Η «Φάρμα των ζώων» ή ένα παραμύθι για την προδοσία της επανάστασης

Η «Φάρμα των ζώων» ή ένα παραμύθι για την προδοσία της επανάστασης Facebook Twitter
Στη συμβατική αποτίμησή της η Φάρμα των ζώων είναι ένα βιβλίο για τη Ρωσική Επανάσταση και την προδοσία της, για την απελευθέρωση και την εσωτερική της διάβρωση από τα εξουσιαστικά πάθη και τη νεκρανάσταση των προνομίων.
0



TΟ 1943, ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, η Βρετανία ζούσε στη μεγάλη αντιφασιστική έξαρση που την είχε φέρει στο ίδιο στρατόπεδο με τη σοβιετική Ρωσία. Στον εκδοτικό χώρο, στα περιοδικά και στην κριτική κυριαρχούσε η συμβατική συναίνεση που δεν επιθυμούσε καμία κριτική κατά της Σοβιετικής Ένωσης, χώρα που αντιμετώπιζε την πιο σκληρή επίθεση από τον χιτλερισμό.


Σε αυτήν, λοιπόν, τη συγκυρία ο Τζορτζ Όργουελ, ανεξάρτητος σοσιαλιστής που συνδύαζε τις ελευθεριακές ιδέες με τον αγγλικό πατριωτισμό, θα γράψει τη Φάρμα των ζώων, μυθιστόρημα-πολιτική σάτιρα για την τύχη της Ρωσικής Επανάστασης. Το βιβλίο δεν θα βρει εύκολα τον δρόμο προς τη δημοσιότητα και μόνο όταν εμφανιστούν η ψυχροπολεμική διαίρεση και ο ανταγωνισμός Δύσης - Ανατολής το μέχρι προσφάτως ανεπιθύμητο μυθιστόρημα θα αποτελέσει, μαζί με τη δυστοπική πρόζα του 1984, μια σταθερή αναφορά στο πεδίο της αντισοβιετικής πολιτικής λογοτεχνίας.

Η αρχική πρόθεση του βιβλίου ήταν να είναι ένα παραμύθι για ενήλικες. Η κεντρική πλοκή της αφήγησης στρέφεται γύρω από ένα αγρόκτημα και την εξέγερση των ζώων εναντίον του ιδιοκτήτη του, του αυταρχικού κυρίου Τζόουνς. Κάποια από τα γουρούνια της φάρμας είναι αυτά που ηγούνται της ανατροπής, ιδίως το ανταγωνιστικό δίδυμο του Σνόουμπολ (Χιονάτου) και του Ναπολέοντα. Η επανάσταση θα οδηγήσει σε θετικές αλλαγές στη ζωή της φάρμας έως ότου ο Ναπολέων, έχοντας τάσεις μονοπώλησης της εξουσίας, θα αρχίσει να υπονομεύει τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των ζώων. Με τη βοήθεια του Σκουίλερ, ενός άλλου πιστού γουρουνιού, ο Ναπολέων θα ενορχηστρώσει μια προπαγανδιστική εκστρατεία, ενώ την ίδια στιγμή τα σκυλιά της φάρμας θα παίξουν τον ρόλο των «δυνάμεων καταστολής» στην πορεία που φέρει την ανατροπή των κατακτήσεων της επανάστασης.

Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς πως ένα σατιρικό παραμύθι σαν τη Φάρμα των ζώων ανήκει στους όρους της εποχής του, στις ιδέες και στις συγκρούσεις που καθόρισαν την υποδοχή του Όργουελ ως συγγραφέα. 


Η αλληγορία είναι διάφανη και η πολιτική πρόθεση επίσης. Ο Σνόουμπολ-Τρότσκι, ο Ναπολέων-Στάλιν και ο αφέντης Τζόουνς ως Τσάρος υποβάλλουν στον αναγνώστη την εντύπωση πως διαβάζει μια παραβολή για τα δράματα του μπολσεβικισμού. Στη συμβατική αποτίμησή της η Φάρμα των ζώων είναι ένα βιβλίο για τη Ρωσική Επανάσταση και την προδοσία της, για την απελευθέρωση και την εσωτερική της διάβρωση από τα εξουσιαστικά πάθη και τη νεκρανάσταση των προνομίων.

Δεν είναι τυχαίο που όσο περισσότερο ο Ναπολέων και το σύστημα εξουσίας του εγκαθίστανται στη φάρμα, τόσο τα γουρούνια εμφανίζονται να αποκτούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Η όρθια στάση και άλλα τυπικώς ανθρώπινα γνωρίσματα του χαρακτήρα τους δείχνουν την αυτονόμηση μιας ελίτ ζώων από τους ομοίους τους και τη συμμαχία τους με τους πρώην αφέντες.

Προς το τέλος του μυθιστορήματος βλέπουμε το νέο καθεστώς του Ναπολέοντα να συνάπτει συμφωνίες με τις άλλες φάρμες που τις διοικούν άνθρωποι, όπως ο παλαιός αφέντης Τζόουνς. Με μια έννοια, η φάρμα επανεντάσσεται στο «διακρατικό» σύστημα του παλαιού κόσμου και χάνει κάθε ίχνος από τη ριζοσπαστική διαφορετικότητά της.


Το μοτίβο της μεταμόρφωσης ξετυλίγεται εδώ στις αρνητικές του εκδοχές: είναι καταρχάς μια διαδικασία προδοσίας ή εγκατάλειψης αρχών, μια ιστορία όπου ο πρώην καταπιεσμένος μεταβάλλεται σε καινούργιο δυνάστη, αφού πρώτα ανακαλύψει όλη τη σκληρότητα, τον κυνισμό και τα προνόμια της εξουσίας.


Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς πως ένα σατιρικό παραμύθι σαν τη Φάρμα των ζώων ανήκει στους όρους της εποχής του, στις ιδέες και στις συγκρούσεις που καθόρισαν την υποδοχή του Όργουελ ως συγγραφέα. Ο ίδιος, σε μια επιστολή του στον κριτικό Dwight Macdonald, αναγνωρίζει πως η Φάρμα των ζώων δεν είναι μόνο μια σάτιρα της Επανάστασης των Μπολσεβίκων αλλά και μια μυθοπλασία για τους κινδύνους που περικλείει κάθε επανάσταση βασισμένη στην ανάθεση και στην υποκατάσταση, κάθε πολιτική δικτατορία με τάχα «αγαθούς σκοπούς». Στο στόχαστρο του Όργουελ είναι οποιαδήποτε πολιτική δεν στηρίζεται στον έλεγχο των πολιτών, σε δυνατότητες ανάκλησης των ηγετών και στην εκτεταμένη ελευθερία της κριτικής και του διαλόγου¹.


Για δεκαετίες έχει συζητηθεί το εάν τα εμβληματικά αντιολοκληρωτικά μυθιστορήματα του Όργουελ είχαν αυτοδύναμη λογοτεχνική αξία ή όχι. Πνεύματα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους όσο ο T.S. Εliot και ο μαρξιστής θεωρητικός Raymond Williams στάθηκαν απέναντί τους είτε αρνητικά (ένα «τροτσκιστικό βιβλίο» είχε δηλώσει ο Εliot) είτε με μια δόση συγκατάβασης (κατάλληλο για μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με τον Williams).


Πάντως, η συνηθισμένη αντιδιαστολή του Όργουελ δημοσιογράφου και κοινωνικού κριτικού με τον Όργουελ πεζογράφο, με τον πρώτο να εγκωμιάζεται και τον δεύτερο συχνά να επικρίνεται για γλωσσική φτώχεια ή ανεπαρκή ανάπτυξη των χαρακτήρων του, φαίνεται να αδικεί την ενότητα έμπνευσης και ευαισθησίας που διέπει το έργο του. Όπως έγραφε με αφοριστικό τρόπο μια κριτικός της εποχής, «η φύση δεν τον προόριζε να γίνει μυθιστοριογράφος»².

Άλλες κριτικές φωνές, όμως, θα αποδώσουν στον Όργουελ και στη Φάρμα των ζώων αφηγηματικές αρετές και αισθητική ευρηματικότητα που είχε υποτιμηθεί, ίσως και με ευθύνη του ίδιου του συγγραφέα.


Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τα αλλόκοτα και τόσο ανθρώπινα γουρούνια της Φάρμας των ζώων δεν στήνουν για τον αναγνώστη απλώς ένα δράμα για την εξουσία και τα πάθη της. Με τον χρόνο έγιναν αναγνωρίσιμοι χαρακτήρες μιας γραφής που θα συνδυάσει τον ρεαλισμό, το μαύρο χιούμορ και την κοινωνική φαντασία για να αποτυπώσει ένα αίτημα ανθρωπιάς και ένα αδιάψευστο πάθος για την αλήθεια.

1. George Orwell, A life in letters, W.W. Norton and Company, 2013. «What I was trying to say was, "You can't have a revolution unless you make it for yourself; there is no such thing as a benevolent dictat[or]ship"».


2. Η φράση της κριτικού λογοτεχνίας Queenie Dorothy Leavis αναφέρεται στη μελέτη της Erica Gottlieb «George Orwell. A Bibliographical Essay», στον τόμο με την επιμέλεια του John Rodden, The Cambridge Companion to George Orwell, Νέα Υόρκη, Cambridge UP, 2007.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΚΠΤΩΣΗ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ