Η καλοσύνη και το ήθος είναι έμφυτα ή επίκτητα στον άνθρωπο;

Η καλοσύνη και το ήθος είναι έμφυτα ή επίκτητα στον άνθρωπο; Facebook Twitter
Ο Rutger Bregman βλέπει το ποτήρι μάλλον μισογεμάτο, καθώς πιστεύει ότι αξίες όπως η καλοσύνη, το ήθος και η αλληλεγγύη είναι έμφυτες στον άνθρωπο. Φωτ.: Simone Padovani/Awakening/Getty Images/Ideal Image
0

Πολύ προτού υπάρξει γραπτή ιστορία, οι εκπρόσωποι του είδους μας που δεν είχε ακόμα κυριαρχήσει ολοκληρωτικά στον πλανήτη ζούσαν σε μικρές, διάσπαρτες κοινότητες και επιβίωναν νομαδικά είτε ως κυνηγοί, είτε ως τροφοσυλλέκτες. Πολλές υποθέσεις έχουν διατυπωθεί για το είδος της κοινωνικής οργάνωσης των μακρινών μας αυτών προγόνων, φαίνεται όμως ότι σε γενικές γραμμές λειτουργούσαν συλλογικά και «αμεσοδημοκρατικά», πιθανόν δε να υπήρχε περισσότερη έμφυλη ισότητα από ό,τι πιστεύεται. Οι ηγέτες τους συνήθως αναδεικνύονταν με βάση την αξιοσύνη και τη χρησιμότητά τους στην κοινότητα, ενίοτε μάλιστα η τιμή αυτή ήταν επαχθής και μάλλον ανεπιθύμητη, όπως αναφέρει ο Τζέιμς Φρέιζερ στον «Χρυσό Κλώνο».


Και ύστερα... ύστερα ήρθε ο πολιτισμός, αποτέλεσμα της συστηματικής γεωργίας και κτηνοτροφίας που ξεκίνησε στα εδάφη της «εύφορης ημισελήνου» γύρω το 10.000 π.Χ. – τότε εμφανίστηκαν οι οργανωμένες, περιτοιχισμένες πόλεις, οι στρατοί, τα διοικητικά συστήματα, οι ιεραρχίες, τα δεσποτικά καθεστώτα, οι επιδημίες επίσης.

Παρά μάλιστα τις θεαματικές έκτοτε πολιτισμικές και τεχνολογικές εξελίξεις, το μοτίβο αυτό παραμένει πάνω-κάτω το ίδιο, με τις ανισότητες και τις σχέσεις εξουσίας να διαιωνίζονται, αλλάζοντας απλώς μορφή. Προόδευσε οπότε πράγματι ο ανθρώπινος πολιτισμός ή μήπως «πισωγύρισε» όσο αφορά τις προσωπικές ελευθερίες, την ειρηνική συμβίωση και την κοινοκτημοσύνη; Έχουμε, έπειτα, μέσα μας έμφυτο το καλό για η πραγματική μας φύση ήταν και παραμένει κτηνώδης, βάρβαρη και μόνο ο πολιτισμός την εξανθρωπίζει; Στηρίχτηκε άραγε όλο το πολιτισμικό μας εποικοδόμημα σε μια εξαρχής «λανθασμένη υπόθεση»;

Με αναφορές στον Χομπς, τον Ρουσό, τον Ντόκινς, τον Τζέιρντ Ντάιαμοντ, τον Φρανς ντε Βάαλ αλλά και στον βιβλικό «Κύριο των Μυγών», αμφισβητεί την άποψη που ταυτίζει τον πολιτισμό με την ειρήνη και την πρόοδο και την έλλειψη αυτού σε αντιδιαστολή με τον πόλεμο και την παρακμή.


Τα ερωτήματα αυτά που τόσους ανθρώπους του πνεύματος έχουν απασχολήσει «ξαναπιάνει» ο 32χρονος Ολλανδός διανοητής, συγγραφέας και αρθρογράφος  (εκδόσεις Κλειδάριθμος). Αισιόδοξη γιατί ο ίδιος βλέπει το ποτήρι μάλλον μισογεμάτο, καθώς πιστεύει ότι αξίες όπως η καλοσύνη, το ήθος και η αλληλεγγύη είναι έμφυτες στον άνθρωπο.

Με αναφορές στον Χομπς, τον Ρουσό, τον Ντόκινς, τον Τζέιρντ Ντάιαμοντ, τον Φρανς ντε Βάαλ αλλά και στον βιβλικό «Κύριο των Μυγών», αμφισβητεί την άποψη που ταυτίζει τον πολιτισμό με την ειρήνη και την πρόοδο και την έλλειψη αυτού σε αντιδιαστολή με τον πόλεμο και την παρακμή. Εκτιμά μάλιστα ότι οι λεγόμενοι «σκοτεινοί αιώνες» δεν ήταν οπωσδήποτε περίοδοι ζοφερές, αλλά μάλλον πιο ελεύθερες και αυτοοργανωμένες.


Αυτές εντούτοις οι διαπιστώσεις δεν τον κάνουν «παρελθοντολάγνο», κάθε άλλο: «Χρειαζόμαστε οράματα για το μέλλον, όχι εφιάλτες. Δεν υπήρξε κανένας χαμένος παράδεισος, η καλύτερη δυνατή εποχή της ανθρωπότητας είναι αυτή που ζούμε και χρέος μας είναι να προχωρήσουμε μπροστά, όχι πίσω» έχει δηλώσει ο Bregman που έχει επανειλημμένα ταχθεί δημόσια υπέρ του καθολικού βασικού εισοδήματος, του μειωμένου ωραρίου εργασίας και των ανοικτών συνόρων.

― Θοδωρής Αντωνόπουλος

Προδημοσίευση

Είχε δίκιο ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ; Είναι οι άνθρωποι ευγενείς από τη φύση τους και τα πηγαίναμε όλοι μια χαρά πριν από την εμφάνιση του πολιτισμού;

Είχα αρχίσει σίγουρα να έχω αυτήν την εντύπωση. Πάρτε την ακόλουθη περιγραφή, καταγραμμένη το 1492 από έναν ταξιδιώτη που αποβιβάστηκε στις Μπαχάμες. Εξεπλάγη με το πόσο φιλειρηνικοί ήταν οι κάτοικοι. «Δεν έχουν όπλα ούτε τα γνωρίζουν, γιατί τους έδειξα ένα σπαθί… και ήταν τόσο αδαείς που κόπηκαν.» Αυτό του έδωσε μια ιδέα. «Θα ήταν εξαίρετοι υπηρέτες… Με πενήντα άντρες θα μπορούσαμε να τους υποτάξουμε όλους και να τους αναγκάσουμε να κάνουν ό,τι θέλουμε.»

Ο Χριστόφορος Κολόμβος, ο εν λόγω ταξιδιώτης, έθεσε χωρίς χρονοτριβή σε εφαρμογή το σχέδιό του. Την επόμενη χρονιά επέστρεψε με 17 καράβια και 1.500 άντρες, και ξεκίνησε το υπερατλαντικό δουλεμπόριο. Μισό αιώνα αργότερα, απέμενε λιγότερο από το 1% του αρχικού πληθυσμού των Καραΐβων· τους υπόλοιπους τους είχαν αφανίσει η αρρώστια και η δουλεία.

Πρέπει να ήταν αληθινό σοκ γι’ αυτούς τους αποκαλούμενους αγρίους η συνάντησή τους με τέτοιους «πολιτισμένους» αποίκους. Για κάποιους, και μόνο η ιδέα ότι θα μπορούσε ένας άνθρωπος να απαγάγει ή να σκοτώσει έναν άλλον ίσως έδειχνε ξένη. Αν αυτό δείχνει υπερβολικό, αναλογιστείτε ότι υπάρχουν ακόμα μέρη, σήμερα, όπου ο φόνος είναι αδιανόητος.

Κάπου στις απέραντες εκτάσεις του Ειρηνικού Ωκεανού, για παράδειγμα, υπάρχει μια μικροσκοπική ατόλη ονόματι Ίφαλικ. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό πρόβαλε μερικές χολιγουντιανές ταινίες στο Ίφαλικ για να προαγάγει τις καλές σχέσεις με τους ντόπιους. Αποδείχτηκε ότι ήταν το πιο αποτρόπαιο πράγμα που είχαν δει οι νησιώτες. Η βία στην οθόνη απέλπισε τόσο τους ανυποψίαστους ιθαγενείς, που κάποιοι αρρώστησαν για ολόκληρες μέρες.

Όταν, χρόνια αργότερα, μια ανθρωπολόγος ήρθε για δουλειά πεδίου στο Ίφαλικ, οι ντόπιοι τη ρώτησαν κατ’ επανάληψη: Ήταν αλήθεια; Υπήρχαν στ’ αλήθεια άνθρωποι στην Αμερική που είχαν σκοτώσει κάποιον;

• • •

Έτσι, στην καρδιά της ανθρώπινης ιστορίας βρίσκεται αυτό το μυστήριο. Αν τρέφουμε μια βαθιά ριζωμένη, ενστικτώδη απέχθεια για τη βία, πού στράβωσαν τα πράγματα; Αν ο πόλεμος είχε μιαν αρχή, τι τον άρχισε;

Καταρχάς, μια προειδοποιητική παρατήρηση σχετικά με τη ζωή στην προϊστορία: Οφείλουμε να προσέξουμε, ώστε να μην παρουσιάσουμε μια υπερβολικά ρομαντική εικόνα των προγόνων μας. Οι άνθρωποι δεν υπήρξαν ποτέ άγγελοι. Ο φθόνος, η οργή, το μίσος, είναι πανάρχαια συναισθήματα που είχαν πάντα ένα κόστος. Στις αρχέγονες ημέρες μας, οι κακίες μπορούσαν επίσης να φουντώσουν. Και, για να είμαστε δίκαιοι, ο Homo puppy δεν θα είχε κατακτήσει ποτέ τον κόσμο αν, σε σπάνιες περιπτώσεις, δεν εγκληματούσαμε.

Για να κατανοήσετε το τελευταίο, πρέπει να γνωρίζετε κάτι σχετικά με την προϊστορική πολιτική. Βασικά, οι πρόγονοί μας ήταν αλλεργικοί στην ανισότητα. Οι αποφάσεις ήταν ομαδική υπόθεση που απαιτούσε μακρά διάσκεψη στην οποία όλοι είχαν λόγο. «Οι νομάδες τροφοσυλλέκτες», διαπίστωσε ένας Αμερικανός ανθρωπολόγος βάσει ενός εντυπωσιακού αριθμού 339 μελετών πεδίου, «θέλουν καθολικά, και εμμονικά, να είναι ελεύθεροι από την εξουσία των άλλων».

Τυχόν ανισότητες μεταξύ των ανθρώπων, αν οι νομάδες τις ανέχονταν έστω και λίγο, ήταν προσωρινές και εξυπηρετούσαν έναν σκοπό. Οι αρχηγοί είχαν περισσότερες γνώσεις ή ήταν πιο επιδέξιοι ή χαρισματικοί. Δηλαδή, είχαν την ικανότητα να φέρουν σε πέρας μια συγκεκριμένη δουλειά. Οι επιστήμονες το αποκαλούν αυτό ανισότητα βασισμένη στα επιτεύγματα.

Την ίδια στιγμή, αυτές οι κοινότητες είχαν ένα απλό όπλο για να κάνουν τα μέλη τους να παραμένουν σεμνά: την αιδώ. Η περιγραφή από τον Καναδό ανθρωπολόγο Ρίτσαρντ Λι της ζωής του ανάμεσα στους !Κουνγκ στην έρημο Καλαχάρι δείχνει πώς θα μπορούσε ίσως να λειτουργεί αυτό μεταξύ των προγόνων μας. Έτσι περιγράφει ένα μέλος της φυλής τη συμπεριφορά που ήταν αναμενόμενη από έναν πετυχημένο κυνηγό:

«Πρέπει πρώτα να καθίσει σιωπηλός, μέχρι κάποιος άλλος να πλησιάσει στη φωτιά του και να ρωτήσει: “Τι είδες σήμερα;” Αυτός απαντά σιγανά: “Α, δεν είμαι καλός στο κυνήγι. Δεν είδα τίποτα… Ίσως κατιτίς μικρό.” Τότε χαμογελώ μέσα μου, επειδή τώρα ξέρω ότι έχει σκοτώσει κάτι μεγάλο.»

Μην παρανοήσετε τα λόγια μου –η οίηση υπάρχει από παλιά, και η απληστία επίσης. Όμως, για χιλιάδες χρόνια, ο Homo puppy έκανε ό,τι μπορούσε για να τις καταστείλει. Όπως είπε ένα μέλος των !Κουνγκ: «Απορρίπτουμε έναν που καυχιέται, γιατί μια μέρα η υπεροψία του θα τον κάνει να σκοτώσει κάποιον. Έτσι μιλάμε πάντα για το κρέας που έχει κυνηγήσει σαν να είναι άχρηστο. Με αυτόν τον τρόπο ηρεμούμε την καρδιά του και τον κάνουμε ευγενικό.»

Επίσης είναι ταμπού μεταξύ των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών η αποθησαύριση και η δημιουργία αποθέματος. Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας μας δεν μαζεύαμε πράγματα αλλά φιλίες. Αυτό δεν έπαψε να εκπλήσσει τους Ευρωπαίους εξερευνητές, που η γενναιοδωρία των λαών που συναντούσαν τους φαινόταν απίστευτη. «Όταν ζητάς κάτι που έχουν, δεν λένε ποτέ όχι», έγραψε ο Κολόμβος στο ημερολόγιό του. «Απεναντίας, προσφέρονται να το μοιραστούν με οποιονδήποτε.»

• • •

Φυσικά υπήρχαν πάντοτε άτομα που αρνούνταν να συμμορφωθούν με την κουλτούρα της δίκαιης μοιρασιάς. Όμως αυτοί που γίνονταν υπερβολικά αλαζόνες ή άπληστοι διέτρεχαν τον κίνδυνο να εξοριστούν. Και, αν αυτό δεν έπιανε, υπήρχε μια τελευταία γιατρειά.

Πάρτε για παράδειγμα το ακόλουθο περιστατικό που συνέβη μεταξύ των !Κουνγκ. Πρωταγωνιστής ήταν ο Τουί, ένα μέλος της φυλής που γινόταν όλο και πιο απείθαρχο και είχε ήδη σκοτώσει δύο ανθρώπους. Η ομάδα είχε αγαναχτήσει: «Του έριξαν όλοι δηλητηριασμένα βέλη, ώσπου έμοιαζε με σκαντζόχοιρο. Ύστερα, αφού είχε πεθάνει, όλες οι γυναίκες, καθώς και οι άντρες, πλησίασαν στο πτώμα του και το κάρφωσαν με λόγχες, για να μοιραστούν έτσι συμβολικά την ευθύνη για τον θάνατό του.»

Οι ανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι στην προϊστορία πρέπει να συνέβαιναν περιστασιακά τέτοιες παρεμβάσεις, όπου φυλές ξεμπέρδευαν με μέλη που ανέπτυσσαν σύνδρομο ανωτερότητας. Ήταν ένας από τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι αυτοεξημερωθήκαμε: Οι επιθετικές προσωπικότητες είχαν λιγότερες ευκαιρίες να αναπαραχθούν, ενώ οι πιο φιλικοί τύποι έκαναν περισσότερους απογόνους.

Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, λοιπόν, οι άντρες και οι γυναίκες ήταν λίγο ως πολύ ίσοι. Αντίθετα με το δικό μας στερεότυπο του ανθρώπου των σπηλαίων ως ευερέθιστου γορίλα που κρατούσε ρόπαλο και χτυπούσε το στήθος του, οι άρρενες πρόγονοί μας κατά πάσα πιθανότητα δεν ήταν μάτσο τύποι. Μάλλον έμοιαζαν με πρωτοφεμινιστές. 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι πολύτιμες εκδόσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

Βιβλίο / Οι πολύτιμες εκδόσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

Τρία καλαίσθητα τομίδια για τον Γιώργο Ιωάννου, τον Τ.Κ. Παπατσώνη και τον Διονύσιο Σολωμό, ως συνέχεια του κύκλου εκδηλώσεων «Λόγος», δίνουν το εξαιρετικό στίγμα των νέων εκδόσεων της Εθνικής μας Βιβλιοθήκης, πάντα με τη φροντίδα του εφόρου της Σταύρου Ζουμπουλάκη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πράσινο Νιου Ντιλ της Ναόμι Κλάιν

Δοκίμιο / Το πράσινο Νιου Ντιλ της Ναόμι Κλάιν

Η Καναδή θεωρητικός και ακτιβίστρια επιστρέφει με νέο βιβλίο («Στις Φλόγες – Το καυτό θέμα της κλιματικής αλλαγής», από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος), αναλύοντας τους λόγους της οικολογικής καταστροφής και προβάλλοντας ένα νέο σχέδιο αντιμετώπισής της.
ΤΗΣ ΤΙΝΑΣ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ντον Ντελίλο: «Άνθρωπος σε πτώση»

Το πίσω ράφι / «Άνθρωπος σε πτώση»: Το ρεαλιστικό έργο ενός από τους σπουδαιότερους εξερευνητές της μοντέρνας εποχής

Ο πολυβραβευμένος Ντον Ντελίλο γράφει για την ανάγκη των ανθρώπων να ανήκουν κάπου και να επικοινωνήσουν, όταν εισπράττουν από την Ιστορία οδύνη, απώλειες και χιλιάδες ερωτηματικά.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Αντώνης Καραμπατζός: Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση

The Book Lovers / Αντώνης Καραμπατζός: «Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον καθηγητή Αστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνη Καραμπατζό για το πώς το έργο του Τζότζεφ Κόνραντ, του Φίλιπ Ρόθ ή η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη ανοίγουν δρόμους στο συναίσθημα, στις ανθρώπινες σχέσεις και στην ιστορία.
THE LIFO TEAM
Ο θάνατος τής πήγαινε πολύ

Βιβλίο / Κάντι Ντάρλινγκ: Η συγκινητική ιστορία του τρανς ειδώλου και μούσας του Άντι Γουόρχολ

Η Κάντι Ντάρλινγκ προκαλούσε ανέκαθεν συμπάθεια και θαυμασμό, όχι τόσο για τα επιτεύγματά της στη σκηνή και τη μεγάλη οθόνη, όσο για την ομορφιά και την εύθραυστη αύρα της.
THE LIFO TEAM
Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

The Happy Reader / Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

Η Γενιά Ζ γράφει και διαβάζει, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα. Βιογραφίες, ταξιδιωτικοί οδηγοί και υγεία οδηγούν τους Ευρωπαίους στα βιβλιοπωλεία. Οι γιοι του Μάρκες, Ροδρίγκο και Γκονζάλες, απολογούνται για το δικαίωμά τους στο έργο του πατέρα τους. Εκδοτικό γεγονός, η μετάφραση του πρώτου μυθιστορήματος του Τζέιμς Μπόλντουιν.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Teatro Grottesco»: Η γοτθική σκηνή της ζοφερής απελπισίας

Βιβλίο / «Teatro Grottesco»: Mια συλλογή σκοτεινών διηγημάτων από έναν μετρ του τρόμου

Κάποιοι ίσως τον γνωρίζουν από την πρώτη (και καλύτερη) σεζόν του «True Detective». Η βουτιά στις πλέον σκοτεινές πτυχές της υπαρξιακής φιλοσοφίας, η άκρως ζοφερή ατμόσφαιρα, η εικονοποιία που φλερτάρει με τη γοτθική αισθητική είναι χαρακτηριστικά του έργου του Τόμας Λιγκότι, η απουσία του οποίου από την ελληνική αγορά είναι τρανταχτή.
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΤΣΑΠΡΑΪ́ΛΗΣ
Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Συζητώντας για ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας, τους δωσίλογους της Κατοχής

Βιβλίο / Oι δωσίλογοι, ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας

Μέσα από την έρευνά του σε αρχεία που μέχρι σήμερα παραμένουν κλειστά ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης εξετάζει τα γεγονότα και τα πρόσωπα που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές σε μια πολύπαθη και αιματηρή για την Αθήνα περίοδο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ