Ο Σταμάτης Φασουλής στο γαλαξία του Τρίτου Στεφανιού

Ο Σταμάτης Φασουλής στο γαλαξία του Τρίτου Στεφανιού Facebook Twitter
Ογδόντα ρόλους από δύο μονολόγους έβγαλε ο Σταμάτης Φασουλής.
0


 

Τότε που πρωτοδιάβασα το Τρίτο Στεφάνι

Όταν πρωτοβγήκα στο θέατρο το 1972, στον Επιθεωρητή, βοηθός σκηνοθέτη ήταν ο Διαγόρας Χρονόπουλος. Είχαν έρθει κατά τη διάρκεια μιας πρόβας και τον συνέλαβαν για αντιδικτατορική δράση. Όταν βγήκε από τη φυλακή, μαζί με όλα τα κακά που έζησε εκεί, μου είπε ότι διάβαζαν για ανεξήγητους λόγους το Τρίτο Στεφάνι και μου το έδωσε. Ενθουσιάστηκα με το βιβλίο για τους ίδιους λόγους που είμαι ακόμα ενθουσιασμένος. Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπες ένα κείμενο, στο οποίο η καθαρεύουσα, τα γαλλικά, η αργκό, το «γαμιέσαι», το απόσπασμα από ένα Λατίνο συγγραφέα γειτόνευε μ' ένα λαϊκό τραγούδι. Πρώτη φορά συνάντησα τέτοια πολυγλωσσία. Ήταν μια Ελλάδα που σπαρτάραγε μέσα από αυτήν τη γλώσσα. Δεν είχε σχέση με την ηθογραφία, αλλά είχε όλο το ήθος και το έθος των τότε Ελλήνων. Ενθουσιάστηκα τόσο πολύ που, επειδή γράφαμε τότε την πρώτη μας επιθεώρηση, το Και συ χτενίζεσαι, έγραψα ένα νούμερο, τη Σοφία, που ήταν ξεπατικωτούρα από τη Νίνα από το Τρίτο Στεφάνι. Ο Ταχτσής, όταν το κατάλαβε, χαμογέλασε...

Το 1972 έχει περάσει μόνο ένας χρόνος από την κυκλοφορία του έργου. Δεν το ξέρει κανείς. Είχε βγει το '62 και είχε πάει άπατο και το '71 επανεκδόθηκε . Μετά το '73 και το '74 το διάβασαν όλοι. Η Αριστερά δεν το είχε υποδεχθεί καλά και αυτή ήταν δυστυχώς και ευτυχώς που κρατούσε τα σκήπτρα της διανόησης. Είναι γνωστή η κουβέντα της Έλλης Αλεξίου: «Αν είναι δυνατόν να είναι μυθιστόρημα δύο γυναίκες που συζητούν πάνω από κάτι μπουγαδόνερα». Ενόχλησε και κάποιους καταξιωμένους συγγραφείς, το «μετερίζι» που δεν καλοείδε κάποιον που έρχεται από το πουθενά και τους ξεσηκώνει. Ο ίδιος ο Ταχτσής κιόλας ζει μια ζωή αρκετά ευάλωτη. Παρ' όλα αυτά, είναι τέτοιος ο θόρυβος που κάνει η ανάγνωσή του που δεν μπορεί να αφήσει αδιάφορο τον κόσμο. Θέματα που τα θεωρούσαμε ασήμαντα έγιναν πρωταγωνιστικά. Λέξεις που ήταν εν αχρηστία αποκτήσανε ξαφνικά το νόημά τους. Και μια φτήνια που υπάρχει δίπλα σε κάτι λαμπερό και που χαρακτηρίζει τον Έλληνα. Μια χυδαιότητα δίπλα στην άκρατη ποιητική διάσταση κάνει τη δική της «πρεμιέρα».

Η ελληνική κοινωνία δεν επέτρεπε τότε στον εαυτό της να φοβηθεί από τον καθρέφτη της. Ήταν υπεράνω. Νόμιζε πως ήταν ο διπλανός της που σκιτσάρεται. Σήμερα το έργο το βλέπω ως ένα διαστημικό ταξίδι στο παρελθόν. Ένα ταξίδι επιστημονικής φαντασίας στο παρελθόν για πράγματα που δεν ξέρουμε, που αγνοούμε. Τώρα γνωρίζουμε μόνο τα παιδικά και τα εγγόνια αυτών των αισθημάτων. Δεν θα την αναπαραστήσουμε την Ελλάδα ηθογραφικά. Δεν θα δείτε στη σκηνή κουρελούδες. Θα ήθελα, όμως, να πάμε πίσω στο χρόνο και να δούμε πώς ζούσε τότε ο κόσμος.

Η θεατρική μου «καθοδήγηση»

Αυτό το βιβλίο με σφράγισε σε όλες μου τις θεατρικές εκφράσεις. Αυτή την πανσπερμία γλώσσας τη χρησιμοποίησα και στη σκηνοθεσία και στο παίξιμο. Έχω πάντα στοιχεία επιθεωρησιακά, εξπρεσιονιστικά, νατουραλιστικά και ποιητικά. Γιατί έτσι ήταν το κείμενο. Η γλώσσα δεν ερχόταν στην υπηρεσία του συγγραφέα, αλλά του εκάστοτε αισθήματος. Αυτό είναι ένα μεγάλο άλμα που γίνεται στην ελληνική λογοτεχνία και στην ελληνική έκφραση. Η γλώσσα δεν είναι συγγραφική υπογραφή, είναι ανάλογα με το αίσθημα και το χαρακτήρα που υποβάλλει η σκηνή.

Ήταν τότε καθαρά προοδευτικό να διαβάζεις Ταχτσή. Μην κοιτάς τώρα που έχει ξεφτιλιστεί η λέξη. Τη θέση του προοδευτικού έχει πάρει το μεταμοντέρνο. Η Αθήνα σήμερα είναι προντεμοντέ. Έχει επέλθει μια ευζωία και μια συρρίκνωση εναλλαγής αισθημάτων που μπορεί να μεταλλαχθεί σε κάτι καλό. Αυτό που λέμε «τεχνολογία» μπορεί ακόμα τώρα να είναι κάτι ψυχρό, αλλά είναι τέτοιες οι ελευθερίες της που μπορεί να φέρει μια ποιοτική και ποιητική αλλαγή.

'Ηταν η πρώτη φορά που έβλεπες ένα κείμενο στο οποίο η καθαρεύουσα, τα γαλλικά, η αργκό, το "γαμιέσαι", το απόσπασμα από ένα Λατίνο συγγραφέα γειτόνευε μ' ένα λαϊκό τραγούδι.

Ο συγγραφέας και εγώ...

Τον Ταχτσή τον είχα συναντήσει δύο τρεις φορές κοινωνικά. Δεν ήταν φίλος μου. Δεν μπόρεσα να του δείξω τον ουσιαστικό θαυμασμό μου. Το έργο του νομίζω ότι τον ξεπέρασε. Τα έργα ξεπερνάνε τους συγγραφείς. Δεν με ενδιαφέρει ο συγγραφέας, με ενδιαφέρει το έργο του γιατί περιέχει και αυτόν και την προέκτασή του.

Και σήμερα θα ήταν μεγάλο σοκ ένας καταξιωμένος συγγραφέας να έχει διπλή ζωή το βράδυ. Αν και η κοινωνία στάθηκε αρκετά ανεκτική απέναντί του. Είχε μια προσωπική χάρη, ένα «στεφάνι φωτός» που τον έκανε να ξεπερνάει τον αντικρουόμενο χαρακτήρα του. Όπως είναι και το Τρίτο Στεφάνι. Αντικρουόμενες υποθέσεις. Εγώ το είχα συνυφάνει με τον ίδιο. Ήξερα από την αρχή ποιος είναι και τι κάνει. Μια έκπληξη και μια αμηχανία ένιωσα για το πώς θ' αντιμετωπίσω το βιβλίο. Και μετά το διαβάζω και με την πρώτη φράση «Που να μη σώσουν αυτοί που δεν με άφησαν να κάνω την έκτρωση» παθαίνω το δικό μου σοκ.

Ο Σταμάτης Φασουλής στο γαλαξία του Τρίτου Στεφανιού Facebook Twitter
Νένα Μεντή
Η παράσταση...

Δεν σταματάω ν' ανεβάζω ελληνικά έργα. Ακόμα και όταν κάνω ένα ξένο, δίπλα κάνω ένα ελληνικό. Το έχω για ρημάδι. Μου είναι πιο κατανοητό, αλλά έχει περισσότερες απαιτήσεις. Μου είναι τόσο παρήγορος, όμως, ο ήχος της ελληνικής φωνής. Δεν ξέρω τι στέκεται σήμερα θεατρικά. Δεν με ενδιαφέρει κιόλας. Ύστερα, πάντοτε αγαπούσα ό,τι δεν στέκεται. Δεν με ενδιέφερε ποτέ η κατάφαση και η παντογνωσία. Για μένα η τέχνη είναι ό,τι τελειώνει μ' ένα ερωτηματικό. Και όλο το έργο (Τρίτο Στεφάνι) τελειώνει μ' ένα ερωτηματικό. Μια αμφιβολία για τα πάντα. Σε κάθε σκηνή έχουμε ένα μότο: «Τι να 'κανα;» ρωτάει ο ήρωας. Είναι σαν να απευθύνεται στο κοινό. Κανείς δεν έχει να προτείνει μια λύση σε όλον αυτό τον κυκεώνα. Από τη μία το επίσημο κράτος και από την άλλη όλο αυτό το χαμαιτυπείο... Το «τι να 'κανα;» όταν είναι γνήσιο ερωτηματικό δεν είναι μια δικαιολογία. Γιατί εσύ πρέπει ν' απαντήσεις. Δεν υπάρχει, βέβαια, απάντηση. Γι' όλα φταίει ένα προσόν και συνάμα ελάττωμα που έχουμε: μια αβάσταχτη ελαφρότητα. Αβάσταχτη! Είναι αυτό που λέει ο Νίτσε: «Οι Έλληνες από την πολλή ελαφρότητα απέκτησαν μεγάλο βάθος». Χαρακτηρίζει και το Τρίτο Στεφάνι αυτό.

Οι μεταφορές μυθιστορημάτων στο θέατρο είναι κάτι που απεχθάνομαι...

Δεν είναι και από τα πιο εύκολα πράγματα που έχω κάνει στη ζωή μου. Δεν υπολόγισα μέσα στον ενθουσιασμό μου κάτι πάρα πολύ βασικό: ότι το έργο είναι δύο γυναικείοι μονόλογοι και πρέπει να γίνουν ογδόντα ρόλοι. Και ενώ ο μονόλογος, ο γυναικείος, με την επιλογή των λέξεων και το συντακτικό εκφράζει το χαρακτήρα, ο χαρακτήρας, όταν πρέπει να μιλήσει, τι γλώσσα θα έχει; Αυτό με σκότωσε, με κούρασε πάρα πολύ. Έφτασα σ' ένα σημείο που σχεδόν το μετάνιωσα. Αυτό που θέλω να κάνω είναι κάτι που δεν ενέκρινα ποτέ. Δε μου αρέσουν οι διασκευές μυθιστορημάτων. Και, παρ' όλα αυτά, επεδίωξα να γίνει. Είναι οι αντιφάσεις του ανθρώπου. Πώς το ζήτησα κάτι τέτοιο; Έλα, ντε! Είναι αυτό που λέει ο Προυστ «επεδίωξε να πεθάνει για μια γυναίκα που δεν ήταν καν ο τύπος του». Εγώ είμαι έτοιμος να πεθάνω καλλιτεχνικά για να γίνει ένα μυθιστόρημα θεατρικό έργο. Δεν θα το ξανακάνω. Αν αυτό μου έγινε βάσανο σε ένα έργο που το ξέρω όσο λίγα πράγματα στον κόσμο, καταλαβαίνεις τι θα σήμαινε να το κάνω σε ένα έργο που δεν το ξέρω τόσο καλά.

Το έργο το ζηλεύω πολύ. Δεν το φθονώ, όμως. Δεν έχω προσθέσει κανένα χαρακτήρα. Δεν έχω καμιά ιδιοκτησία πάνω στο έργο. Μόνο στην εφευρετικότητα να το μεταφέρω. Πολλές φορές, σε κρίση μεγαλομανίας, λέω πως τη μεταφορά που έχω κάνει εγώ δεν μπορεί να την κάνει κανείς. Σε σχέση με άλλο διασκευαστή, όχι με τον Ταχτσή. Γιατί έχω πιάσει έξι στοιχεία που είναι διάσπαρτα μέσα στο έργο, και τα έχω κάνει μια ατάκα.

Δεν ψάχνω ποτέ για αντιστοιχίες στο τότε και στο σήμερα μέσα στο έργο. Μου φαίνεται κωμικό και σχεδόν ερασιτεχνική άποψη πάνω στο θέατρο. Το δικό μου το μάτι είναι σημερινό. Το 1972 δεν ξέρω αν θα μπορούσα να το ανεβάσω καν. Δεν θα ήξερα καθόλου. Σήμερα το χέρι πηγαίνει μόνο του στην ανάπτυξη μιας φράσης Αστεία αστεία έχω γράψει 320 επιθεωρησιακά νούμερα. Τότε δεν θα ήξερα να συνδέσω δύο προτάσεις. Έχω παίξει και 60 έργα και ξέρω πια πώς να χρησιμοποιήσω τους ήρωες. Όπως και ο Ταχτσής παίρνει από όλα τα είδη της γλώσσας έτσι και εγώ παίρνω από όλα τα είδη του θεάτρου. Και μερικά είναι αρκετά τολμηρά. Αστικό θέατρο, μπρεχτικές αναζητήσεις, επιθεωρησιακές ατάκες, κωμικά πράγματα, όλα αυτά εναλλάσσονται όπως η γλώσσα στο στόμα των ηρώων. Πάντα, όμως, φοβάμαι μην ξεφύγω. Μέχρι την τελευταία ώρα. Αυτός ο φόβος είναι που σε κρατάει δίπλα στο έργο και δεν σε αφήνει να το παραμελήσεις.

Και μετά...

Μετά θα κάνω κάτι πολύ μικρό. Ένα μονόπρακτο για ένα μικρό θέατρο. Να ηρεμήσω λίγο.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Kontakthof: Ένας τόπος συνάντησης ανθρώπων που αποζητούν επαφή

Χορός / «Kontakthof»: Το έργο της Pina Bausch στο Εθνικό Θέατρο με ελληνικό θίασο

Το έργο-σταθμός της γυναίκας που ανανέωσε την τέχνη του χορού, δεν σταμάτησε από τα 70's να συναρπάζει το κοινό και να παραμένει «νέο» και επίκαιρο. Αυτό τον Δεκέμβριο το Pina Bausch Foundation αναβιώνει τo «Kontakthof» στο Εθνικό Θέατρο με έλληνες ηθοποιούς. Η LifO μπήκε στις πρόβες και μίλησε με τους βασικούς συντελεστές.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΕΠΕΞ Γιάννης Μπέζος

Οι Αθηναίοι / Γιάννης Μπέζος: «Ίσως είμαι λίγο παλιομοδίτης»

Δεν έκανε ποτέ διαχωρισμούς ανάμεσα στο εμπορικό και το ποιοτικό. Πιστεύει πως κάνει μια παράξενη και αιρετική δουλειά: να πείσει τον θεατή να ξεχάσει πως είναι ο Μπέζος που πάρκαρε το αυτοκίνητό του έξω από το θέατρο - και να τον ταξιδέψει σε έναν άλλο κόσμο. Είναι ο Αθηναίος της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τhis that keeps on – a personal archaeology –

Θέατρο / H ανασκαφή του Δημήτρη Παπαϊωάννου σε μια γη που έχει το σχήμα της καρδιάς

Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου δημιούργησε ένα νέο πρότζεκτ κατόπιν ανάθεσης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης για τα σαράντα χρόνια από την ίδρυσή του, που το κοινό θα έχει την ευκαιρία να δει σε μια και μοναδική παράσταση στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Μεγάλες παραγωγές, γυναίκες στη σκηνοθεσία - Η θεατρική σεζόν ανοίγει δυναμικά

Θέατρο / Μεγάλες παραγωγές, γυναίκες στη σκηνοθεσία - Η θεατρική σεζόν ανοίγει δυναμικά

Διεθνείς σκηνοθέτες και σχήματα, δυνατά καστ, κλασικά και σύγχρονα έργα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων: Το φθινοπωρινό ρεπερτόριο των αθηναϊκών σκηνών το λες και φιλόδοξο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Βέντερς, Σουίντον, Ροντρίγκες, Λάνθιμος και Αγγελάκας: Αυτό είναι το φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Θέατρο / Σουίντον, Λάνθιμος, Βέντερς, Ροντρίγκες και Αγγελάκας: Το φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Η Στέγη γιορτάζει τα 15 χρόνια της με ένα πρόγραμμα άκρως οικογενειακό, δημιουργικό και, όπως πάντα, με πολλές εκπλήξεις και απρόσμενες συναντήσεις δημιουργών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Όταν ο Χίτλερ (σχεδόν) συνάντησε τον Φρόιντ

Θέατρο / Όταν ο Χίτλερ (σχεδόν) συνάντησε τον Φρόιντ

Τέσσερις φορές βρέθηκαν στο ίδιο μέρος ο Χίτλερ και ο Φρόιντ. Τι θα γινόταν αν είχαν συναντηθεί; Αυτό επιχειρεί να διανοηθεί το θεατρικό έργο «Ο δρ Φρόιντ θα σας δει τώρα, κυρία Χίτλερ» που ανεβαίνει αυτές τις μέρες στο Λονδίνο.
THE LIFO TEAM
Ελένη Ερήμου: «Οι άνθρωποι δεν ντρέπονται για τίποτα πια»

Θέατρο / Ελένη Ερήμου: «Οι άνθρωποι δεν ντρέπονται για τίποτα πια»

Παραμένει μέχρι σήμερα μία από τις ομορφότερες γυναίκες που πέρασαν από το ελληνικό θέατρο και το σινεμά. Από νωρίς επέλεξε να ζει και έξω από το θεατρικό συνάφι. «Δεν μπορώ να ξυπνάω κάθε πρωί και να αναρωτιέμαι τι θα παίξω ή που θα παίξω» δηλώνει ενώ θεωρεί τη μοναχικότητα πηγή δημιουργικότητας. Η Ελένη Ερήμου αφηγείται τη ζωή της στη LifO.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Αλεξάνδρα Λαδικού: «Δεν νοσταλγώ τίποτα. Πέρασα και ωραία και καλά»

Οι Αθηναίοι / Αλεξάνδρα Λαδικού: «Δεν νοσταλγώ τίποτα. Πέρασα και ωραία και καλά»

Ξεκίνησε από τα καλλιστεία, για μία ψήφο δεν στέφθηκε Μις Κόσμος, έπαιξε δίπλα στον Κουν, υπήρξε μούσα του Τάκη Κανελλόπουλου, αλλά κυρίως του Ανδρέα Βουτσινά. Στα 92 της ακόμα οδηγεί και παρακολουθεί θέατρο, ελπίζοντας πάντα να βρει καλά στοιχεία, ακόμα και σε κακές παραστάσεις.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μπομπ Γουίλσον

Απώλειες / Μπομπ Γουίλσον (1941-2025): Το προκλητικό του σύμπαν ήταν ένα και μοναδικό

Μεγάλωσε σε μια κοινότητα όπου το θέατρο θεωρούνταν ανήθικο. Κι όμως, με το ριζοσπαστικό του έργο σφράγισε τη σύγχρονη τέχνη του 20ού αιώνα, σε παγκόσμιο επίπεδο. Υποκλίθηκε πολλές φορές στο αθηναϊκό κοινό – και εκείνο, κάθε φορά, του ανταπέδιδε την τιμή.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
H ανάληψη του Οιδίποδα αναβάλλεται επ’ αόριστον

Θέατρο / H ανάληψη του Οιδίποδα αναβάλλεται επ’ αόριστον

Ο «Οιδίποδας» του Γιάννη Χουβαρδά συνενώνει τον «Τύραννο» και τον «Επί Κολωνώ» σε μια παράσταση, παίρνοντας τη μορφή μιας πυρετώδους ανασκαφής στο πεδίο του ασυνείδητου - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Ζιλιέτ Μπινός: Η Ιουλιέτα των Πνευμάτων στην Επίδαυρο

Θέατρο / Ζιλιέτ Μπινός: Η Ιουλιέτα των Πνευμάτων στην Επίδαυρο

Η βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιός προσπαθεί να παραμείνει συγκεντρωμένη μέχρι την κάθοδό της στο αργολικό θέατρο. Παρ’ όλα αυτά, βρήκε τον χρόνο να μας μιλήσει για τους γυναικείους ρόλους που τη συνδέουν με την Ελλάδα και για τη σημασία της σιωπής.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Όλα όσα ζήσαμε στο 79ο Φεστιβάλ της Αβινιόν: από το «La Distance» του Ροντρίγκες έως τη μεγάλη επιτυχία του Μπανούσι

Θέατρο / Όλα όσα ζήσαμε στο 79ο Φεστιβάλ της Αβινιόν

Οι θερμές κριτικές της «Liberation» και της «Le Monde» για το «ΜΑΜΙ» του Μπανούσι σε παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση είναι απλώς μια λεπτομέρεια μέσα στις απανωτές εκπλήξεις που έκρυβε το πιο γνωστό θεατρικό φεστιβάλ στον κόσμο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Κωνσταντίνος Ζωγράφος: Ο «Ορέστης» του Τερζόπουλου

Θέατρο / Κωνσταντίνος Ζωγράφος: «Ο Τερζόπουλος σου βγάζει τον καλύτερό σου εαυτό»

Ο νεαρός ηθοποιός που πέρυσι ενσάρκωσε τον Πυλάδη επιστρέφει φέτος ως Ορέστης. Με μια ήδη πλούσια διαδρομή στο θέατρο δίπλα σε σημαντικούς δημιουργούς, ετοιμάζει ένα νέο έργο εμπνευσμένο από το Νεκρομαντείο του Αχέροντα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ