Η «Φάρμα των ζώων» ή ένα παραμύθι για την προδοσία της επανάστασης

Η «Φάρμα των ζώων» ή ένα παραμύθι για την προδοσία της επανάστασης Facebook Twitter
Στη συμβατική αποτίμησή της η Φάρμα των ζώων είναι ένα βιβλίο για τη Ρωσική Επανάσταση και την προδοσία της, για την απελευθέρωση και την εσωτερική της διάβρωση από τα εξουσιαστικά πάθη και τη νεκρανάσταση των προνομίων.
0



TΟ 1943, ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, η Βρετανία ζούσε στη μεγάλη αντιφασιστική έξαρση που την είχε φέρει στο ίδιο στρατόπεδο με τη σοβιετική Ρωσία. Στον εκδοτικό χώρο, στα περιοδικά και στην κριτική κυριαρχούσε η συμβατική συναίνεση που δεν επιθυμούσε καμία κριτική κατά της Σοβιετικής Ένωσης, χώρα που αντιμετώπιζε την πιο σκληρή επίθεση από τον χιτλερισμό.


Σε αυτήν, λοιπόν, τη συγκυρία ο Τζορτζ Όργουελ, ανεξάρτητος σοσιαλιστής που συνδύαζε τις ελευθεριακές ιδέες με τον αγγλικό πατριωτισμό, θα γράψει τη Φάρμα των ζώων, μυθιστόρημα-πολιτική σάτιρα για την τύχη της Ρωσικής Επανάστασης. Το βιβλίο δεν θα βρει εύκολα τον δρόμο προς τη δημοσιότητα και μόνο όταν εμφανιστούν η ψυχροπολεμική διαίρεση και ο ανταγωνισμός Δύσης - Ανατολής το μέχρι προσφάτως ανεπιθύμητο μυθιστόρημα θα αποτελέσει, μαζί με τη δυστοπική πρόζα του 1984, μια σταθερή αναφορά στο πεδίο της αντισοβιετικής πολιτικής λογοτεχνίας.

Η αρχική πρόθεση του βιβλίου ήταν να είναι ένα παραμύθι για ενήλικες. Η κεντρική πλοκή της αφήγησης στρέφεται γύρω από ένα αγρόκτημα και την εξέγερση των ζώων εναντίον του ιδιοκτήτη του, του αυταρχικού κυρίου Τζόουνς. Κάποια από τα γουρούνια της φάρμας είναι αυτά που ηγούνται της ανατροπής, ιδίως το ανταγωνιστικό δίδυμο του Σνόουμπολ (Χιονάτου) και του Ναπολέοντα. Η επανάσταση θα οδηγήσει σε θετικές αλλαγές στη ζωή της φάρμας έως ότου ο Ναπολέων, έχοντας τάσεις μονοπώλησης της εξουσίας, θα αρχίσει να υπονομεύει τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των ζώων. Με τη βοήθεια του Σκουίλερ, ενός άλλου πιστού γουρουνιού, ο Ναπολέων θα ενορχηστρώσει μια προπαγανδιστική εκστρατεία, ενώ την ίδια στιγμή τα σκυλιά της φάρμας θα παίξουν τον ρόλο των «δυνάμεων καταστολής» στην πορεία που φέρει την ανατροπή των κατακτήσεων της επανάστασης.

Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς πως ένα σατιρικό παραμύθι σαν τη Φάρμα των ζώων ανήκει στους όρους της εποχής του, στις ιδέες και στις συγκρούσεις που καθόρισαν την υποδοχή του Όργουελ ως συγγραφέα. 


Η αλληγορία είναι διάφανη και η πολιτική πρόθεση επίσης. Ο Σνόουμπολ-Τρότσκι, ο Ναπολέων-Στάλιν και ο αφέντης Τζόουνς ως Τσάρος υποβάλλουν στον αναγνώστη την εντύπωση πως διαβάζει μια παραβολή για τα δράματα του μπολσεβικισμού. Στη συμβατική αποτίμησή της η Φάρμα των ζώων είναι ένα βιβλίο για τη Ρωσική Επανάσταση και την προδοσία της, για την απελευθέρωση και την εσωτερική της διάβρωση από τα εξουσιαστικά πάθη και τη νεκρανάσταση των προνομίων.

Δεν είναι τυχαίο που όσο περισσότερο ο Ναπολέων και το σύστημα εξουσίας του εγκαθίστανται στη φάρμα, τόσο τα γουρούνια εμφανίζονται να αποκτούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Η όρθια στάση και άλλα τυπικώς ανθρώπινα γνωρίσματα του χαρακτήρα τους δείχνουν την αυτονόμηση μιας ελίτ ζώων από τους ομοίους τους και τη συμμαχία τους με τους πρώην αφέντες.

Προς το τέλος του μυθιστορήματος βλέπουμε το νέο καθεστώς του Ναπολέοντα να συνάπτει συμφωνίες με τις άλλες φάρμες που τις διοικούν άνθρωποι, όπως ο παλαιός αφέντης Τζόουνς. Με μια έννοια, η φάρμα επανεντάσσεται στο «διακρατικό» σύστημα του παλαιού κόσμου και χάνει κάθε ίχνος από τη ριζοσπαστική διαφορετικότητά της.


Το μοτίβο της μεταμόρφωσης ξετυλίγεται εδώ στις αρνητικές του εκδοχές: είναι καταρχάς μια διαδικασία προδοσίας ή εγκατάλειψης αρχών, μια ιστορία όπου ο πρώην καταπιεσμένος μεταβάλλεται σε καινούργιο δυνάστη, αφού πρώτα ανακαλύψει όλη τη σκληρότητα, τον κυνισμό και τα προνόμια της εξουσίας.


Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς πως ένα σατιρικό παραμύθι σαν τη Φάρμα των ζώων ανήκει στους όρους της εποχής του, στις ιδέες και στις συγκρούσεις που καθόρισαν την υποδοχή του Όργουελ ως συγγραφέα. Ο ίδιος, σε μια επιστολή του στον κριτικό Dwight Macdonald, αναγνωρίζει πως η Φάρμα των ζώων δεν είναι μόνο μια σάτιρα της Επανάστασης των Μπολσεβίκων αλλά και μια μυθοπλασία για τους κινδύνους που περικλείει κάθε επανάσταση βασισμένη στην ανάθεση και στην υποκατάσταση, κάθε πολιτική δικτατορία με τάχα «αγαθούς σκοπούς». Στο στόχαστρο του Όργουελ είναι οποιαδήποτε πολιτική δεν στηρίζεται στον έλεγχο των πολιτών, σε δυνατότητες ανάκλησης των ηγετών και στην εκτεταμένη ελευθερία της κριτικής και του διαλόγου¹.


Για δεκαετίες έχει συζητηθεί το εάν τα εμβληματικά αντιολοκληρωτικά μυθιστορήματα του Όργουελ είχαν αυτοδύναμη λογοτεχνική αξία ή όχι. Πνεύματα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους όσο ο T.S. Εliot και ο μαρξιστής θεωρητικός Raymond Williams στάθηκαν απέναντί τους είτε αρνητικά (ένα «τροτσκιστικό βιβλίο» είχε δηλώσει ο Εliot) είτε με μια δόση συγκατάβασης (κατάλληλο για μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με τον Williams).


Πάντως, η συνηθισμένη αντιδιαστολή του Όργουελ δημοσιογράφου και κοινωνικού κριτικού με τον Όργουελ πεζογράφο, με τον πρώτο να εγκωμιάζεται και τον δεύτερο συχνά να επικρίνεται για γλωσσική φτώχεια ή ανεπαρκή ανάπτυξη των χαρακτήρων του, φαίνεται να αδικεί την ενότητα έμπνευσης και ευαισθησίας που διέπει το έργο του. Όπως έγραφε με αφοριστικό τρόπο μια κριτικός της εποχής, «η φύση δεν τον προόριζε να γίνει μυθιστοριογράφος»².

Άλλες κριτικές φωνές, όμως, θα αποδώσουν στον Όργουελ και στη Φάρμα των ζώων αφηγηματικές αρετές και αισθητική ευρηματικότητα που είχε υποτιμηθεί, ίσως και με ευθύνη του ίδιου του συγγραφέα.


Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τα αλλόκοτα και τόσο ανθρώπινα γουρούνια της Φάρμας των ζώων δεν στήνουν για τον αναγνώστη απλώς ένα δράμα για την εξουσία και τα πάθη της. Με τον χρόνο έγιναν αναγνωρίσιμοι χαρακτήρες μιας γραφής που θα συνδυάσει τον ρεαλισμό, το μαύρο χιούμορ και την κοινωνική φαντασία για να αποτυπώσει ένα αίτημα ανθρωπιάς και ένα αδιάψευστο πάθος για την αλήθεια.

1. George Orwell, A life in letters, W.W. Norton and Company, 2013. «What I was trying to say was, "You can't have a revolution unless you make it for yourself; there is no such thing as a benevolent dictat[or]ship"».


2. Η φράση της κριτικού λογοτεχνίας Queenie Dorothy Leavis αναφέρεται στη μελέτη της Erica Gottlieb «George Orwell. A Bibliographical Essay», στον τόμο με την επιμέλεια του John Rodden, The Cambridge Companion to George Orwell, Νέα Υόρκη, Cambridge UP, 2007.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΚΠΤΩΣΗ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM