Camp, δηλαδή κάμπος: Η ιστορία των στρατοπέδων για Εβραίους στην Αμμόχωστο

ΤΡΙΤΗ Camp, δηλαδή κάμπος Facebook Twitter
Η νουβέλα της Διονυσίου είναι κατά κάποιον τρόπο ένα διπλό βιβλίο.
0

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου χιλιάδες Εβραίοι από την Ευρώπη, που επέζησαν της βίας των στρατοπέδων, μετακινήθηκαν με πλοία προς την Παλαιστίνη λίγο πριν από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ.

Αυτή η εποποιία έχει μεταγραφεί λογοτεχνικά αρκετές φορές. Ως αναγνώστης δεν θα ξεχάσω ποτέ την αναστάτωση που μου είχε προκαλέσει η ανάγνωση του μυθιστορήματος του Λέον Γιούρις «Έξοδος». Σε αυτήν τη μετακίνηση η Κύπρος ήταν ένας βασικός «σταθμός». Περίπου πενήντα χιλιάδες Εβραίοι κρατήθηκαν στα στρατόπεδα που είχαν φτιάξει οι Εγγλέζοι έξω από την Αμμόχωστο. Οι Κύπριοι ονόμαζαν τα στρατόπεδα «κάμπους», γλωσσική οικειοποίηση των camps. 

Στη νουβέλα της «Τι είναι ένας κάμπος» η Νάσια Διονυσίου ανασυστήνει αυτό το επεισόδιο που συνδέεται με το Ολοκαύτωμα αλλά και με τη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου. Στο υπόβαθρο της νουβέλας υπάρχουν όλα τα πραγματολογικά στοιχεία. Αλλά το αφήγημα της Διονυσίου δεν είναι ιστορικό. Είναι μια νουβέλα για την καλοσύνη, τη μνήμη, την ταυτότητα και την ελευθερία, που ακροβατεί με απίστευτη ισορροπία ανάμεσα στον ρεαλισμό και στην υπέρβασή του.

Η λέξη «κάμπος» στον τίτλο της νουβέλας δηλώνει ακριβώς αυτή την ισορροπία: είναι το στρατόπεδο, αλλά είναι και ο κάμπος, που κάποτε θα πρασινίσει. Είναι όμως και κάτι που θα παραμείνει άγνωστο, «κάτι που ακόμη δεν το ’χουμε ονοματίσει».

Διαβάζοντας τη νουβέλα, που δημιουργεί μεγάλη συγκίνηση, σκέφτομαι πως «κάμπος» μπορεί να είναι και η ίδια η γλώσσα. Αυτά τα πλούσια ελληνικά της καθομιλουμένης, με την εικονοποιητική δύναμη. Ιδιαίτερα στα σημεία που η γλώσσα της νουβέλας διανθίζεται με τα κυπριακά ελληνικά νομίζεις πως κυλάς πάνω στο όχημα μιας μακράς παράδοσης, ας πούμε του δημοτικού τραγουδιού, που αναπόφευκτα σε οδηγεί στην υπέρβαση. Μεγάλη μαεστρία. 

Διαβάζοντας τη νουβέλα, που δημιουργεί μεγάλη συγκίνηση, σκέφτομαι πως «κάμπος» μπορεί να είναι και η ίδια η γλώσσα. Αυτά τα πλούσια ελληνικά της καθομιλουμένης, με την εικονοποιητική δύναμη. Ιδιαίτερα στα σημεία που η γλώσσα της νουβέλας διανθίζεται με τα κυπριακά ελληνικά νομίζεις πως κυλάς πάνω στο όχημα μιας μακράς παράδοσης, ας πούμε του δημοτικού τραγουδιού, που αναπόφευκτα σε οδηγεί στην υπέρβαση. Μεγάλη μαεστρία. 

Η νουβέλα της Διονυσίου είναι κατά κάποιον τρόπο ένα διπλό βιβλίο. Η κύρια αφήγηση ξετυλίγεται μέσα από τις ημερολογιακές καταγραφές του κεντρικού ήρωα, του δημοσιογράφου Φαίδωνα, που σπούδασε στη Χαϊδελβέργη, αφού είχε τελειώσει το Παγκύπριο, κάπου στη δεκαετία του 1920.

Οι καταγραφές του ήρωα απλώνονται σε μόλις λίγες μέρες, από τις 26 Απριλίου έως τις 11 Μαΐου 1947. Αυτή η κύρια αφήγηση διακόπτεται τρεις φορές από ισάριθμες αυτοτελείς ιστορίες, κάτι σαν διηγήματα. Οι ιστορίες αυτές συνδέονται θεματικά με την κεντρική αφήγηση. Και μολονότι ο φλοιός τους είναι ρεαλιστικός, η γλώσσα τους και η γεωγραφία τους τις κάνει να μοιάζουν με ποιητικά ιντερλούδια. 

JEWS CYPRUS Facebook Twitter
Μια ομάδα προσφύγων κρατά μια σιωνιστική σημαία στα στρατόπεδα κράτησης της Κύπρου.

Όλα ξεκινούν όταν οι κρατούμενοι στους κάμπους ζήτησαν από τον Βρετανό διοικητή να τους στείλει έναν δημοσιογράφο για να καταγράψει τα αιτήματά τους. Μάλιστα είχαν ζητήσει να τους στείλει τον Φαίδωνα. Οι κρατούμενοι τον είχαν «εντοπίσει», διαβάζοντας τον Τύπο που τους μοίραζαν. Ήταν ο μόνος που έγραφε για ανθρώπους και όχι για «φορτία μεταναστών» ή για εποίκους, τρομοκράτες και πράκτορες, αναπαράγοντας κατά λέξη τα επίσημα ανακοινωθέντα των Βρετανών.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΜΠΟΣ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Νάσια Διονυσίου, Τι είναι ένας κάμπος, σελ. 100, Εκδόσεις Πόλις

Ο Φαίδων εγκαταστάθηκε σε μια κάμαρα, κοντά στο στρατόπεδο, που του είχαν νοικιάσει οι Εγγλέζοι. Τη σπιτονοικοκυρά του τη λένε Ιουλιανή, «μια καλά γερασμένη γυναίκα, λιγνή και λιγόλογη, που χαμογελά μετρημένα καθώς αφήνει στο τραπέζι τον δίσκο ‒ καφές μέτριος και λεπτοκούλουρα».

Σ’ αυτό το στρατηγείο, απ’ όπου ο ήρωας θα ξεκινά για να κάνει τις συνεντεύξεις με κρατούμενους, κυριαρχεί η φύση, έστω και σε τενεκέδες με μυρωδικά και μενεξελιές ορτανσίες, αλλά και με μια μεγάλη συκαμιά που ρίχνει πυκνό ίσκιο. Σε αντίθεση με την ξερή γη και την άμμο του στρατοπέδου, η φύση έξω από τον κάμπο απλώνεται δοξαστική. Απλώνεται και μέσα στην αφήγηση, για να κυριαρχήσει, όπως ήδη είπαμε, στο τέλος, σαν μια προσδοκία: «Ίσαμε να πρασινίσει ο κάμπος, ίσαμε να πρασινίσει ο κόσμος». Συνειδητοποιώ ότι η φύση είναι ο άλλος ήρωας της νουβέλας της Διονυσίου.

Οι συνεντεύξεις ξεκινούν. Πρώτος ο Μωυσής, Ρωμανιώτης από τα Γιάννενα, που πολέμησε στο μέτωπο της Αλβανίας. Μετά, ένας νεαρός Πολωνοεβραίος. Ύστερα ένας άντρας από την Ουγγαρία, «λεπτό σκαρί, σημαδεμένο από τις κακουχίες, και με μια φωνή που έτρεμε».

Ακολουθεί η Λιλιάνα, που καταγόταν από τη Βουλγαρία και μιλούσε με τόνο προστακτικό κι έναν πρωτόγνωρο θηλυκό δυναμισμό, μέχρι η ορμή της να κοπάσει και να πει, σχεδόν ψιθυριστά: «Δεν ζητούμε τίποτε άλλο από το να μην ξεχάσουμε ποιοι ήμασταν». Και μετά άλλες φωνές: ένας Ρωσοεβραίος που στα είκοσί του είχε πάει στο Ανόβερο, άνοιξε ραφτάδικο, παντρεύτηκε, έκανε τέσσερα παιδιά, μέχρι να χαθούν όλα. «Μη στέλνεις πια τα γράμματα στη Γερμανία… πάει η χώρα μας, μην τα στέλνεις, πάει, πάει όλη μας η ζωή», έγραφε στον γιο του στη Γαλλία.

JEWS REFUGEES Facebook Twitter
Εβραίοι εσωτερικοί κρατούμενοι εγκαταλείπουν το στρατόπεδο κράτησης της Κύπρου για μετανάστευση στο Ισραήλ.

Η Μπέρθα, μάτια αμυγδαλωτά, μεγάλα ματοτσίνορα, μαλλιά που θυμίζουν μετάξι, ανασηκώνει το μανίκι και φαίνεται ο πενταψήφιος αριθμός. Η Ρουθ, η δασκάλα του στρατοπέδου, μιλάει κυπριακά ελληνικά, αεράτη, φορά καλοραμμένο παντελόνι και διαφέρει από τον κόσμο των κάμπων. Είναι Εβραία της Κύπρου. Οι γονείς της είχαν μεταναστεύσει, πολύ πριν από  τον πόλεμο, από τη Ρωσία στην Παλαιστίνη και από την Παλαιστίνη στην Αμμόχωστο. Εκεί αγόρασαν ένα μεγάλο κομμάτι ακαλλιέργητης γης και το μετέτρεψαν σε πορτοκαλεώνες.

Η Ρουθ δίνει την ευκαιρία στον Φαίδωνα να σκεφτεί πάνω στη γεωγραφία που είναι χαραγμένη στις φυσιογνωμίες των ανθρώπων. «Ο άνθρωπος είναι ο τόπος», γράφει. Άλλος ο άνθρωπος που μεγαλώνει ανάμεσα σε μονοκόμματα βουνά της πέτρας κι άλλος αυτός που μεγαλώνει κοντά στη θάλασσα. Αντί για «μεγαλώνει», η Διονυσίου χρησιμοποιεί το υπέροχο ρήμα «αναγιώνομαι», δηλαδή σηκώνομαι πάνω από τη γη, μεγαλώνω, ανατρέφομαι. 

Οι ημερολογιακές καταγραφές διακόπτονται, όπως είπαμε, από τρεις αυτόνομες ιστορίες. Στην πρώτη, με τίτλο «Πορτοκάλια», μια αγρότισσα περιθάλπει έναν Γερμανό αιχμάλωτο, από αυτούς που είχαν κουβαλήσει οι Βρετανοί για να δουλέψουν στο χτίσιμο των στρατοπέδων. «Ματιές της λύπησης, ματιές της υποψίας».

Στη δεύτερη ιστορία, με τίτλο «Θάλασσα», μια Εβραία από τη Θεσσαλονίκη τραγουδά ένα σεφαραδίτικο τραγούδι για τη μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε την πόλη της. Ήταν σχεδόν σε μια παραφορά. Βουτούσε στο νερό και συλλάβιζε «Μάνα», «Ραχήλ», «Ελλέζερ», «Μορίς», «Ίντα».

Στην τρίτη, με τίτλο «Νερό», ο οδηγός του βυτίου που μεταφέρει νερό στο στρατόπεδο βγάζει κρυφά κάποια παιδιά και τα οδηγεί να παίξουν μέσα στα περιβόλια. «Κι έτσι όπως έβλεπε τα παιδιά να παίζουν άνενοιας, έκαμε τη σκέψη που τούτο ακριβώς σήμαινε η λέξη ελευθερία». Το ωραίο επίρρημα «άνενοιας» σημαίνει «χωρίς έγνοια». 

Μια απόδραση από το στρατόπεδο διακόπτει βίαια τη διαδικασία των συνεντεύξεων. Ο διοικητής ζητάει από τον Φαίδωνα να του παραδώσει το πάσο. Έτσι κι αλλιώς, η εμπειρία τον έχει μεταμορφώσει. Στην τελευταία ημερολογιακή καταγραφή του αφήνει πίσω τους τούς κάμπους και τη σπιτονοικοκυρά του, την κυρία Ιουλιανή, που του δίνει παστελάκια για τον δρόμο, τυλιγμένα σε λευκό, κεντητό μαντίλι. Έχει μαζί του τις σημειώσεις του και τα χειρόγραφα μηνύματα που του έδωσαν οι κρατούμενοι. Οι μικρές ιστορίες που κάνουν τη μεγάλη ιστορία του κόσμου.

AΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Θανάσης Βαλτινός: Η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα

Οθόνες / «Η Κάθοδος των Εννιά»: Η διάσημη νουβέλα του Θανάση Βαλτινού

Πεθαίνει σαν σήμερα ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας. Αυτή είναι η ιστορία ενός από τα εμβληματικότερα βιβλία του και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά.
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM