Η κριτική της κριτικής

Η κριτική της κριτικής Facebook Twitter
0

 

Προσπαθώντας να γράψω για την παράσταση με τον μακροσκελή τίτλο «Η προσευχή της κοπέλας που έπεσε μέσα στο πηγάδι και δεν θέλει να πεθάνει» (με την οποία ξανάνοιξε το Θέατρο της οδού Κυκλάδων, με την προσθήκη, πλέον, του ονόματος «Λευτέρης Βογιατζής») μ' έπιασε πονοκέφαλος. O Xάρης Φραγκούλης (που σκηνοθετεί), ο Αργύρης Πανταζάρας (που υπογράφει και το θαυμάσιο, υπερ-θεατρικό σκηνικό, ένα «κουτί των θαυμάτων» σε σχήμα Χ, πάνω στο οποίο κινούνται οι 4 ηθοποιοί), ο Γιάννης Παπαδόπουλος και η Ηρώ Μπέζου παίζουν ένα κείμενο που έγραψαν οι ίδιοι, «μια μη ρεαλιστική ιστορία» στην κατεύθυνση της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων. Οι τρεις άνδρες ηθοποιοί είναι έξοχοι, πλάσματα του θεάτρου που μπορούν να κάνουν τα πάντα με την κίνηση, την μουσική, τον λόγο. Στην αρχή της παράστασης το ταξίδι που υπόσχονται φαντάζει μαγικό. Κι όμως, σιγά-σιγά το όλον βυθίζεται σε μια πλαδαρή δομή, ο λόγος μοιάζει μ' ένα συνονθύλευμα από ασυναρτησίες (οι ελάχιστες λεκτικές εκλάμψεις δεν αλλάζουν την εντύπωση) και η υπόσχεση αδειάζει στη διανοητική και μορφική σύγχυση. Νέοι καλλιτέχνες, θα πείτε, ας είμαστε γενναιόδωροι! Ακριβώς γι' αυτό, θα αντιτείνω, απαιτείται η υπενθύμιση ότι οι καλές προθέσεις και μερικές εμπνευσμένες ιδέες δεν φτάνουν για να είναι εξίσου καλή η σύνθεσή τους σε μια σκηνική πράξη. Και ότι το μεταμοντερνιστικό «every thing goes» ακολουθεί το «nothing stands» – αν θέλεις σκηνική ποίηση, τα ανέκδοτα με τον τύπο που πάει να αγοράσει φέτα στο σούπερ-μάρκετ δεν έχουν καμία θέση.

«Τέχνη είναι η σκοτεινή επιθυμία των πραγμάτων. Αγωνιώδεις λέξεις λαχταρούν να μπουν στο ποίημα, φτωχά τοπία ολοκληρώνονται στον πίνακα, άρρωστοι άνθρωποι γίνονται όμορφοι εντός της. Που σημαίνει: ο καλλιτέχνης εξυψώνει τα πράγματα που επιλέγει να απεικονίσει, τα αποσπά από τις πολλές τυχαίες, συμβατικές σχέσεις, τα απομονώνει και τα τοποθετεί, αυτά τα μοναχικά πράγματα, σε μια απλή καθαρή επικοινωνία μεταξύ τους. Αν αγαπά ένα πράγμα, τότε στη σκιά του προβαίνει σε αναρίθμητες σιωπηλές εξομολογήσεις και του εμπιστεύεται εκατοντάδες μυστικά» γράφει σε μια Σημείωση περί τέχνης ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Μια γραμμή πιο κάτω αναγνωρίζει ότι πίσω από το πρώτο «πρόσχημα» που ωθεί στην καλλιτεχνική δημιουργία δηλώνουν πιεστικά την παρουσία τους και δεύτερο και τρίτο και τέταρτο, που κινούν την εξομολόγησή του «αποσιωπώντας και αποκαλύπτοντας». «Βαθιές, άγνωστες στον ίδιο τον καλλιτέχνη σχέσεις δένουν το ένα με το άλλο» καταλήγει (Μικρά δοκίμια για την τέχνη, εκδ. Printa 2010). Οι συνδέσεις και οι συσχετισμοί που κατορθώνει, εντός του καταρχάς, κάνουν τη διαφορά και ο καλλιτέχνης γίνεται δημιουργός, αν έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώνει τις δυσβάσταχτες, ανούσιες σχέσεις του συμβατικού σε ερέθισμα για σκέψη και συναίσθημα.

Και να πώς φτάνει κανείς στην κριτική της κριτικής του Γιώργου Βέλτσου στο Βήμα της 23ης Φεβρουαρίου, με αφορμή τις κριτικές που γράφτηκαν για τον Φάουστ του Μαρμαρινού. Ο Βέλτσος σωστά επισημαίνει ότι η όποια κριτική διεισδυτικότητα είναι αναγκαστικά περιορισμένη γιατί το έργο, η παράσταση, αν και ορατή, ούτε περιγράφεται ούτε και είναι δυνατό να «αποκωδικοποιηθεί» ως σύνολο. Αντιμετωπίζεται ως ορατή, όντας μη ορατή, αφού τα τυφλά σημεία της είναι μαύρες τρύπες που καταπίνουν κάθε προσπάθεια κριτικής εκτίμησης.

Η κριτική της κριτικής Facebook Twitter

Μόνο που τα τυφλά σημεία ενυπάρχουν στα έργα (και στις σκηνικές αναπαραστάσεις τους), όντας τέτοια ακόμα και για τους ίδιους τους δημιουργούς τους. Μάλιστα, ένα έργο τόσο πιο σημαντικό είναι, όσο περιέχει «σιωπηλά νοήματα» που περιμένουν τις επόμενες γενιές να τα αποκαλύψουν. Ακόμα κι αν μπόρεσε ο Μαρμαρινός να φωτίσει κάποια τυφλά σημεία του Φάουστ, θα ήταν αδύνατο να φωτίσει τα πάντα, γιατί τότε θα είχαμε την ολική, τελειωτική αναπαράσταση, που δεν μπορεί να υπάρξει. Ακόμα και ο ίδιος ο Γκαίτε δεν θα μπορούσε να ορίσει απολύτως και οριστικώς τις συνδέσεις και τους συσχετισμούς που προκαλεί το έργο του. Είναι αυτό που λέει ο Ρίλκε: «βαθιές, άγνωστες στον ίδιο τον καλλιτέχνη σχέσεις» δένουν το ένα δημιουργικό πρόσχημα με το άλλο. Το ενδιαφέρον είναι ότι κάποιες άγνωστες για τον ίδιο τον καλλιτέχνη σχέσεις ή διαστάσεις μπορεί να φωτιστούν από την κριτική ικανότητα του αποδέκτη, τυχαίου θεατή ή «ειδήμονα» (όπως σαρκαστικά χαρακτηρίζει τους κριτικούς ο Βέλτσος). Και τότε συμβαίνει αυτό που διατυπώνει ο Χένρι Τζέιμς σ' εκείνη τη νουβέλα του: «... Το αυθεντικό μπορεί να είναι λιγότερο πολύτιμο από το μη αυθεντικό» (Τherealthing, 1892).

Οπότε, μπορούμε να συμφωνήσουμε, νομίζω, ότι όταν ο σκηνοθέτης προτείνει μια ερμηνεία, εν προκειμένω ο Μαρμαρινός μια ερμηνεία του Φάουστ, φωτίζει κάποια σημεία και αναγκαστικά αφήνει κάποια άλλα στο σκοτάδι. Ο κριτικός, πάλι, προσεγγίζει την εν λόγω ερμηνεία και κατά το μέτρο των δυνατοτήτων του φωτίζει κάποια σημεία της και αφήνει κάποια άλλα στο σκοτάδι. Και οι δυο παλεύουν με το αόρατο μέσα στο ορατό, μόνο που ο σκηνοθέτης δημιουργεί, ενώ ο κριτικός σχολιάζει. Αν ο κριτικός είναι τόσο ανόητος ώστε να πιστεύει ότι μπορεί να κρίνει «υπεράνω», τόσο το χειρότερο γι' αυτόν. Είναι ο κριτικός λόγος περιττός; Δεν έχω κανένα πρόβλημα να το δεχθώ. Μόνο που η καλλιτεχνική δημιουργία, από τη στιγμή που εκτίθεται στο κοινό, εκτίθεται στην κρίση των «μονάδων» που το αποτελούν. Στις μέρες μας, μάλιστα, ξεσκίζεται από τις κρίσεις των ανωνύμων που αποτιμούν μ' ένα «μ' αρέσει» ή «δεν μ' αρέσει» και με αστεράκια την (λιγότερο ή περισσότερο) κοπιώδη και αγωνιώδη προσπάθεια σκηνοθέτη και ηθοποιών. Γι' αυτό και μου φαίνεται πως η κατά το δυνατόν έγκυρη κριτική είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ.

Ένας μόνος τρόπος υπάρχει να γλιτώσει ο δημιουργός από την «καθαρή ματιά» και την «υποτίθεται ανοιχτομάτα γραφή» (οι ειρωνικές φράσεις στα εισαγωγικά από το κείμενο του Γ.Β.): να κρατήσει τη δημιουργία του για τον εαυτό του. Να κάνει ό,τι ο μετρ Frenhofer στο Άγνωστο Αριστούργημα (1831) του Μπαλζάκ, να προστατεύσει το δημιούργημά του από «τα κρύα βλέμματα και την ανόητη κριτική των ηλιθίων». Ο οποίος, στο τέλος καταστρέφει το έργο του και πεθαίνει.

Ο Μπαλζάκ λέει και κάτι άλλο: το ψυχικό φαινόμενο της γοητείας που προκαλούν ένας ιδιαίτερος άνθρωπος ή ένα έργο τέχνης «είναι κάτι που δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε, όπως ακριβώς δεν μπορούμε να εκφράσουμε με λόγια τη συγκίνηση που προκαλείται από ένα τραγούδι που στην καρδιά του εξόριστου θυμίζει την πατρίδα» (Το άγνωστο Αριστούργημα, μτφρ. Δ. Δημητριάδης, εκδ. Άγρα 1983).

Τα ζητήματα είναι παλιά και απ' ό,τι φαίνεται ανεπίλυτα. Όσο με αφορά, αναζητώντας το άπιαστο Νόημα στην πισίνα της σχετικότητας (όχι όμως και της άρνησης στην οποία οδηγεί τόσο η αμάθεια όσο και η περίσσεια γνώσης), με καλύπτει ένα απόσπασμα από τον Μοntaigne (1533-1592): «Οι αντιλήψεις μου και η κρίση μου δεν βαδίζουν παρά πασπατευτά, τρεκλίζοντας, παραπατώντας και σκοντάφτοντας. Και όταν έχω προχωρήσει όσο πιο μπροστά μπορώ, πάλι δεν είμαι διόλου ευχαριστημένος: βλέπω ακόμα τόπο πέρα, αλλά θολά και θαμπά, και δεν καταφέρνω να τον ξεχωρίσω» (Δοκίμια, Βιβλίο Πρώτο, εκδ. Εστία, 2003).

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ Νίκος Χατζόπουλος

Νίκος Χατζόπουλος / «Αν σκέφτεσαι μόνο το ταμείο, κάποια στιγμή το ταμείο θα πάψει να σκέφτεται εσένα»

Ο Νίκος Χατζόπουλος έχει διανύσει μια μακρά πορεία ως ηθοποιός, σκηνοθέτης, μεταφραστής και δάσκαλος υποκριτικής. Μιλά στη LIFO για το πόσο έχει αλλάξει το θεατρικό τοπίο σήμερα, για τα πρόσφατα περιστατικά λογοκρισίας στην τέχνη, καθώς και για τις προσεχείς συνεργασίες του με τον Γιάννη Χουβαρδά και τον Ακύλλα Καραζήση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τι θα δούμε φέτος στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας;

Χορός / Τι θα δούμε φέτος στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας;

Maguy Marin, Χρήστος Παπαδόπουλος, Damien Jalet, Omar Rajeh και άλλα εμβληματικά ονόματα του χορού πρωταγωνιστούν στις 20 παραστάσεις του φετινού προγράμματος του 31ου Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, που θα πραγματοποιηθεί από τις 18-27 Ιουλίου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Μια άλλη Θήβα»: Η πιο αθόρυβη επιτυχία της θεατρικής Αθήνας

The Review / «Μια άλλη Θήβα»: Η παράσταση-φαινόμενο που ξεπέρασε τους 100.000 θεατές

O Χρήστος Παρίδης συνομιλεί με τη Βένα Γεωργακοπούλου για την θεατρική παράσταση στο Θεάτρο του Νέου Κόσμου, σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, που διανύει πλέον την τρίτη της σεζόν σε γεμάτες αίθουσες. Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας της; Το ίδιο το έργο ή οι δύο πρωταγωνιστές, ο Θάνος Λέκκας και ο Δημήτρης Καπουράνης, που καθήλωσαν το κοινό;
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Διαβάζοντας Ευριπίδη καταλαβαίνεις πού πάτησε η ακροδεξιά»

Θέατρο / «Διαβάζοντας Ευριπίδη καταλαβαίνεις πού πάτησε η ακροδεξιά»

Η Μαρία Πρωτόπαππα σκηνοθετεί την «Ανδρομάχη» στην Επίδαυρο, με άντρες ηθοποιούς στους γυναικείους ρόλους, εξερευνώντας τις πολιτικές και ηθικές διαστάσεις του έργου του Ευριπίδη. Η δημοκρατία, η ελευθερία, η ηθική και η ευθύνη ηγετών και πολιτών έρχονται σε πρώτο πλάνο σε μια πολιτική και κοινωνική τραγωδία με πολυδιάστατη δομή.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η «Χρυσή Εποχή»

Αποστολή στο Νόβι Σαντ / Κωνσταντίνος Ρήγος: «Ήθελα ένα υπέροχο πάρτι όπου όλοι είναι ευτυχισμένοι»

Στη νέα παράσταση του Κωνσταντίνου Ρήγου «Χρυσή Εποχή», μια συμπαραγωγή της ΕΛΣ με το Φεστιβάλ Χορού Βελιγραδίου, εικόνες από μια καριέρα 35 ετών μεταμορφώνονται ‒μεταδίδοντας τον ηλεκτρισμό και την ενέργειά τους‒ σε ένα ολόχρυσο ξέφρενο πάρτι.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
CHECK Απόπειρες για τη ζωή της: Ψάχνοντας την αλήθεια για τις υπέροχες, βασανισμένες γυναίκες και τις τραγικές εμπειρίες τους

Θέατρο / Η βάρβαρη εποχή που ζούμε σε μια παράσταση

Ο Μάρτιν Κριμπ στο «Απόπειρες για της ζωή της» που ανεβαίνει στο Θέατρο Θησείον σκιαγραφεί έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο πόλεμος, ο θάνατος, η καταπίεση, η τρομοκρατία, η φτώχεια, ο φασισμός, αλλά και ο έρωτας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
To νόημα τού να ανεβάζεις Πλάτωνα στην εποχή του ΤikTok

Άννα Κοκκίνου / To νόημα τού να ανεβάζεις το Συμπόσιο του Πλάτωνα στην εποχή του tinder

Η Άννα Κοκκίνου στη νέα της παράσταση αναμετριέται με το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα και τις πολλαπλές όψεις του Έρωτα. Εξηγεί στη LiFO για ποιον λόγο επέλεξε να ανεβάσει το αρχαίο φιλοσοφικό κείμενο, πώς το προσέγγισε δραματουργικά και κατά πόσο παραμένουν διαχρονικά τα νοήματά του.
M. HULOT
«Άμα σε λένε “αδελφή”, πώς να δεχτείς την προσβολή ως ταυτότητά σου;»

Θέατρο / «Άμα σε λένε “αδελφή”, πώς να δεχτείς την προσβολή ως ταυτότητά σου;»

Η παράσταση TERAΣ διερευνά τις queer ταυτότητες και τα οικογενειακά τραύματα, μέσω της εμπειρίας της αναγκαστικής μετανάστευσης. Μπορεί τελικά ένα μέλος της ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητας να ζήσει ελεύθερα σε ένα μικρό νησί;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Αντώνης Αντωνόπουλος από μικρός είχε μια έλξη για τα νεκροταφεία ή Όλα είναι θέατρο αρκεί να στρέψεις το βλέμμα σου πάνω τους ή Η παράσταση «Τελευταία επιθυμία» είναι ένα τηλεφώνημα από τον άλλο κόσμο

Θέατρο / «Ας απολαύσουμε τη ζωή, γιατί μας περιμένει το σκοτάδι»

Ο Αντώνης Αντωνόπουλος, στη νέα του παράσταση «Τελευταία Επιθυμία», δημιουργεί έναν χώρο όπου ο χρόνος για λίγο παγώνει, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να συναντήσουμε τους νεκρούς αγαπημένους μας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Όσα (δε) βλέπουν τα μέντιουμ

Θέατρο / Όσα (δε) βλέπουν τα μέντιουμ

«Δεν πηγαίνουμε ποτέ στη Μόσχα, όμως η επιθυμία γι’ αυτήν κυλάει διαρκώς μέσα μας» - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για τη sold-out παράσταση «Τρεις Αδελφές» του Τσέχοφ, σε σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη στο Εθνικό Θέατρο.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Θέμελης Γλυνάτσης: Ας ξεκινήσουμε με το να είμαστε πολύ πιο τολμηροί με τους ρόλους που δίνουμε στους νέους καλλιτέχνες, κι ας μην είναι τέλειοι

Θέατρο / Μια όπερα με πρωταγωνιστές παιδιά για πρώτη φορά στην Ελλάδα

Μεταξύ χειροποίητων σκηνικών και σκέψεων γύρω από τη θρησκεία και την εξουσία, «Ο Κατακλυσμός του Νώε» δεν είναι άλλη μια παιδική παράσταση, αλλά ανοίγει χώρο σε κάτι μεγαλύτερο: στη δυνατότητα τα παιδιά να γίνουν οι αυριανοί δημιουργοί, όχι απλώς οι θεατές.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ηow to resuscitate a dinosaur/ Έι, Romeo, πώς δίνεις το φιλί της ζωής σε έναν δεινόσαυρο;

Guest Editors / «Ο Καστελούτσι σκηνοθετεί μια υπόσχεση· και κάνει τέχνη εκκλησιαστική»

«Πέρασαν μέρες από την πρώτη μου επαφή με τη Βερενίκη. Μάντρωσα ένα κοπάδι σκέψεις» – ο Κυριάκος Χαρίτος γράφει για μια από τις πολυσυζητημένες παραστάσεις της σεζόν, που ανέβηκε στη Στέγη.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΙΤΟΣ
Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Θέατρο / Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Ένα νέο, αλλιώτικο σύμπαν για τον «χορό» ξεδιπλώνεται από τις 3 έως τις 6 Απριλίου στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, μέσα από τα πρωτοποριακά έργα τεσσάρων κορυφαίων Ελλήνων χορογράφων και του διεθνούς φήμης Damien Jalet.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κώστας Νικούλι

Θέατρο / «Μπορώ να καταλάβω το πώς είναι να νιώθεις παρείσακτος»

Ο 30χρονος Κώστας Νικούλι μιλά για την πορεία του μετά το «Ξενία» που του χάρισε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου ηθοποιού όταν ήταν ακόμα έφηβος, για το πόσο Έλληνας νιώθει, για την πρόκληση του να παίζει τρεις γκέι ρόλους και για το πόσο τον έχει αλλάξει το παιδί του.
M. HULOT
Μέσα στον θησαυρό με τις εμβληματικές φορεσιές της Δόρας Στράτου

Θέατρο / «Κάποτε έδιναν τις φορεσιές για έναν πλαστικό κουβά, που ήταν ό,τι πιο μοντέρνο»

Μια γνωριμία με τη μεγάλη κληρονομιά της Δόρας Στράτου μέσα από τον πλούτο αυθεντικών ενδυμάτων που δεν μπορούν να ξαναραφτούν σήμερα και συντηρούνται με μεγάλο κόπο, χάρη στην αφοσίωση και την εθελοντική προσφορά μιας ομάδας ανθρώπων που πιστεύουν και συνεχίζουν το όραμά της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ