Αίματα που γεμίζουν απ' άκρη σε άκρη τη σκηνή, πρωταγωνιστές σε παραληρηματικές καταστάσεις, παρτιτούρες που δοκιμάζουν τα όρια των τραγουδιστών, φεμινιστικές αγωνίες, μια πρωταγωνίστρια που αυτοκτονεί αρνούμενη μια ζωή υπό τον έλεγχο των ανδρών και μια σκηνή τρέλας ‒η διασημότερη στην όπερα‒ που προσφέρει σε έναν σκηνοθέτη πεδίο δόξας λαμπρό.
Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για την ανυποχώρητη Κέιτι Μίτσελ. Οι μισοί στην Ευρώπη τη θεωρούν κορυφαία σκηνοθέτιδα της Βρετανίας, οι επικριτές της τής αναγνωρίζουν ευφυΐα αλλά παντελή έλλειψη χιούμορ και μεγάλη έφεση στο να συνθλίβει τα κλασικά έργα, και οι ηθοποιοί της αναστενάζουν από τις εξαντλητικές περιόδους προβών.
Όσοι λίγοι απομένουν αναρωτιούνται: «Μήπως, τελικά, αυτή η τόσο ταλαντούχα γυναίκα έχει βρει τον τρόπο να "ταΐζει" το θεατρικό κοινό με την απόγνωση, την παραίτηση, τη βία και τον ζόφο που έχει ανάγκη;».
Έναν χρόνο μετά τον θρίαμβο της Λουτσία στην Αθήνα, τα ερωτήματα όχι μόνο δεν έχουν απαντηθεί αλλά μετά την οργή κι αναστάτωση που προκλήθηκε φέτος στο Λονδίνο με μια ακόμα παραγωγή της, παραμένουν αμείλικτα.
Ναι, η Κέιτι Μίτσελ είναι η σκηνοθέτις που καθοδήγησε πριν από μερικές εβδομάδες την Κέιτ Μπλάνσετ σε αυτήν την άρρωστη, βίαιη και πολυσυζητημένη παράσταση «When We Have Sufficiently Tortured Each Other», του Μάρτιν Κριμπ.
Δεν έχουμε όλες οι γυναίκες τους ίδιους αγώνες να δώσουμε. Άλλες ακόμα πολεμούν την πατριαρχία κι άλλες τη σεξουαλική παρενόχληση ή το trafficking.
Η Αυστραλή ηθοποιός έκανε το ντεμπούτο της στο Εθνικό Θέατρο με το πολύ τολμηρό έργο (βασίζεται στο σκανδαλιστικό μυθιστόρημα «Pamela» του Σάμιουελ Ρίτσαρντσον του 1740) και η Μίτσελ το τερμάτισε με τη βία.
Τα εισιτήρια εξαντλήθηκαν σε χρόνο ρεκόρ, οι άνθρωποι παρά τις προειδοποιήσεις έβγαιναν με ναυτία από την αίθουσα, οι αντιδράσεις σε εποχές #MeToo κορυφώθηκαν καθώς το έργο περιγράφει με άγριο τρόπο πώς μια υπηρέτρια πέφτει θύμα σεξουαλικής επίθεσης του αφεντικού της (τον ερμήνευσε ο Στίβεν Ντιλέιν).
Το κακό κορίτσι του ευρωπαϊκού θεάτρου που με το καλημέρα έκανε χαρτοπόλεμο τις πατροπαράδοτες θεατρικές συμβάσεις ξεκίνησε την καριέρα του από το Royal Shakespeare Company.
Παραδόξως για Βρετανή, έχει σκηνοθετήσει μόνο έναν Σαίξπηρ στη ζωή της και δεν έχει καμία διάθεση να το επαναλάβει. Αγαπά βαθιά τον Ταρκόφσκι και την κλασική λογοτεχνία.
Μικρή φαντασιωνόταν ότι θα γίνει ζωγράφος και σήμερα ονειρεύεται να αποκτήσει έναν Ρόθκο διότι, όπως λέει, «η αφηρημένη τέχνη προσαρμόζεται στις αλλαγές που προκύπτουν στη ζωή μας. Ό,τι κι αν συμβεί, η αφαίρεση θα συνεχίσει να συνομιλεί με τις εμπειρίες μας».
Στα 54 της χρόνια, επιμένει πως ρούφηξε έμπνευση από την Πίνα Μπάους και τον Πίτερ Μπρουκ, παραδέχεται πως ποτέ δεν της αρκούσε η βρετανική θεατρική παράδοση εξού και στράφηκε στις τεχνικές του Στανισλάβσκι, απολαμβάνει ένα ατελείωτο πανευρωπαϊκό πηγαινέλα ανάμεσα σε Σάουμπινε, Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας και της Γαλλίας και δουλεύει ασταμάτητα συνήθως πέντε και έξι παραγωγές συγχρόνως (από όπερες μέχρι μια σκηνική μεταφορά του Σολάρις του Στάνισλαβ Λεμ και από Τσέχοφ, Μπέκετ ή Ντοστογιέφσκι μέχρι Ευριπίδη και θεατρικές αποδόσεις κειμένων της Χέρτα Μίλερ).
Η ανατρεπτική, πρωτοποριακή, τολμηρή, αιχμηρή Κέιτι Μίτσελ μπορεί να σιχαίνεται όλους αυτούς τους χαρακτηρισμούς που επιστρατεύει κανείς για να περιγράψει τον μοναδικό τρόπο που «διαβάζει» τα κείμενα, αλλά κάθε φορά τους επιβεβαιώνει μέχρι κεραίας.
Ακόμα κι αν δεν αντέχεις την εμμονή της με τον ψυχολογικό νατουραλισμό, τον λεπτομερή τρόπο που χτίζει την αφήγηση, την εμμονή της με τη χρήση κινηματογραφικών μέσων, την άνευ ορίων πρόκληση, δεν μπορεί παρά να παραδεχτείς πως ξέρει να δημιουργεί μια καθηλωτική θεατρική εμπειρία.
Ίσως την πιο χαρακτηριστική μαρτυρία για το καλλιτεχνικό DNA αυτής της γυναίκας έχει δώσει ο θεατρικός συγγραφέας Σάιμον Στίβενς που αποκάλυψε πως αφού δέχτηκε να σκηνοθετήσει το έργο του Wastwater στο Royal Court το 2011 και πριν καν ξεκινήσουν οι πρόβες, του έστειλε 225 ερωτήσεις με απορίες που είχε επί του κειμένου (!).
Στη Λουτσία που θα δούμε ξανά στην Αθήνα (από τις 24 Φεβρουαρίου και για έξι παραστάσεις, στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ) η σκηνή χωρισμένη στα δύο και η σχεδόν κινηματογραφική σκηνοθεσία επιτρέπει την παράλληλη δράση.
Η παράσταση είναι η πρώτη συνεργασία της Μίτσελ με τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, και μάλιστα σε συμπαραγωγή με την Εθνική Λυρική Σκηνή.
Το αριστούργημα του Γκαετάνο Ντονιτσέτι (που θα διευθύνει ο Πιερ Ντιμουσό) αφορά μια συναρπαστική ιστορία με θρυλικό παρελθόν («πατά» σε ένα από τα δημοφιλέστερα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα, τη Νύφη των Λαμερμούρ του Ουόλτερ Σκοτ) και στα χέρια της Μίτσελ έχει μεταμορφωθεί στην πιο splatter όπερα που ανέβηκε στη Λυρική.
Η πρεμιέρα δόθηκε την άνοιξη του 2016 στο Λονδίνο και προκάλεσε τον συνήθη χαμό που αφήνει στο πέρασμά της η σκηνοθέτις.
Οι γυναικείοι χαρακτήρες και η ενσυνείδητη προσπάθειά της να μην αφήσει τις γυναίκες να εμφανίζονται αποκλειστικά ως θύματα είναι βούτυρο στο ψωμί της.
Έτσι, σε αντίθεση με όσα γνωρίζαμε, η δική της Λουτσία δεν είναι μαριονέτα στα χέρια αδελφού και εραστή αλλά μια γυναίκα που μεταμφιέζεται σε άνδρα προκειμένου να συναντηθεί κρυφά με τον εραστή της, που αψηφά οικογενειακές διαταγές, που συνωμοτεί με την καμαριέρα της και δολοφονεί τον μισητό σύζυγό της.
— Φτιάξατε τελικά την πιο φεμινίστρια «Λουτσία»;
Εξαρτάται πώς ερμηνεύει κανείς τη λέξη «φεμινίστρια». Εγώ μεγάλωσα τη δεκαετία του '70, μια εποχή που έχουμε ήδη το δεύτερο κύμα φεμινισμού με βασικό αίτημα την κοινωνική και οικονομική ισότητα των γυναικών. Όταν, λοιπόν, ακούω αυτήν τη λέξη, το μυαλό μου πάει αυτομάτως στο βίωμα.
Βεβαίως, έκτοτε έχουν ακολουθήσει πολλοί σχετικοί αγώνες, με πιο πρόσφατους αυτούς που αφορούν θέματα προσωπικής ταυτότητας, επιλογής φύλου κ.λπ. Πλέον η κουβέντα έχει πάει αλλού και καθώς η λέξη αυτή έχει διαφορετικό νόημα και βαρύτητα ανάλογα με την ιστορική περίοδο για την οποία μιλάμε, τη χρησιμοποιώ με μεγάλη προσοχή.
Φεμινισμός για μένα σημαίνει ισότητα, γι' αυτό και σε ό,τι αφορά τη Λουτσία θα έλεγα ότι η παραγωγή δίνει ισότιμη προσοχή σε γυναίκες και άντρες.
— Συμπληρώσατε κάποια κενά στην ιστορία των κεντρικών χαρακτήρων. Το κάνατε για να εξισορροπήσετε τα πράγματα ή για να αναδείξετε τους γυναικείους χαρακτήρες που είναι ριγμένοι;
Κυρίως για να εξηγήσουμε τι συμβαίνει, καθώς η όπερα είναι από τα είδη που αφήνουν στον θεατή πολλά κενά όσον αφορά την εξέλιξη της ιστορίας.
Για παράδειγμα, η περίφημη σκηνή της τρέλας έρχεται για τη Λουτσία μετά τον γάμο της και χωρίς να ξέρουμε τι έχει μεσολαβήσει ώστε να φτάσει μια νεόνυμφη στον φόνο και την παράνοια. Αυτά που προσθέσαμε έχουν μοναδικό στόχο να σκιαγραφήσουν καλύτερα τη γυναικεία ψυχή.
— Αν σας ζητούσα να μου ορίσετε με μια λέξη τι διαφοροποιεί τη σύγχρονη γυναίκα από εκείνη του 19ου αιώνα, τι θα λέγατε;
Το χρήμα και η ελευθερία. Μιλάμε για γυναίκες που δεν ψήφιζαν, καθώς οι χώρες στη Δύση έδωσαν σταδιακά αυτό το δικαίωμα στις γυναίκες, που δεν είχαν καμία πραγματική δύναμη στα χέρια τους, δεν μπορούσαν να διαχειριστούν χρήματα.
Στις μέρες μας έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε. Μπορεί να κατακτήσαμε σε ολόκληρη την Ευρώπη το δικαίωμα στην ψήφο, αλλά η ισότητα στον εργασιακό στίβο ή στις αμοιβές είναι ακόμα προς συζήτηση.
— Προφανώς, όμως, δεν έχει σχέση ο κόσμος μας με το ανδροκρατούμενο περιβάλλον που περιγράφει ο Ουόλτερ Σκοτ στο βιβλίο του.
Ο δικός μας κόσμος, ναι, δεν έχει. Αλλά δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για τις γυναίκες της Αφρικής ή άλλων περιοχών του πλανήτη. Δεν έχουμε όλες οι γυναίκες τους ίδιους αγώνες να δώσουμε. Άλλες ακόμα πολεμούν την πατριαρχία κι άλλες τη σεξουαλική παρενόχληση ή το trafficking.
— Ποια είναι η άποψή σας για κινήματα όπως το «Me Too» ή η γαλλική του εκδοχή #BalanceTonPorc;
Τα θεωρώ πολύ πολύ σημαντικά. Η πίεση που ασκούν μου δημιουργούν αίσθημα σιγουριάς και αυτοπεποίθησης.
— Η Λουτσία θα μπορούσε να είναι μια σύγχρονη ηρωίδα την εποχή της λαίλαπας των σεξουαλικών σκανδάλων;
Νομίζω πως όχι. Είναι αφοσιωμένη σε όσα αντιμετώπιζαν οι γυναίκες τον 19ο αιώνα, κυρίως όσον αφορά την πατριαρχική αυταρχικότητα και αντίληψη.
Ωστόσο, θα είχε ενδιαφέρον μια κουβέντα που θα έκανε την αντιπαραβολή των παλαιών προτύπων με τα πρόσωπα που εμπλέκονται στις ιστορίες των παρενοχλήσεων.
— Γιατί χρησιμοποιήσατε τόσο αίμα στη σκηνοθεσία της Λουτσία, θέλατε να σοκάρετε;
Όχι, το να προκαλώ ή να σοκάρω δεν ήταν ποτέ ο στόχος. Ήθελα να εξηγήσω γιατί αυτή η γυναίκα, ενώ δείχνει να έχει τα λογικά της, οδηγείται σε μικρό χρονικό διάστημα στην απόλυτη τρέλα. Μεταξύ των λόγων που παραθέτω είναι και κάποιοι, όπως η αποβολή ενός παιδιού σε προχωρημένη εγκυμοσύνη, που νομίζω ότι «σηκώνουν» αίμα.
Δεν είναι ένα σκηνικό εφέ χωρίς λόγο, είναι η εξέλιξη μιας επιπλοκής. Ξέρετε, αναρωτιόμουν πώς καθοδηγείς σκηνοθετικά μια τέτοια σκηνή τρέλας, τι είναι αυτό που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυτή την ακραία κατάσταση και κατέληξα σε αυτό που θα δείτε.
— Είναι αυτή η πιο δυνατή σκηνή της όπερας;
Είναι σίγουρα η πιο σκοτεινή και δυσάρεστη στιγμή της.
— Ποια θεωρείτε κορυφαία Λουτσία της οπερατικής ιστορίας;
Μάλλον πρέπει να πω την Κάλλας, αλλά ειλικρινά δεν έχω ιδέα. Η δική μου έννοια είναι να χτίσω γέφυρες ανάμεσα σε αυτές τις φημισμένες παραστάσεις του παρελθόντος και τη σύγχρονη εποχή. Όχι για να καλύψω τα κενά αλλά για να δείξω στον θεατή πως μπορεί το σήμερα και το χθες να επικοινωνούν με έναν καθαρό και δυνατό τρόπο.
— Θα μου πείτε ποιος είναι ο μεγαλύτερος μύθος για τους σκηνοθέτες;
Το έχω ξαναπεί: ότι όλοι μπορούν να σκηνοθετήσουν.
Info
Γκαετάνο Ντονιτσέτι - Λουτσία ντι Λαμερμούρ
Συμπαραγωγή με τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου (Royal Opera House)
Μουσική διεύθυνση: Πιερ Ντιμουσό
Σκηνοθεσία: Κέιτι Μίτσελ
24/2, 3, 10, 20, 22, 24/3, 20:00 (Κυριακές 18:30)
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Αναβίωση σκηνοθεσίας: Ρόμπιν Τέμπατ
Σκηνικά-κοστούμια: Βίκι Μόρτιμερ
Κινησιολογία-χορογραφία: Τζόζεφ Άλφορντ
Φωτισμοί: Τζον Κλαρκ
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Ενρίκο: Τάσης Χριστογιαννόπουλος - Κύρος Πατσαλίδης
Λουτσία: Βασιλική Καραγιάννη - Χριστίνα Πουλίτση
Εντγκάρντο: Γιάννης Χριστόπουλος
Αρθούρος: Γιάννης Καλύβας - Νίκος Στεφάνου
Ραϊμόντο: Τάσος Αποστόλου
Αλίζα: Λυδία Βαφειάδη
Νορμάνο: Θανάσης Ευαγγέλου - Χαράλαμπος Βελισσάριος
Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Εισ.: 10, 15, 20, 35, 40, 50, 55, 60, 90 ευρώ
