Η «ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΕΝΟΣ Εγκλήματος / Έντεκα Αστυνομικά Τραγούδια» [Μετρονόμος, 2023] είναι ένας... ελληνοαμερικάνικος δίσκος.
Γιατί το λέμε αυτό; Γιατί οι μουσικές του έχουν ηχογραφηθεί στα Teaneck Sound Studios του New Jersey, ενώ τρεις από τις βασικές φωνές, που ακούγονται εδώ, είναι γραμμένες σε αθηναϊκά στούντιο. Περί τίνος πρόκειται όμως; Ας δώσουμε όλα τα απαραίτητα στοιχεία.
Το άλμπουμ περιλαμβάνει έντεκα τραγούδια σε μουσικές Σπύρου Εξάρα και στίχους Φώντα Λάδη, με τα τραγούδια να αποδίδονται από τους Γιώργο Νταλάρα, Δώρο Δημοσθένους, Λίνα Ορφανού, Αργύρη Λούλατζη και Γιάννα Κατσαγεώργη και με την μπάντα συνοδείας να αποτελείται από τους Σπύρο Εξάρα κλασική, ηλεκτρική, ακουστική κιθάρα, μαντολίνο προγραμματισμό, Gil Defay τρομπέτα, φλούγκελχορν, Joel Desroches πιάνο, πλήκτρα, fender rhodes, hammond organ, Benjamin Nicolas ντραμς, προγραμματισμός και Parker McAllister ηλεκτρικό μπάσο.
Το άλμπουμ έχει concept, πράγμα που σημαίνει πως όλα τα τραγούδια περιστρέφονται γύρω από ένα (φανταστικό) θέμα, που έχει να κάνει με την ιστορία ενός εγκλήματος ή αν θέλετε, καλύτερα, με το έγκλημα.
Από τα όργανα που χρησιμοποιούνται (και από τα οποία απουσιάζει το μπουζούκι, για παράδειγμα) αντιλαμβανόμαστε, ίσως, το πώς μπορεί να ηχούν τα τραγούδια. Δυτικά οπωσδήποτε, και οπωσδήποτε με jazz, rock, fusion και funk επιρροές, χωρίς να λείπουν πάντως και κάποιες αναφορές στο «έντεχνο» με την ευρεία έννοια τραγούδι (ας βάλουμε και το «κλασικό» ανάμεσα).
Το άλμπουμ έχει concept, πράγμα που σημαίνει πως όλα τα τραγούδια περιστρέφονται γύρω από ένα (φανταστικό) θέμα, που έχει να κάνει με την ιστορία ενός εγκλήματος ή αν θέλετε, καλύτερα, με το έγκλημα. Όπως λέει και το πρώτο τραγούδι του άλμπουμ, που αποδίδει ο Γιώργος Νταλάρας: «Ποιος σκότωσε το Νίκο Καραλή;».
Περιττό να το πούμε πως το έγκλημα, και ιδίως το παλαιό έγκλημα που έχει περάσει στην ιστορία, έχει διαμορφώσει ένα νέο πλαίσιο ακουστικής δράσης, μέσω των σχετικών podcasts, που δίνουν και παίρνουν στα μίντια όλου του κόσμου. Η «μόδα», ας την πούμε έτσι, μπορεί να ξεκίνησε από την Αμερική, άλλα έχει επεκταθεί παντού πλέον και βεβαίως στην Ελλάδα.
Ο κόσμος ακούει τις παλιές ιστορίες των αποτρόπαιων ή των ανεξιχνίαστων εγκλημάτων, κάπως σαν να διαβάζει αστυνομική λογοτεχνία ή να βλέπει crime thrillers στις οθόνες. Και τις ακούει μετά μανίας, αφού τα σχετικά podcasts βρίσκονται στις κορυφές των ακροαματικοτήτων. Προφανώς πρόκειται για μια νέα εμπειρία, αφού τα podcasts επέχουν ρόλο ντοκιμαντέρ. Ακουστικού μεν, ντοκιμαντέρ δε.
Βεβαίως ο δίσκος των Σπύρου Εξάρα και Φώντα Λάδη δεν έχει ουδεμία σχέση με podcast, παρότι κι αυτός ακούγεται φυσικά (σαν δίσκος). Απλώς πέφτει μέσα στη σχετική «τρέλα» και άρα μπορεί να βοηθηθεί, ενδεχομένως, ώστε να ακουστεί πλατύτερα. Αν είναι να συμβεί αυτό καλώς θα συμβεί, γιατί η όλη προσπάθεια το αξίζει.
Ο Σπύρος Εξάρας δεν είναι τυχαίος συνθέτης και μουσικός. Βρίσκεται αρκετές δεκαετίες στη σκηνή, έχοντας συνεργαστεί με ποικίλες ορχήστρες (Εθνική Συμφωνική της ΕΡΤ, των Χρωμάτων, Καμεράτα κ.ά.) και συνθέτες-τραγουδοποιούς (Γιάννης Μαρκόπουλος, Κώστας Χατζής, Ηλίας Ανδριόπουλος κ.ά.), ενώ και σε διεθνές επίπεδο τον συναντάμε δίπλα στους Shirley Bassey, Randy Brecker, Arturo O’Farrill, Mariah Carey κ.ά., δίχως να ξεχνάμε τους διάφορους δίσκους του, όπως εκείνο το θαυμάσιο “Phrygianics” στην Blue Note, πίσω στο 2003.
Για τον Φώντα Λάδη, ως στιχουργό, δεν χρειάζεται να πούμε πολλά. Η ιστορία του είναι μεγάλη στο ελληνικό τραγούδι, ξεκινώντας από την δεκαετία του ’60 και τραγούδια σαν το «Καράβια αλήτες» (σε μουσική Μάνου Λοΐζου, που είχε πει ο Γιάννης Πουλόπουλος) ή την προδικτατορική συνεργασία του με τον Μίκη Θεοδωράκη στο έργο «Γράμματα από τη Γερμανία» (που θα γινόταν δίσκος στην μεταπολίτευση), περνώντας από τα 70s και τις νεότερες συνεργασίες του με τον Μάνο Λοΐζο ξανά ή τον Θάνο Μικρούτσικο, και φθάνοντας, σιγά-σιγά, έως τις μέρες μας.
Κοντολογίς ο Φώντας Λάδης είναι ένας μάστορας του στίχου, έχοντας, εν προκειμένω, τον τρόπο να δημιουργεί μέσα από τον λόγο του και το σχετικό κλίμα της αστυνομικής ιστορίας, μα και να περιγράφει τις ποικίλες διαστάσεις ενός εγκλήματος (π.χ. σε σχέση με το πώς μπορεί να αντανακλά αυτό πάνω σε συγκεκριμένα πρόσωπα ή ευρύτερα κοινωνικά).
Από την άλλη ο Σπύρος Εξάρας έχει έτοιμο το δικό του δυτικό «οπλοστάσιο», από το οποίο αντλεί μελωδίες και ρυθμούς, προτείνοντας εν τέλει διάφορα πολύ ωραία τραγούδια όπως είναι τα «Ποιος σκότωσε το Νίκο Καραλή;» (Γιώργος Νταλάρας), «Μες στην ομίχλη αυτής της πόλης» (Αργύρης Λούλατζης), «Ποιος εσύ, βρε μασκαρά» (Δώρος Δημοσθένους), «Όταν ξεκινάει μια σφαίρα» (Γιάννα Κατσαγεώργη) κ.ά., καταφέρνοντας να δημιουργήσει με τις συνθέσεις του ένα στιβαρό τραγουδιστικό «σώμα», ικανό να εξυπηρετήσει όλα τα επιμέρους οράματα (στιχουργικά, ερμηνευτικά ή ενορχηστρωτικά).
Το ωραίο εξώφυλλο, με το σχέδιο του Στάθη, έρχεται κι αυτό να υπογραμμίσει την προσοχή που έχει δοθεί σ’ αυτό το CD, σε κάθε επιμέρους διάστασή του.
Γιώργος Νταλάρας - Ποιος σκότωσε το Νίκο Καραλή; - (Σπ. Εξάρας - Φ. Λάδης)
Lyrika
Τα «Λυρικά» είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, βασισμένα σε στίχους, σε ποιήματα, του Τάσου Λειβαδίτη.
Τα «Λυρικά» ακούστηκαν για πρώτη φορά στον Μουσικό Αύγουστο 1977, στον κύκλο συναυλιών του Μίκη Θεοδωράκη που πραγματοποιήθηκαν στο διάστημα 6 Αυγούστου-6 Σεπτεμβρίου (του ’77) στο Θέατρο Λυκαβηττού. Από ’κει ηχογραφήθηκαν για να εμφανιστούν για πρώτη φορά στη δισκογραφία, στη Γαλλία το 1977, σε μιαν έκδοση της Galata / Le Chant Du Monde και στην Ελλάδα την επόμενη χρονιά (1978) από την MINOS.
Τα «Λυρικά» είχε ερμηνεύσει σε πρώτη εκτέλεση ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης, μαζί με λιτή ορχήστρα απαρτιζόμενη από κλασική κιθάρα, πιάνο, τσέλο, κοντραμπάσο και κρουστά, μαζί με τρεις δεύτερες φωνές (Μαργαρίτα Ζορμπαλά, Πέτρος Πανδής, Σοφία Μιχαηλίδου), με τον δίσκο να περιέχει μερικά έξοχα τραγούδια («Την πόρτα ανοίγω το βράδυ», «Χαθήκαμε τόσο νωρίς», «Μια μέρα θα σ’ το πω», «Δρόμοι που χάθηκα», «Θυμήσου τον Μανωλιό», «Μοιρολόι της βροχής»), από τα ωραιότερα εκείνης της εποχής του τρανού συνθέτη, αν και όλο το έργο –και τα δέκα έξι τραγούδια του εννοούμε– διαθέτει τη δική του οντότητα και τη δική του μοναδική αξία.
Αυτό το έργο, τα “Lyrika” [Bambinis Productions], σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και ποίηση Τάσου Λειβαδίτη, έρχεται τώρα να αποδώσει η mezzo soprano Lina Orfanos (που τραγουδά και στον προηγούμενο δίσκο), με τη νέα ενορχήστρωση και τη μουσική διεύθυνση του Σπύρου Εξάρα.
Ο Σ. Εξάρας συμμετέχει, φυσικά, στην ορχήστρα, παίζοντας ηλεκτρική, ακουστική και κλασική κιθάρα, και ακόμη μαντολίνο, ενώ περαιτέρω ακούγονται και οι Caleb Hudson τρομπέτες, φλούγκελχορν, Αχιλλέας Λιαρμακόπουλος τρομπόνι, Chris Papson μπουζούκι, Harvie S ακουστικό, ηλεκτρικό μπάσο, David Silliman ντραμς, κρουστά και Pablo Vergara πιάνο, πλήκτρα, hammond – με τις περισσότερες εγγραφές να έχουν γίνει στην Αμερική, στα Teaneck Sound Studios, στο New Jersey, εκεί όπου προφανώς έχει γραφτεί και η φωνή της Lina Orfanos.
Κατ’ αρχάς να πούμε πως η έκδοση αυτή περιέχει δέκα οκτώ τραγούδια (από δέκα έξι, που εμφανίζονταν στο πρωτότυπο). Τα δύο παραπάνω είναι τα “They set out and go” και “In the crowd”. Ναι, δεν το είπαμε, αλλά το λέμε τώρα...
Τα τραγούδια αποδίδονται ναι μεν στα ελληνικά από την Lina Orfanos, αλλά στο track list είναι αναγραμμένα στα αγγλικά, ενώ στο booklet υπάρχουν μόνον οι αγγλικές μεταφράσεις τους, τις οποίες έχει επιμεληθεί η γνωστή μουσικός, συγγραφέας και μελετήτρια του έργου του Μίκη Θεοδωράκη Gail Holst-Warhaft (“Road to Rembetika” και “Theodorakis: Myth & Politics in Modern Greek Music” είναι οι τίτλοι δύο πολύ γνωστών βιβλίων της).
Γενικώς όλο το booklet και όλα τα κείμενα είναι στα αγγλικά, πράγμα που σημαίνει πως έχουμε να κάνουμε με μιαν έκδοση που απευθύνεται και στο ξένο κοινό (το αμερικάνικο ας πούμε), γιατί στο ελληνικό απευθύνεται οπωσδήποτε.
Η Lina Orfanos είναι μια αναγνωρισμένη τραγουδίστρια, που είχε την πλήρη εμπιστοσύνη του Μίκη Θεοδωράκη – καθώς ο συνθέτης θεωρούσε πως ήταν μια σημαντική ερμηνεύτρια των έργων του, για τα πιο πρόσφατα χρόνια. Γι’ αυτό εξάλλου θα συνεργάζονταν και στα άλμπουμ “Enchanted Night” (2007) και “Mauthausen” (2015).
Σ’ αυτή την τρίτη «θεοδωρακική» δουλειά της η Lina Orfanos πράττει το καθήκον της στο ακέραιο. Η ωραία και πλούσια ενορχήστρωση του Σπύρου Εξάρα είναι, εξάλλου, ένα πρώτο πλεονέκτημα. Μπορεί, εννοούμε, να τοποθετήσει επάνω της τη φωνή της, εμβαθύνοντας στα ιδιαίτερα σημεία των τραγουδιών, που απαιτούν από τη φύση τους μιαν ευλυγισία.
Μια φωνή, με άλλα λόγια, που να μπορεί να αφουγκραστεί τα νοήματα των στίχων του Τάσου Λειβαδίτη, αποδίδοντας όλες τις σύνθετες μελωδικές ακολουθίες, με σύνεση και αίσθημα. Το λέμε, γιατί, ως ακροατής, θα πρέπει να μπορείς να νοιώσεις όλα εκείνα που λέγονται στα τραγούδια, και τα οποία ο πρώτος διδάξας Μίκης Θεοδωράκης τα τόνιζε με τον δικό του και εν πολλοίς μοναδικό φωνητικό-ερμηνευτικό τρόπο.
Είναι δύσκολο να βασιστεί ένας νεότερος ερμηνευτής στην φωνή του Μ. Θεοδωράκη, ώστε να πάει «Τα Λυρικά», ένα βήμα παραπέρα. Ίσως ο Πέτρος Πανδής να ήταν ένας τέτοιος ερμηνευτής – για ’κείνη την εποχή. Σήμερα όμως;
Η Lina Orfanos πράττει, προφανώς, το μόνο δυνατό. Να απομακρυνθεί, εντέχνως, από το πρωτότυπο, δημιουργώντας με τη φωνή της κάποιες «άλλες» βάσεις, πάνω στις οποίες να τοποθετηθούν τα τραγούδια.
Βοηθείται φυσικά και από την ενορχήστρωση του Σ. Εξάρα, όπως προείπαμε, αλλά βασικά είναι ο δικός της τρόπος, που επιχειρεί να εξωτερικεύσει, μέσω μιας ερμηνευτικής άπλας, τον «θεοδωρακικό» λυρισμό. Μπορεί το έργο να χάνει κάπως σε δύναμη και αμεσότητα, αλλά κερδίζει σίγουρα στο λυρικό και μελωδικό επίπεδο.
Και είναι αυτό το ισοζύγιο που πάντα θα έχει κατά νου του ο ακροατής, πριν αποφανθεί για το τι «του πάει» περισσότερο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η εκδοχή του Σπύρου Εξάρα και της Lina Orfanos θα μπαίνει στη ζυγαριά από ισότιμη (αισθητικά) θέση, με εκείνη του πρωτοτύπου.
[Και τα δύο άλμπουμ διανέμονται τόσο σε CD όσο και ψηφιακά από τον Μετρονόμο]
Αργύρης Λούλατζης - Μες στην ομίχλη αυτής της πόλης (Σπ. Εξάρας - Φ. Λάδης)
