H πρόκληση του Μπρεχτ

H πρόκληση του Μπρεχτ Facebook Twitter
0
H πρόκληση του Μπρεχτ Facebook Twitter
Φωτό: Ι. Κανελλόπουλος

Το πρώτο κι εύκολο στο οποίο καταλήγει κανείς, παρακολουθώντας την Αγία Ιωάννα των Σφαγείων του Μπέρτολτ Μπρεχτ, είναι ότι μία βασική πρόθεση του θεάτρου του, το παραξένισμα (μια διαδικασία που καθιστά μια γνώριμη κατάσταση άγνωστη, ανοικεία, παράξενη, που πρέπει να προσέξεις και να μελετήσεις για να κατανοήσεις), ξεπεράστηκε από την εξέλιξη των πραγμάτων στον ιστορικό χρόνο. Την εποχή που γράφει την Αγία Ιωάννα η κρίση στη Γερμανία έχει χτυπήσει κόκκινο. Το 1932 οι άνεργοι φτάνουν τα 5 εκατομμύρια. Οι άνεργοι και οι μεγαλοβιομήχανοι της Ρουρ (!) θα στηρίξουν την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Ο δαιμόνιος Μπρεχτ διακρίνει το παράδοξο ο ίδιος άνθρωπος να «καλύπτει» ιδεολογικά δύο σύνολα αντίθετων συμφερόντων και συλλαμβάνει μία ιστορία στην οποία αποτυπώνει τη λειτουργία/σημασία της κρίσης στο καπιταλιστικό μοντέλο. Οι κρίσεις είναι αναπόφευκτες, γράφει ο Μαρξ, «όταν οι αστικές συνθήκες έχουν γίνει υπερβολικά στενές για να χωρέσουν τον πλούτο που οι ίδιες παρήγαν», οδηγώντας στην καταστροφή ενός μεγάλου μέρος τόσο των παραγωγικών δυνάμεων όσο και των παραχθέντων προϊόντων. Ο Μπρεχτ, με την Αγία Ιωάννα των Σφαγείων, αποδεικνύει σκηνικά τη θεωρία.


Ο βασιλιάς του κρέατος στο Σικάγο, Πιερμόντ Μάουλερ, ακολουθώντας τις υποδείξεις των φίλων του, χρηματιστών στη Νέα Υόρκη, προκαλεί την εξόντωση των αντιπάλων του, χιλιάδες εργαζόμενους στην ανεργία και στην εξαθλίωση, το ίδιο το σύστημα ένα βήμα πριν από την κατάρρευση. Και όμως, την τελευταία στιγμή κάτι γίνεται και οι μόλις χρεοκοπημένοι επανακάμπτουν ως εγγυητές και πάλι της ανάπτυξης. Γύρω από δυο–τρία ζητήματα κινεί το σύνολο των κεφαλαιούχων, το σύνολο των εξαθλιωμένων ανέργων, τα μέλη του Στρατού Σωτηρίας («φιλάνθρωπους» στυλοβάτες του συστήματος που υπόσχονται απολαύσεις στη μετά θάνατον ζωή) και την Ιωάννα. Αυτή εκφράζει την ατομική συνείδηση ως προς τα συλλογικά υποκείμενα που προσπαθούν να τη χειραγωγήσουν. Η Ζαν Ντ' Αρκ μπήκε μπροστά στο πόλεμο με τους εχθρούς και κατάφερε να τους νικήσει. Η Ιωάννα των Σφαγείων βούλιαξε στους δισταγμούς της: καταγγέλλοντας τη βία για την αταξία και τη σύγχυση που προκαλεί, αρνήθηκε να αγωνιστεί μαζί με τους πεινασμένους εργάτες. Ούτε αυτήν τη φορά θ' αλλάξει κάτι. Στο τέλος θα αναγνωρίσει την αποτελεσματικότητα του «συστήματος της τραμπάλας» (οι λίγοι μένουν επάνω γιατί κρατάνε τους πολλούς κάτω): «Εκμετάλλευση και αταξία: κτηνώδες και συνεπώς ακατανόητο»! Και παραδέχεται πως «μόνο η βία ωφελεί, όπου εξουσιάζει η βία!».


Ο Μπρεχτ ακτινογραφεί την αιτιότητα που συνδέει φαινόμενα οικεία σ' εμάς αυτήν την εποχή, όπως και τις πολλαπλές δυνατότητες αντίδρασης του ενός και του άλλου κοινωνικού συνόλου που, ως μεταβλητές, μπορούν να αποτρέψουν τη μία ή την άλλη εξέλιξη. Αλλά «παραξένισμα» δεν προκύπτει. Σε αντίθεση με τους θεατές του 1930, το σημερινό κοινό γνωρίζει πολλά περισσότερα για τη λειτουργία του καπιταλισμού στην εξέλιξή του μέσα στον χρόνο ώστε να εντυπωσιαστεί από την εμβριθή μπρεχτική σκηνική ανάλυση.


Παραμένει, ωστόσο, το θαύμα της διαλεκτικής δραματουργίας του – από μόνη της ένα αξεπέραστο πείραμα. Ο Νίκος Μαστοράκης ατύχησε, κατά τη γνώμη μου, στη βασική επιλογή του. Θέλησε ο κόσμος της παράστασής του να είναι σκοτεινός και δύσμορφος, αλλά το σκοτάδι και η σύγχυση αποτυπώνονται στους διαλόγους και στη δράση, δεν χρειάζεται να αποδίδονται και οπτικά. Το έργο, πολυπρόσωπο και χωρισμένο σε πολλές μικρές σκηνές, έπρεπε να αντιμετωπιστεί κατά το δυνατόν καθαρά και λιτά, με λιακάδα και χρώματα και με ελάχιστα σκηνικά αντικείμενα – ίσως τότε να ισορροπούσε η δράση με το «βάρος» των σύνθετων ζητημάτων που θέτει ο συγγραφέας. Οι βιντεοπροβολές δεν πρόσφεραν τίποτα στην όψη και το μάτριξ με τα τεράστια κόκκινα γράμματα δυνάστευε τη σκηνή.


Θαυμάσια η μουσική και τα περισσότερα τραγούδια που έγραψε ο Σταύρος Γασπαράτος – σ' ένα άλλο κόνσεπτ τα τραγούδια του θα απογείωναν τη σκηνική δράση. Οι ηθοποιοί αξίζουν πολλούς επαίνους για την προσπάθειά τους και τις επιδόσεις τους. Θα ξεχωρίσω τον Μιχάλη Οικονόμου, το θαυμάσιο δίδυμο των βιομηχάνων του Άγγελου Μπούρα και του Μίνου Θεοχάρη, την Κίκα Γεωργίου και τη Γόνη Λούκα του Στρατού Σωτηρίας. Η Βίκυ Βολιώτη είναι μια συγκινητική Ιωάννα – αλλά γιατί τόση προσπάθεια να φαίνεται άσχημη; Όσο για τον Αιμίλιο Χειλάκη, που αναδείχτηκε πρόωρα πρωταγωνιστής κι αυτό συνήθως δεν είναι για καλό, ξεκινά καλά, αλλά όσο το έργο προχωρεί, καταφεύγει σε σχήματα, θορυβώδη γέλια κι ένα μουγγό, εξωστρεφές παίξιμο (που, όχι, δεν είναι «μπρεχτικό»).


Αλλά αν η παράσταση δεν κατάφερε να «μιλήσει», δεν ακυρώνεται η πρόκληση που είναι αυτό το έργο από μόνο του. Η εποχή μας ζητάει έργα που να δίνουν τόσες και τέτοιας ποιότητας αφορμές για σκέψη – κι ας μοιάζει να τα έχει ξεπεράσει. Ο Μπρεχτ είχε διαβάσει Χέγκελ και ήξερε ότι: «Το γνώριμο, επειδή ακριβώς είναι γνώριμο, δεν είναι γνωστό. Είναι η συνηθέστερη αυταπάτη, καθώς και εξαπάτηση των άλλων, κατά τη διαδικασία απόκτησης γνώσης, να προϋποθέτει κάποιος κάτι ως γνώριμο, καθιστώντας το έτσι εύκολα αποδεκτό». Κι αυτό είναι το πρώτο βήμα για να αντιμετωπίσουμε αυτή την παραλυτική αδράνεια στην οποία έχουμε βυθιστεί.

Η Αγία Ιωάννα των Σφαγείων
Έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Σκηνοθεσία: Ν. Μαστοράκης. Ερμηνεύουν: Αιμ. Χειλάκης, Β. Βολιώτη, Κ. Γεωργίου, Δ. Δεγαΐτης. Μουσ.: Στ. Γασπαράτος. Φωτ.: Σ. Μπιρμπίλης.

ΘΕΑΤΡΟ ΑΚΡΟΠΟΛ

Ιπποκράτους 9-11, Κέντρο, 210 3643700
Παραστάσεις: Απόγ: Τετ., Σάβ. (λαϊκή) 18:00, Κυρ. 19:00. Βραδ: Πέμ. 20:00, Παρ., Σάβ. 21:00.
Εισ.: €25, 20, 15, 10 (Παρ., Σάβ. βραδ., Κυρ.) €15 (Τετ., Σάβ. λαϊκή), Πέμ. €18.
Διάρκεια: 120'

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Σίμος Κακάλας ξορκίζει τα χάλια μας με μια κωμωδία γέλιου και αίματος

Θέατρο / Ο Σίμος Κακάλας ξορκίζει τα χάλια μας με μια κωμωδία γέλιου και αίματος

Τα «Κακά σκηνικά» είναι «μια κωμική κόλαση» αφιερωμένη στη ζοφερή ελληνική πραγματικότητα, μια απόδραση από τα χάλια της χώρας, του θεάτρου, του παγκόσμιου γεωπολιτικού γίγνεσθαι, ένα ξόρκι στην κατάθλιψη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Χρήστος Παπαδόπουλος: «Κάθε μορφή τέχνης χρειάζεται το εσωτερικό βάθος»

Θέατρο / Χρήστος Παπαδόπουλος: «Mε αφορά πολύ το "μαζί"»

Το «τρομερό παιδί» από τη Νεμέα που συμπληρώνει φέτος δέκα χρόνια στη χορογραφία ανοίγει το φετινό 31ο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας με τους Dance On Ensemble και το «Mellowing», μια παράσταση για τη χάρη και το σθένος της ωριμότητας.  
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κάνεις χορό γιατί αυτή είναι η μεγάλη σου ανάγκη

Χορός / «Κάνουμε χορό γιατί αυτή είναι η μεγάλη μας ανάγκη»

Με αφορμή την παράσταση EPILOGUE, ο διευθυντής σπουδών της σχολής της Λυρικής Σκηνής Γιώργος Μάτσκαρης και έξι χορευτές/χορεύτριες μιλούν για το δύσκολο στοίχημα τού να ασχολείται κανείς με τον χορό στην Ελλάδα σήμερα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μαρία Κωνσταντάρου: «Ερωτεύτηκα αληθινά στα 58»

Οι Αθηναίοι / Μαρία Κωνσταντάρου: «Δεν παίζω πια γιατί δεν υπάρχουν ρόλοι για την ηλικία μου»

Μεγάλωσε χωρίς τη μάνα της, φώναζε «μαμά» μια θεία της, θυμάται ακόμα τις παιδικές της βόλτες στον βασιλικό κήπο. Όταν είπε πως θέλει να γίνει ηθοποιός, ο πατέρας της είπε «θα σε σφάξω». Η αγαπημένη ηθοποιός που έπαιξε σε μερικές από τις σημαντικότερες θεατρικές παραστάσεις αλλά και ταινίες της εποχής της είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Γιάννος Περλέγκας ανεβάζει τον «Κατσούρμπο» του Χορτάτση

Θέατρο / Γιάννος Περλέγκας: «Ο Κατσούρμπος μας είναι μια απόπειρα να γίνουμε πιο αθώοι»

Ο Γιάννος Περλέγκας σκηνοθετεί το έργο του Χορτάτση στο πλαίσιο του στο πλαίσιο του Κύκλου Ρίζες του Φεστιβάλ Αθηνών. Τον συναντήσαμε στις πρόβες όπου μας μίλησε για την αξία του Κρητικού συγγραφέα και του έργου του και την ανάγκη για περισσότερη λαϊκότητα στο θέατρο. Κάτι που φιλοδοξεί να μας δώσει με αυτό το ανέβασμα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Βασίλης Παπαβασιλείου

Απώλειες / Βασίλης Παπαβασιλείου (1949-2025): Ένας σπουδαίος διανοητής του ελληνικού θεάτρου

«Αυτό, λοιπόν, το οφείλω στο θέατρο: τη σωτηρία από την κακομοιριά μου»: Ο σκηνοθέτης, μεταφραστής, ηθοποιός και δάσκαλος Βασίλης Παπαβασιλείου πέθανε σε ηλικία 76 ετών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΕΠΕΞ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Θέατρο / Δημήτρης Γκοτσόπουλος: «Ήμουν ένα αγρίμι που είχε κατέβει από τα βουνά»

Ο ταλαντούχος ηθοποιός φέτος ερμηνεύει τον Νεοπτόλεμο στον «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή. Πώς κατάφερε από ένα αγροτικό περιβάλλον να πρωταγωνιστήσει σε μεγάλες τηλεοπτικές επιτυχίες και γιατί πέρασε ένα ολόκληρο καλοκαίρι στην Πολύαιγο, διαβάζοντας «Βάκχες»;
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Γιάννης Χουβαρδάς: «Το κοινό που έρχεται να σε δει είναι ο καθρέφτης σου»

Θέατρο / Γιάννης Χουβαρδάς: «Το κοινό που έρχεται να σε δει είναι ο καθρέφτης σου»

Ο κορυφαίος Έλληνας σκηνοθέτης διασκευάζει φέτος τις τραγωδίες του Οιδίποδα σε ένα ενιαίο έργο και μιλά στη LiFO, για το πώς η μοίρα είναι μια παρεξηγημένη έννοια, ενώ σχολιάζει το αφήγημα περί «καθαρότητας» της Επιδαύρου, καθώς και τις ακραίες αντιδράσεις που έχει δεχθεί από το κοινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΓΙΑ 28 ΜΑΙΟΥ Elena Souliotis: Η Ελληνίδα που θα γινόταν η επόμενη Κάλλας 

Θέατρο / Elena Souliotis: Η Ελληνίδα που θα γινόταν η επόμενη Κάλλας 

Σαν σήμερα, το 1943, γεννήθηκε η Ελληνίδα σοπράνο που διέπρεψε για μια ολόκληρη δεκαετία στην Ευρώπη και την Αμερική, αλλά κάηκε εξαιτίας μιας σειράς ιδιαίτερα απαιτητικών ρόλων, τους οποίους ερμήνευσε πολύ νωρίς. Ο κόντρα τενόρος Άρης Χριστοφέλλης, ένας από τους λίγους στην Ελλάδα που γνωρίζουν σε βάθος την πορεία της, περιγράφει την άνοδο και την πτώση της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Δημήτρης Καπουράνης: «Το αόρατο νήμα που ενώνει τα παιδιά μεταναστών είναι το πένθος»

Θέατρο / Δημήτρης Καπουράνης: «Το αόρατο νήμα που ενώνει τα παιδιά μεταναστών είναι το πένθος»

Από τους Αγίους Σαράντα της Αλβανίας μέχρι τη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, η ζωή του βραβευμένου ηθοποιού, τραγουδιστή και σεναριογράφου είναι μια διαρκής προσπάθεια συμφιλίωσης με την απώλεια. Η παράσταση «Μια άλλη Θήβα» τον καθόρισε, ενώ ο ρόλος του στο «Brokeback Mountain» τού έσβησε κάθε ομοφοβικό κατάλοιπο. Δηλώνει πως αυτό που τον ενοχλεί βαθιά είναι η αδράνεια απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μιχαήλ Μαρμαρινός: Το έπος μάς έμαθε να αναπνέουμε ΟΙ ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΑΡΚΕΤΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ

Θέατρο / Μιχαήλ Μαρμαρινός: «Από μια κοινωνία της αιδούς, γίναμε μια κοινωνία της ξεδιαντροπιάς»

Με τη νέα του παράσταση, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επιστρέφει στην Οδύσσεια και στον Όμηρο και διερευνά την έννοια της φιλοξενίας. Αναλογίζεται το «απύθμενο θράσος» της εποχής μας, εξηγεί τη στενή σχέση του έπους με το βίωμα και το θαύμα που χάσαμε και παραμένει σχεδόν σιωπηλός για τη νέα του θέση ως καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
13 λόγοι για να πάμε φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Θέατρο / 13 λόγοι για να πάμε φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Τέχνη με φαντασία, αστείρευτη δημιουργία, πρωτοποριακές προσεγγίσεις: ένα επετειακό, εορταστικό, πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα για τα 70 χρόνια του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μέσα από 83 επιλογές από το θέατρο, τη μουσική και τον χορό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κυνηγώντας τον χαμένο χρόνο σε ένα έργο για την εξουσία

Θέατρο / «Δελφίνοι ή Καζιμίρ και Φιλιντόρ»: Ένα έργο για τη μόνιμη ήττα μας από τον χρόνο

Ο Θωμάς Μοσχόπουλος σκηνοθετεί και γράφει ένα έργο-παιχνίδι, εξετάζοντας τις σχέσεις εξουσίας, τον δημιουργικό αντίλογο και τη μάταιη προσπάθεια να ασκήσουμε έλεγχο στη ζωή.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΕΠΕΞ ΧΛΟΗ ΟΜΠΟΛΕΝΣΚΙ: Σκηνογράφος-ενδυματολόγος του θεάτρου και της όπερας

Οι Αθηναίοι / Χλόη Ομπολένσκι: «Τι είναι ένα θεατρικό έργο; Οι δυνατότητες που δίνει στους ηθοποιούς»

Ξεκίνησε την καριέρα της ως βοηθός της Λίλα ντε Νόμπιλι, υπήρξε φίλη του Γιάννη Τσαρούχη, συνεργάστηκε με τον Κάρολο Κουν και τον Λευτέρη Βογιατζή, δούλεψε με τον Φράνκο Τζεφιρέλι και, για περισσότερο από 20 χρόνια, με τον Πίτερ Μπρουκ. Η διεθνούς φήμης σκηνογράφος και ενδυματολόγος Χλόη Ομπολένσκι υπογράφει τα σκηνικά και τα κοστούμια στην «Τουραντότ» του Πουτσίνι και αφηγείται τη ζωή της στη LiFO.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ