Αν ο Χένρι Μίλερ αναζητούσε μια «κλασική καθαρότητα, όπου τα σκατά να είναι σκατά και οι άγγελοι άγγελοι», ο Νορβηγός συγγραφέας Τζο Νέσμπο επεδίωξε ακριβώς το αντίθετο. Έφτιαξε έναν κόσμο όπου οι χαίνουσες πληγές κάνουν τους αγγέλους δαίμονες και την πλέον πολιτισμένη πόλη του Βορρά, το Όσλο, κέντρο δολοφονιών. Το όνομά του είναι πλέον brand name και τα βιβλία του σημείο αναφοράς – ίσως γι' αυτό πρόσφατα ακόμα και ο «New Yorker» έγραψε πως «τα βιβλία του Νέσμπο δεν υπόκεινται σε κριτική ακριβώς επειδή συνιστούν φαινόμενο». Με αυτόν το συγγραφέα-φαινόμενο, που προτιμά να έρχεται το φθινόπωρο για αναρρίχηση στην Κάλυμνο, αφήνοντας πίσω του υποχρεώσεις, σχέδια και πολυσυζητημένα πρότζεκτ, μιλήσαμε λίγες μέρες προτού προσγειωθεί στην Ελλάδα για την ομιλία του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με παρουσιαστή έναν μεγάλο φαν του, τον Αντώνη Καρπετόπουλο. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
— Ξέρω ότι σε βρίσκουμε ανάμεσα σε πολλά πρότζεκτ –τηλεοπτικά, συγγραφικά και άλλα–, ενώ πρόσφατα ακούσαμε πως ο Μάικλ Φασμπέντερ θα πρωταγωνιστήσει στην πολυσυζητημένη ταινία που θα βασίζεται στο βιβλίο σου «Ο Χιονάνθρωπος». Εσύ τι λες για όλα αυτά;
Πραγματικά, τίποτα. Υπάρχουν πολλές συζητήσεις γύρω από τη μεταφορά βιβλίου μου στο σινεμά, αλλά ειλικρινά δεν θέλω να ανακατεύομαι, γιατί θα τρελαθώ. Προτιμώ απλώς να κάνω αυτό που ξέρω καλά: να γράφω βιβλία. Αν αρχίσω να ασχολούμαι με όλα τα υπόλοιπα, θα γίνω απλώς διαχειριστής και όχι συγγραφέας.
— Σε βρίσκουμε, λοιπόν, σε συγγραφική φόρμα; Είσαι ακόμα τσαντισμένος με τον ήρωά σου τον Χάρι Χόλε, που κόντεψες να τον πεθάνεις, ή σου πέρασε;
Δεν ξέρω αν είναι θέμα τσαντίλας ή όχι. Τον αγαπώ τον Χάρι Χόλε, με όλες τις αντιφάσεις και τις αδυναμίες του, και εξακολουθώ να ασχολούμαι μαζί του ή, μάλλον, αυτός μαζί μου. Απλώς, για να παραμείνει ζωντανή η σχέση μας, όπως κάθε σχέση, φροντίζω να έχει διαλείμματα. Για παράδειγμα, προτιμώ ενδιαμέσως να παρασύρομαι από τον Δόκτορα Πορδαλό και το τρελό το παιχνίδι που παίζω μαζί του. Αν το να γράφω μια ιστορία για τον Χάρι Χόλε μοιάζει σαν να διευθύνω συμφωνική ορχήστρα, το να γράφω για τον Δόκτορα Πορδαλό είναι σαν να τζαμάρω το βράδυ με μπάντα. Και απολαμβάνω και τα δύο εξίσου.
Και, για να πω την αλήθεια, αυτό που με ενδιαφέρει δεν είναι ο φόνος, ούτε καν η επίλυση του μυστηρίου, ούτε καν οι δολοφόνοι, αλλά το πώς αντιδρούν οι άνθρωποι γύρω από αυτόν.
— Απολαμβάνεις εξίσου και τη συγγραφή του νέου «Μάκβεθ»; Πώς είναι να αναμετριέσαι με τον Σαίξπηρ; Θες να μας μιλήσεις γι' αυτό το σχέδιο του Random House;
Προς Θεού, δεν μπορώ να αναμετρηθώ με τον Σαίξπηρ, αλλά είναι υπέροχο να εμπνέομαι από αυτόν! Είμαι ενθουσιασμένος με αυτό το πρότζεκτ και είναι πραγματικά μεγάλη τιμή για μένα που μου ζήτησαν να γράψω ένα μυθιστόρημα βασισμένο στον Μάκβεθ – και αυτό είναι πιο τρομακτικό ακόμα και από την ίδια την ιστορία! Πρόκειται για μια ιδέα του Random House, που με αφορμή την επέτειο για τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Σαίξπηρ ζήτησε από κάποιους συγγραφείς να γράψουν μυθιστορήματα βασισμένα στα έργα του. Και, φυσικά, εγώ ζήτησα να γράψω για τον Μάκβεθ, γιατί πάντοτε με ιντρίγκαρε αυτή η ιστορία-μελέτη για την ανθρώπινη φύση, αφού εξετάζει τις πολύπτυχες εκφάνσεις της εξουσίας και τις συμπεριφορές των ανθρώπων που εμπλέκονται με αυτήν. Όσο παράξενο και αν φαίνεται, στον Μάκβεθ δεν με ιντρίγκαραν τόσο οι φόνοι όσο ο τρόπος που αντιδρούν οι χαρακτήρες σε αυτούς. Γι αυτό και στη δική μου μεταφορά δεν θα υπάρχει τίποτα που να θυμίζει την κλασική ιστορία του Σαίξπηρ, εκτός από αυτές τις εσωτερικές συνδέσεις: η μάχη για τον θρόνο θα είναι η μάχη για την κατάληψη της θέσης του βασικού επιθεωρητή στην πόλη του Όσλο, ενώ οι συγκρούσεις θα είναι ανάλογες, καθώς οι άνθρωποι δεν αλλάζουν ουσιαστικά ποτέ. Απλώς η ιστορία θα διαδραματίζεται κάποιους αιώνες αργότερα, και συγκεκριμένα τη δεκαετία του '70.
— Έχω την αίσθηση ότι έχεις ιδιαίτερη αδυναμία στη δεκαετία του '70, στην κουλτούρα και στη μουσική της. Και στο «Αίμα στο Χιόνι» βλέπουμε να επιστρέφεις στην ίδια δεκαετία...
Είναι αλήθεια ότι με συνεπαίρνει ιδιαίτερα αυτή η εποχή. Κυρίως γιατί πίσω από ένα ψευδές σκηνικό ερωτικής επανάστασης και ελευθερίας υπήρχε κάτι πολύ σκοτεινό και μαύρο: η άνοδος της εγκληματικότητας και η δημιουργία μιας νέας μαφίας που είχε να κάνει με τα ναρκωτικά. Οι πόλεις άρχισαν να οχυρώνονται και πίσω από τα χαμόγελα και τις ωραίες μπαλάντες υπήρχαν πόλεμοι με θηριωδίες σε διάφορες γωνιές του πλανήτη. Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν επίσης στο απόγειό του, κάτι που ενέτεινε ακόμη περισσότερο τις θεωρίες συνωμοσίας. Ακόμη και στο Όσλο, η διαμόρφωση της υπόγειας παράνομης σκηνής των διακινητών λευκής σαρκός και των μεγαλεμπόρων ναρκωτικών εντοπίζεται ακριβώς τότε. Ενδεχομένως και οι αποτυπώσεις ενός παρανοϊκού μυαλού στον Σαίξπηρ να έχουν πολλά κοινά με αυτά που φαντάζεται κάποιος υπό την επήρεια αμφεταμίνης και άλλων ουσιών κάποιους αιώνες αργότερα. Για όλα αυτά και για τόσα άλλα, δεν θα μπορούσα παρά να αναζητήσω εδώ το αντικείμενο της σαιξπηρικής πλοκής μου – αν και επιμένω ότι στον Σαίξπηρ σημασία έχουν κυρίως οι χαρακτήρες.
Και αν το σκεφτείς, αυτό είναι πάντα το θέμα με τον Χάρι Χόλε: βρίσκεται μονίμως στο μεταίχμιο κρίσιμων αποφάσεων και εσωτερικών συγκρούσεων.
— Σίγουρα, πάντως, εκτός από τους χαρακτήρες, υπάρχει και το ύφος. Για παράδειγμα, το «Αίμα στο Χιόνι» δείχνει ιδιαίτερα λυρικό. Αποσπάσματα από το βιβλίο σου, όπως αυτά που είχε διαβάσει η απαιτητική Πάτι Σμιθ («Χιόνι απαλό σα βαμβάκι χόρευε κάτω απ' τους φανοστάτες του δρόμου. Μια πάνω, μια κάτω, χωρίς σκοπό, αφήνοντας να το παρασέρνει ο διαβολεμένος παγερός άνεμος που ερχόταν με ορμή απ' το μεγάλο σκοτάδι του φιορδ του Όσλο. Μαζί στροβιλίζονταν χιόνι και άνεμος γύρω-γύρω στο σκοτάδι ανάμεσα στις μεγάλες αποθήκες, στην αποβάθρα του λιμανιού, που ήταν κλειστές για τη νύχτα. Ώσπου ο άνεμος βαριόταν τον χορό και παρατούσε την ντάμα του δίπλα στον τοίχο»), με το οποίο ανοίγει το βιβλίο, δεν θα τα έλεγες ακριβώς «Νέσμπο». Πιστεύεις, αλήθεια, ότι το ύφος και ο ρυθμός είναι σημαντικά, ακόμη και για έναν συγγραφέα αστυνομικών;
Ενδεχομένως. Ίσως να σου αντέστρεφα την επισήμανση και να σου έλεγα ότι δεν υπάρχει ρυθμός και ύφος χωρίς ιστορία – δες για παράδειγμα τη μουσική. Ο ρυθμός είναι ιστορία από μόνος του: ο τρόπος που ξεδιπλώνεται, οι εξάρσεις του, οι μετατοπίσεις. Σκοπό έχει να ξαφνιάσει, όπως ακριβώς και ένα αστυνομικό βιβλίο. Προτού αρχίσω να γράφω αστυνομικά, έγραφα στίχους και ήξερα πως αν οι στίχοι μου δεν λένε μια ιστορία, δεν συγκινούν, δεν ξαφνιάζουν και δεν παρασύρουν, δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα. Ίσως γι' αυτό και το τραγούδι δεν είναι παρά μια ευσύνοπτη ιστορία που πρέπει να είναι εξίσου πιασάρικη και ακριβής.
— Γι' αυτό και οι ιστορίες σου έχουν τόσο δυνατή πλοκή; Πετάς πολλά κατά τη συγγραφή ή προσπαθείς να είσαι όσο πιο λιτός γίνεται ενόσω γράφεις;
Και τα δύο. Δεν θέλω να περισσεύει τίποτα. Η ακρίβεια είναι ποιητική και συγγραφική αρετή. Κάποτε ένας Φινλανδός αρχιτέκτων είχε πει πως σε ένα σπίτι, οτιδήποτε περιττό, κάποια στιγμή θα φτάσει να είναι άσχημο. Συνηθίζω να λέω πως τα βιβλία μου μοιάζουν με σπίτια όπου εγώ είμαι ο οικοδεσπότης και θέλω οι καλεσμένοι μου, οι αναγνώστες, να νιώθουν άνετα, ακόμα κι αν πρόκειται να μιλήσω για τους πιο αποτρόπαιους φόνους.
— Και τι είναι αυτό που σε κάνει, αλήθεια, να μιλάς πάντα για φόνους; Να λες, όπως στο «Αίμα στο Χιόνι», ότι στο μόνο που ήταν καλός ο κεντρικός σου ήρωας Ούλαφ Γιόχανσεν ήταν στις δολοφονίες; Θεωρείς πράγματι, όπως ο Τόμας ντε Κουίνσι κάποτε, ότι η δολοφονία συνιστά υψηλή μορφή τέχνης;
Σίγουρα όχι, σε καμία περίπτωση. Και, για να πω την αλήθεια, αυτό που με ενδιαφέρει δεν είναι ο φόνος, ούτε καν η επίλυση του μυστηρίου, ούτε καν οι δολοφόνοι, αλλά το πώς αντιδρούν οι άνθρωποι γύρω από αυτόν. Οι οριακές στιγμές αποκαλύπτουν πολλά για τον ανθρώπινο χαρακτήρα και αυτό είναι που με ενδιαφέρει στα βιβλία μου. Ο πρωταγωνιστής σου πρέπει να μοιάζει με τον Ιησού, με την έννοια ότι μπορεί ακόμα και να αναστηθεί, αλλά αυτό δεν έχει καμία σημασία μπροστά στις αποφάσεις που θα πάρει: αυτές είναι που του δίνουν τη θεία ιδιότητα, τον κάνουν άνθρωπο, Ιησού και δαίμονα. Καμία σημασία δεν έχει, λοιπόν, αν ο πρωταγωνιστής μου θα ζήσει ή θα πεθάνει, αν θα τη βγάλει καθαρή ή θα ζει με ένα πόδι. Σημασία έχει αν θα πάρει τη σωστή απόφαση, αυτή που εκείνος θεωρεί ηθική, γιατί αυτή είναι που θα στείλει την ψυχή του στον Παράδεισο και στην Κόλαση. Και αν το σκεφτείς, αυτό είναι πάντα το θέμα με τον Χάρι Χόλε: βρίσκεται μονίμως στο μεταίχμιο κρίσιμων αποφάσεων και εσωτερικών συγκρούσεων. Ποτέ δεν ξέρεις αν θα πράξει το σωστό, αφού πάντα βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού. Αυτή είναι η μόνιμη σύγκρουση μεταξύ αγγέλου και θεού – η στιγμή της κρίσιμης απόφασης. Τίποτε άλλο. Κι αυτή είναι που μας κάνει ανθρώπους ή θεούς.
