Το «4321» του Πολ Όστερ σου προκαλεί μια ευχάριστη αίσθηση déjà vu

Το «4321» του Πολ Όστερ σου προκαλεί μια ευχάριστη αίσθηση déjà vu Facebook Twitter
Το ωκεάνιο «4321» του Πολ Όστερ διαφέρει πολύ από τα αλλόκοτα, μινιμαλιστικά θρίλερ που τον έφεραν στο προσκήνιο πριν από τριάντα χρόνια και σιγά-σιγά τον καθιέρωσαν ως έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς.
0

Από τα πιο προβεβλημένα μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν τελευταία, το «ωκεάνιο» «4321» του Πολ Όστερ (μτφρ. Μ. Ξυλούρη, εκδ. Μεταίχμιο) διαφέρει πολύ από τα αλλόκοτα, μινιμαλιστικά θρίλερ που έφεραν τον Όστερ στο προσκήνιο πριν από τριάντα χρόνια και σιγά-σιγά τον καθιέρωσαν ως έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς.

Ωστόσο, όποιος έχει πάρει γερή γεύση τόσο από τα μυθοπλαστικά όσο και από τα αυτοβιογραφικά του έργα, διαβάζοντας το «4321» θα έχει διαρκώς μια ευχάριστη αίσθηση déjà vu.

Το Εβραιόπουλο που μεγαλώνει μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στο Νιούαρκ, οι αναφορές στον Χοντρό και στον Λιγνό, η μανία με το μπέιζμπολ, το πάθος για το γράψιμο, το άγχος για το χρήμα, ένας σχεδόν αιμομικτικός έρωτας, η προβληματική σχέση με τον πατέρα, η σοφίτα στο Παρίσι, το Κολούμπια, οι φοιτητικές ταραχές του '68 – όλα αυτά, ένας συστηματικός αναγνώστης του Όστερ, σαν να τα έχει ξαναδεί.

Η ρευστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης· η δύναμη των γονιδίων και η επιρροή του κοινωνικού περίγυρου· η τρικυμία της εφηβείας και η αφύπνιση της σεξουαλικότητας· οι δεσμοί με τους γονείς, τους δασκάλους, τους μέντορες, το άλλο φύλο, τους φίλους, μέσα σ' ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι· πώς, στην καρδιά του 20ού αιώνα, ένα μη κατασταλαγμένο αγόρι μετασχηματίζεται σε ενήλικα: αυτοί είναι οι βασικοί άξονες του «4321».

Αρχικά, o ρεαλισμός, ο μακροπερίοδος λόγος και οι εξαντλητικά λεπτομερείς περιγραφές του «4321» θα τον ξενίσουν. Ίσως φοβηθεί πως θα τον κάνουν να βαρεθεί. Η πρόζα του Όστερ, όμως, είναι διάφανη, κυλάει σαν νεράκι.

Από τη μεριά του, άλλωστε, το ενστερνίζεται απολύτως: «Η μόνη ανατρεπτική πράξη στη λογοτεχνία είναι η σαφήνεια». Η κριτική του ματιά απέναντι στην αμερικανική κοινωνία, οι στοχασμοί του πάνω στην τέχνη της μυθοπλασίας, τα πολλαπλά προσωπεία που δανείζει στους ήρωές του, όλα τα γνώριμα μοτίβα του είναι και πάλι εδώ.

4321Όσο για τα παιχνίδια της τύχης που δεσπόζουν σε ό,τι έχει γράψει μέχρι τώρα –μοιραίες συμπτώσεις, θανατηφόρα ατυχήματα, απρόσμενες κληρονομιές‒ κρατούν κι εδώ ρόλο πρωταγωνιστικό.

Οι άνθρωποι, μας υπενθυμίζει για άλλη μια φορά ο Όστερ, είμαστε καθαρά προϊόντα της τύχης. Όμως το τυχαίο δεν ταυτίζεται με το χάος. Κι ένας τρόπος για να το κουμαντάρεις είναι το γράψιμο.

Ανοιχτός στους αυτοσχεδιασμούς, μέχρι πρότινος ο ίδιος κινητοποιούνταν από ένα περιστατικό, ένα πρόσωπο, έναν ήχο και έβρισκε στην πορεία τη φόρμα κάθε βιβλίου του.

Αυτήν τη φορά, εντούτοις, είχε θέσει εξαρχής τους κανόνες του. Θα επιχειρούσε να αφηγηθεί τέσσερις πιθανές εκδοχές της ζωής του ίδιου ανθρώπου, ακολουθώντας βήμα προς βήμα την ανάπτυξή του και τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, από τη στιγμή που γεννιέται ως την πρώτη του νεότητα.

Το εξομολογητικό «Ημερολόγιο του χειμώνα» και το αμετάφραστο «Report from the interior» είχαν ήδη στρώσει το έδαφος.

Το 2013 ο Όστερ κλείστηκε στο γραφείο του κι έκανε τρία χρόνια να ξαναβγεί. Ο πατέρας του είχε πέσει νεκρός στα 66 («στην αγκαλιά της φιλεναδίτσας του») και ο ίδιος, με τον φόβο πως δεν του απέμενε πολύς καιρός ακόμα, ήθελε να δουλέψει απερίσπαστος.

Το «4321» του Πολ Όστερ σου προκαλεί μια ευχάριστη αίσθηση déjà vu Facebook Twitter
Ο Πολ Όστερ στην οδό Ευριπίδου το 2014. Φωτο: Χρήστος Σαρρής/ LIFO

Η ρευστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης· η δύναμη των γονιδίων και η επιρροή του κοινωνικού περίγυρου· η τρικυμία της εφηβείας και η αφύπνιση της σεξουαλικότητας· οι δεσμοί με τους γονείς, τους δασκάλους, τους μέντορες, το άλλο φύλο, τους φίλους, μέσα σ' ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι· πώς, στην καρδιά του 20ού αιώνα, ένα μη κατασταλαγμένο αγόρι μετασχηματίζεται σε ενήλικα: αυτοί είναι οι βασικοί άξονες του «4321», μέσα από τους οποίους ξετυλίγονται τέσσερα διαφορετικά μονοπάτια ζωής για τον Ισαάκ (Άρτσι) Φέργκιουσον.

Καθένα από τα επτά μέρη του βιβλίου χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια. Κάθε κεφάλαιο αντιστοιχεί σε άλλη εκδοχή του Φέργκιουσον. Θα μπορούσε κανείς να ακολουθήσει ένα αφηγηματικό νήμα ως το τέλος, παρακολουθώντας κάθε παραλλαγή του ήρωα ξεχωριστά.

Θα του πρότεινα να πάει με το κύμα, από την αρχή ως το τέλος, κανονικά. Δεν υπάρχουν μεγάλα χάσματα. Απλώς, η ματιά του παντογνώστη αφηγητή μετατοπίζεται ελαφρά, ενώ στο βάθος το φόντο μένει, πάνω-κάτω, το ίδιο.

Όπως κι αν εξελίσσεται ο Φέργκιουσον, μιλάμε πάντα για το ίδιο εγγονάκι Ρωσοεβραίων μεταναστών από την Ευρώπη, τον γιο του επιχειρηματία Στάνλεϊ και της φωτογράφου Ρόουζ, τον καλοσχηματισμένο, σπορτίφ έφηβο, τον αιωνίως ερωτευμένο με την Έιμι, τον νεαρό που λατρεύει τα βιβλία και τον κινηματογράφο, τον αυτόπτη μάρτυρα μιας καθοριστικής εποχής, της εκρηκτικής δεκαετίας του '60.

Είτε πλούσιος είτε φτωχός, είτε ορφανός από πατέρα, είτε παιδί διαζευγμένων, είτε στρέιτ είτε αμφιφυλόφιλος, είτε αρτιμελής είτε ακρωτηριασμένος, ο Φέργκιουσον παραμένει ένας ήρωας πολύ συνδεδεμένος με τη μαμά του, πολύ απασχολημένος με τις ορμές του, ρουφάει σαν σφουγγάρι όσα συναρπαστικά συμβαίνουν στην εποχή του, ένας νεαρός πολιτικοποιημένος, παραδομένος από νωρίς στη σαγήνη των λέξεων.

Το «4321» του Πολ Όστερ σου προκαλεί μια ευχάριστη αίσθηση déjà vu Facebook Twitter
Το 2013 ο Όστερ κλείστηκε στο γραφείο του κι έκανε τρία χρόνια να ξαναβγεί. Ο πατέρας του είχε πέσει νεκρός στα 66 («στην αγκαλιά της φιλεναδίτσας του») και ο ίδιος, με τον φόβο πως δεν του απέμενε πολύς καιρός ακόμα, ήθελε να δουλέψει απερίσπαστος.

Στα χρόνια του Κένεντι, του πολέμου στο Βιετνάμ, του Νίξον και του γαλλικού Μάη, στα χρόνια των κινημάτων, της διαμαρτυρίας αλλά και της υπερκατανάλωσης, καθένας από τους Φέργκιουσον του «4321», όπως και ο Όστερ κάποτε, φιλοδοξεί να διασχίσει τη ζωή του γράφοντας. Θα 'ναι ποιητής, κριτικός, ρεπόρτερ, μυθιστοριογράφος; Δεν έχει σημασία. Να γράφει, αυτό μετράει περισσότερο απ' όλα.

Στην περίπτωση του Φέργκιουσον Νο 4, του μοναδικού που αναπνέει ως το τέλος του βιβλίου, το «αστροπελέκι που έπεσε από τον ουρανό και τον έσπασε σε χίλια κομμάτια» ήταν το «Έγκλημα και Τιμωρία».

Ορίστε ένα δείγμα γραφής από τη σελίδα 495: «... ο Ντοστογιέφσκι του είχε μάθει πως οι επινοημένες ιστορίες μπορούσαν να πάνε πολύ πέρα από την απλή πλάκα και διασκέδαση, μπορούσαν να σε γυρίσουν τα μέσα έξω και να σου ανοίξουν το κεφάλι, μπορούσαν να σε ζεματίσουν και να σε παγώσουν και να σε ξεγυμνώσουν και να σε πετάξουν έξω στους εκρηκτικούς αέρηδες του σύμπαντος, και από εκείνη τη μέρα, αφού πέρασε ολόκληρη την παιδική του ηλικία παραδέρνοντας, χαμένος σε μια ολοένα και πυκνότερη αχλή σύγχυσης, ο Φέργκιουσον ήξερε επιτέλους πού πήγαινε ή, τουλάχιστον, ήξερε πού ήθελε να πάει, και ούτε μια φορά σε όλα τα χρόνια που ακολούθησαν δεν αθέτησε την απόφασή του, ούτε καν στα πιο δύσκολα χρόνια, όταν έμοιαζε πως μπορεί να έπεφτε απ' την άκρη της γης. Ήταν μόνο δεκαπέντε χρόνων, ήδη όμως είχε παντρευτεί μια ιδέα, και στα καλά και στα κακά, στον πλούτο και στην φτώχεια, στην ασθένεια και στην υγεία, ο νεαρός Φέργκιουσον σκόπευε να μείνει λογοδοσμένος μ' εκείνη την ιδέα ως το τέλος της ζωής του».

Αναπόφευκτα, στο «4321» ο Όστερ έχει μεταπλάσει μυθιστορηματικά πολλά δικά του βιώματα.

Γεννημένος, όπως και ο ήρωάς του, το 1947 στο Νιου Τζέρσεϊ, αν κοίταζε προς τα πίσω τον νεαρό εαυτό του, θα 'βλεπε έναν φοιτητή του Κολούμπια που τύχαινε να γνωρίζει προσωπικά επτά στους δέκα καταζητούμενους για τρομοκρατικές ενέργειες από το FBI, που πήγε και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, που έκανε δουλειές του ποδαριού, μετέφρασε Γάλλους ποιητές και έγραψε και ο ίδιος ποιήματα, και ο οποίος, επιστρέφοντας το '74 στη Νέα Υόρκη, τότε που νόμιζε ότι είχε αποτύχει με ό,τι είχε καταπιαστεί ως τότε –τη συγγραφή, τη δημοσιογραφία, τη διδασκαλία‒, αφοσιώθηκε στο πρώτο πεζό του, ξεθάβοντας ένα μεγάλο οικογενειακό μυστικό: τη δολοφονία του παππού του από τη γιαγιά του, με ό,τι συνέπειες είχε αυτό για τον ψυχισμό του δικού του γεννήτορα («Η επινόηση της μοναξιάς»).

Το «4321» του Πολ Όστερ σου προκαλεί μια ευχάριστη αίσθηση déjà vu Facebook Twitter
Ο Πολ Όστερ πρώτα καθιερώθηκε στην Ευρώπη, χάρη στον γαλλικό οίκο Actes Sud, και μετά έγινε γνωστός στην πατρίδα του ως πρωτοποριακός συγγραφέας με σχετικά ευρύ κοινό

Ακολούθησαν τρία μικροσκοπικά μυθιστορήματα («Γυάλινη πόλη», «Φαντάσματα», «Κλειδωμένο δωμάτιο») στοιχειωμένα από την εικόνα ενός ανθρώπου που εγκαταλείπει σταδιακά τον έξω κόσμο, κλείνεται ερμητικά στον εαυτό του και αναζητά τα όριά του έως εξαντλήσεως.

Ο πρώτος τόμος της «Τριλογίας της Νέας Υόρκης» είχε απορριφθεί από 17 εκδότες, η επιτυχία στις ΗΠΑ έμελλε να 'ρθει με το «Παλάτι του Φεγγαριού» και τον κινηματογραφικό «Καπνό»...

Ο Πολ Όστερ πρώτα καθιερώθηκε στην Ευρώπη, χάρη στον γαλλικό οίκο Actes Sud, και μετά έγινε γνωστός στην πατρίδα του ως πρωτοποριακός συγγραφέας με σχετικά ευρύ κοινό.

Από το «4321» κάνουν περάσματα-αστραπή αρκετοί ήρωες προηγούμενων έργων του ‒ο Φογκ από το «Παλάτι του Φεγγαριού», ο Πίτερ Άαρον από το «Λεβιάθαν», ο Άνταμ Γουόκερ από τον «Αόρατο»‒, ενώ ιδανική θέση βρίσκει, παραλλαγμένο, και ένα από τα μεγαλύτερα τραντάγματα που δέχτηκε, μικρός, ο ίδιος ο Aμερικανός συγγραφέας: ο ξαφνικός θάνατος, μπροστά στα μάτια του, του καλύτερού του φίλου...

Είναι μέρες που έχω τελειώσει το «4321» και φλερτάρω με την ιδέα να το πιάσω από την αρχή, με πιο αργούς ρυθμούς.

Στο μυαλό μου κουδουνίζει ακόμα το μάθημα που πρόλαβε να πάρει το μυθιστορηματικό alter ego του Όστερ από τον αδικοχαμένο φίλο του: το να εναρμονίζεις τις αισθήσεις σου με τον κόσμο, το να προσέχεις τι κοιτάζεις όταν περπατάς, είναι το πρώτο βήμα στο να μάθεις πώς να είσαι ζωντανός.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT