Γιατί ο «Αόρατος άνθρωπος» του Ραλφ Έλισον είναι ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα

Γιατί ο «Αόρατος άνθρωπος» του Ραλφ Έλισον είναι ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα Facebook Twitter
Ο Ραλφ Έλισον ξεδιπλώνει και τις τελευταίες διαψεύσεις του ήρωά του σ' ένα Χάρλεμ που φλέγεται, εν μέσω αιματηρών διαδηλώσεων και καταστροφών, όπου τον πρώτο λόγο έχουν οι φανατικοί μαύροι αδελφοί. Φωτ.: Getty Images/Ideal Image
0



«ΕΙΜΑΙ ΕΝΑΣ ΑΟΡΑΤΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ.
Όχι, δεν είμαι φάντασμα από εκείνα που στοίχειωναν τον 'Εντγκαρ Αλαν Πόε, ούτε είμαι κανένα από εκείνα τα εκτοπλάσματα του Χόλιγουντ (...) Είμαι αόρατος απλώς επειδή οι άνθρωποι αρνούνται να με δουν. Όπως οι ασώματες κεφαλές που βλέπετε καμιά φορά στο τσίρκο, είναι σαν να με περιβάλλουν παραμορφωτικοί καθρέφτες. Όσοι με πλησιάζουν βλέπουν μόνο όσα με περιβάλλουν, τον εαυτό τους, ή θραύσματα της φαντασίας τους – για την ακρίβεια, βλέπουν τα πάντα και τους πάντες εκτός από εμένα»
...

Μ' αυτές τις φράσεις ξεκινάει το «Αόρατος άνθρωπος», ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, το μοναδικό που δημοσίευσε όσο ζούσε ο Αφροαμερικανός συγγραφέας Ραλφ Έλισον, βραβευμένο το 1953 με το National Book Award. Ένα πολυπρισματικό έργο, όπου η επιρροή του Ντοστογέφσκι και των Γάλλων υπαρξιστών διασταυρώνεται με τους αυτοσχεδιασμούς της τζαζ και την τρομπέτα του Λούις Άρμστρονγκ. Ένα βιβλίο που συνέβαλε όσο λίγα στην αφύπνιση της αφροαμερικανικής συνείδησης και στο γεφύρωμα του χάσματος ανάμεσα στην κοινωνία των μαύρων και των λευκών, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο σ' έναν μη λευκό πολίτη όπως ο Μπαράκ Ομπάμα για το ανώτατο αξίωμα.

Είναι ν' απορεί κανείς με το πόσο πολύ καθυστέρησε η έκδοση του «Αόρατου ανθρώπου» στην Ελλάδα – αυτό συνέβη μόλις το 2011 (μετ. Αγορίτσα Μπακοδήμου, Κέδρος). Η ανάγνωσή του μπορεί ν' αποδειχτεί συγκλονιστική εμπειρία. Αρκεί ν' αφεθείς στον αχαλίνωτο ρυθμό του συγγραφέα και να παρακολουθήσεις βήμα προς βήμα την πορεία προς τη χειραφέτηση του ανώνυμου, «αόρατου» ήρωά του, την ανάδυση ενός ανθρώπου, χωρίς ψευδαισθήσεις πλέον, από το υπόγειο στο οποίο είχε καταφύγει, προς το φως.

O «Αόρατος Άνθρωπος» είναι ένα βιβλίο που συνέβαλε όσο λίγα στην αφύπνιση της αφροαμερικανικής συνείδησης και στο γεφύρωμα του χάσματος ανάμεσα στην κοινωνία των μαύρων και των λευκών, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο σ' έναν μη λευκό πολίτη όπως ο Μπαράκ Ομπάμα για το ανώτατο αξίωμα.

Σπουδαγμένος μουσικός με υποτροφία στο Tuskegee, το κολέγιο που ίδρυσε το 1881 ο φωτισμένος μαύρος ηγέτης Μπούκερ Ουάσιγκτον για τα μέλη της φυλής του, ο Ραλφ Έλισον (1914-1994) άρχισε να γράφει τον «Αόρατο άνθρωπο» το καλοκαίρι του 1945, έχοντας προηγουμένως εντρυφήσει στο έργο του Τζόις, του Ντοστογιέφσκι και του Χέμινγουεϊ, ήδη εντυπωσιασμένος από την «Έρημη χώρα» του Έλιοτ και την «Ανθρώπινη μοίρα» του Μαλρό, καθώς και από τις αρχές του μαρξισμού. Ήταν ένας χαρισματικός πιανίστας και γλύπτης που στράφηκε στη λογοτεχνία παρακινημένος από τον, επίσης Αφροαμερικανό, συγγραφέα Ρίτσαρντ Ράιτ, κορυφαίο μάστορα του πολιτικού ρεαλισμού. Κι η ειρωνεία είναι πως, μολονότι έκανε πάταγο με το ντεμπούτο του, ως τελειοθήρας που ήταν, δεν θεωρούσε το μυθιστόρημά του και τόσο σημαντικό...

Στον «Αόρατο άνθρωπο», ο Έλισον δίνει φωνή σ' ένα προικισμένο κολεγιόπαιδο, υπόδειγμα καλής συμπεριφοράς –όπως κι ο απελεύθερος σκλάβος παππούς του– που, έχοντας χάσει πια την περηφάνια του, ανακαλεί τα περιστατικά που τον οδήγησαν έξω από κάθε κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό σύστημα αξιών.

Πότε ρεαλιστική, πότε εξπρεσιονιστική, πότε σουρεαλιστική, η αφήγησή του είναι ένα ωκεάνιο φλας μπακ με σημείο εκκίνησης την είσοδό του, λίγο μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, σ' ένα προοδευτικό πανεπιστήμιο εγχρώμων του Νότου: τότε που, ευγνώμων για τις προοπτικές που ανοίγονταν μπροστά του, προσδοκούσε να γίνει πρότυπο για τους υπόλοιπους της φυλής του, στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από την αμάθεια και τη φτώχεια και να γίνουν «φειδωλοί και αξιοπρεπείς, εξέχοντες πολίτες».

Ο διευθυντής του κολεγίου ενσάρκωνε ακόμα στα μάτια του την επιτομή του επιτυχημένου μαύρου: ασκούσε επιρροή σε πλούσιους, διευθετούσε φυλετικά ζητήματα, είχε δύο κάντιλακ και μια όμορφη σύζυγο με ανοιχτόχρωμο δέρμα... Ο ίδιος άνθρωπος, εντούτοις, θα προτιμούσε να δει «κάθε νέγρο της χώρας να κρέμεται νεκρός από τα δέντρα», προκειμένου να διατηρήσει το πόστο του. Γι' αυτό κι όταν ο αφηγητής κάνει το ολέθριο λάθος να φέρει σ' επαφή έναν λευκό χορηγό του κολεγίου μ' έναν «νέγρο αιμομίκτη», την επομένη κιόλας εξοβελίζεται από το ίδρυμα.

  

Ο ήρωας του Έλισον θα πάρει τον δρόμο για τη Νέα Υόρκη, την πόλη των ονείρων και των άπειρων ευκαιριών, όπου θα πιάσει δουλειά σ' ένα εργοστάσιο χρωμάτων, συναντώντας την καχυποψία των συνδικαλιστών και τη μικρόνοια του προϊσταμένου του, μέχρι που τραυματισμένος από μια έκρηξη θα βρεθεί άνεργος ξανά, κάτω από τις «μητρικές» φτερούγες της έγχρωμης σπιτονοικοκυράς του.

Κάποια στιγμή γίνεται αυτόπτης μάρτυρας της έξωσης ενός ηλικιωμένου ζεύγους μαύρων στο Χάρλεμ, κι ο αυθόρμητος λόγος που θα εκφωνήσει στη γειτονιά, θα πυροδοτήσει μια αποτελεσματική διαμαρτυρία εναντίον των εξώσεων. Αμέσως μετά θα προσεγγιστεί από την «Αδελφότητα» (μια έμμεση αναφορά του Έλισον στο Κομμουνιστικό Κόμμα), στους κόλπους της οποίας θα λάμψει. Γρήγορα ωστόσο θ' αντιληφθεί ότι δεν αντιπροσωπεύει γι' αυτήν παρά ένα πιόνι προς εκμετάλλευση, όντας ταυτόχρονα στο στόχαστρο μαύρων δημαγωγών επειδή συμπορεύτηκε με «τους λευκούς που μας σκλάβωσαν»...

Ο Ραλφ Έλισον ξεδιπλώνει και τις τελευταίες διαψεύσεις του ήρωά του σ' ένα Χάρλεμ που φλέγεται, εν μέσω αιματηρών διαδηλώσεων και καταστροφών, όπου τον πρώτο λόγο έχουν οι φανατικοί μαύροι αδελφοί. Ο «αόρατος» αφηγητής νιώθει πια στο πετσί του την ανάγκη να γίνει κύριος του εαυτού του, αντί ν' αγωνίζεται για να επιβεβαιώνει τις προσδοκίες που έτρεφαν οι άλλοι για τον ίδιο. Πληγωμένος «σε βαθμό αβυσσαλέου πόνου», ζυγίζει μέσα στο υπόγειο ό,τι έχει προηγηθεί κι αναμετριέται με την προοπτική να βγει ξανά στον κόσμο με τη δική του ταυτότητα, ενός ξεχωριστού, σκεπτόμενου ατόμου. Γιατί, πράγματι, «το δέρμα και το αίμα δεν σκέπτονται». Και «η συνείδηση μιας φυλής είναι το δώρο των ξεχωριστών ατόμων της».

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ