το σιχάθηκαν»: Το βιβλίο της Miranda July για την ερωτική περιπλάνηση μιας γυναίκας στη μέση ηλικία που χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα για την περιεμμηνόπαυση», είναι η λογοτεχνική επιτυχία της χρονιάς.
THE LIFO TEAM
Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Βιβλίο / Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Τα πολυσυζητημένα ημερολόγια της Χάισμιθ αποκαλύπτουν κρυφές σκέψεις της συγγραφέως του «Ταλαντούχου κύριου Ρίπλεϊ», τους άγνωστους έρωτες και την εξάρτησή της από τη γραφή και το αλκοόλ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ