Μια από τις μεγαλύτερες πιανίστες της εποχής μας, η θρυλική Ελίζαμπετ Λεόνσκαγια, έρχεται την 1η Απριλίου στην Αθήνα για να συμπράξει για άλλη μια φορά με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στη συναυλία «Φλόγα νεανική και ώριμη». Λίγο πριν την πολυαναμενόμενη εμφάνισή της στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μιλάει για την καριέρα της, τις γνωριμίες που τη σημάδεψαν και τα επόμενα σχέδιά της.
— Έχετε γεννηθεί στη Γεωργία από Εβραίους γονείς με ρωσική καταγωγή, έχετε σπουδάσει στη Μόσχα, ενώ εδώ και πολλά χρόνια μένετε στην Αυστρία. Πώς θα προσδιορίζατε την εθνική σας ταυτότητα;
Αισθάνομαι σαφώς σαν καλλιτέχνης και άνθρωπος με ρωσική κουλτούρα και μεγάλη εμπειρία στον κεντροευρωπαϊκό πολιτισμό.
— Τι σας οδήγησε στο να εγκαταλείψετε τη Σοβιετική Ένωση το 1978;
Ήταν η εποχή που πολλοί καλλιτέχνες βρίσκονταν υπό το σιδηρούν παραπέτασμα και περίπου τότε άρχιζε το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα. Έτσι, παρασύρθηκα κι εγώ από αυτό. Άλλωστε, ως Σοβιετική, ήμουν αποκλεισμένη από όλες τις μεγάλες αίθουσες της Δύσης.
— Ποια ήταν η μεγαλύτερη αγωνία σας κατά τα πρώτα επαγγελματικά σας βήματα;
Αγωνία; Δεν την καταλαβαίνω. Εργάζομαι κάθε χρόνο, μερικές φορές με περισσότερη επιτυχία, άλλες φορές με λιγότερη. Αλλά αγωνία δεν έχω αισθανθεί ποτέ.
— Γιατί διαλέξατε τη Βιέννη ως μόνιμο τόπο διαμονής σας;
Γνώριζα ήδη τη Βιέννη και πριν τη μετανάστευσή μου εκεί και με ενθουσίαζε, αλλά θαμπώθηκα από τη μουσική και την πολιτιστική ατμόσφαιρα εκεί.
Δεν έχω αισθανθεί ποτέ σταρ. Αισθάνομαι μεγάλη ευθύνη απέναντι στην εργασία μου, μέχρι και τη στιγμή που ακούγεται μουσική. Η μουσική δεν ανέχεται το ψέμα. Είναι μια ιερή ουσία.
— Ποιες ώρες της ημέρας επιλέγετε να μελετάτε;
Όλη την ημέρα όταν είναι απαραίτητο, διαφορετικά όταν το φως της ημέρας σβήνει και έξω είναι σκοτεινά – τότε συγκεντρώνομαι καλύτερα.
— Πώς καταφέρατε να μείνετε κοντά στη μουσική κατά το διάστημα της πανδημίας που διακόπηκαν οι συναυλίες; Σας επηρέασε η έλλειψη επαφής με το κοινό;
Είχα την τύχη να εργαστώ αρκετά. Μόνο τρεις μήνες υπήρξαν χωρίς συναυλίες. Δεν μου έλειψαν οι εμφανίσεις, μόνο η πραγματική επικοινωνία με φίλους και συναδέλφους μου έλειψε πολύ. Μερικές φορές είχα την αίσθηση ότι αποκοιμιόμουν.
— Σας επηρέασε ποτέ ο χαρακτηρισμός «παιδί-θαύμα» που σας απέδωσαν σε μικρή ηλικία;
Δεν το καταλάβαινα καν ότι ήμουν παιδί-θαύμα. Ήμουν φυσιολογική, προ πάντων για τον εαυτό μου και έπαιζα με χαρά πιάνο.
— Πώς θα περιγράφατε τη γνωριμία σας με τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς; Πώς ήταν να παίζετε μπροστά του τα έργα του;
Είναι από τις μεγάλες στιγμές στη ζωή η γνωριμία με μεγαλοφυΐες. Όχι μόνο ως μαθήτρια, αλλά και ως νεαρή καλλιτέχνιδα. Η εντύπωση που αφήνουν σε διαμορφώνει και σε εμπνέει για το υπόλοιπο της ζωής σου. Ο Σοστακόβιτς ήταν πολύ ταπεινός και ευγενικός, ένας αληθινός τζέντλεμαν.
— Πώς νιώθετε με το γεγονός ότι τη βραδιά που συμπράττετε με την ΚΟΑ το πρόγραμμα ξεκινά με την πρώτη συμφωνία του Σοστακόβιτς που, αν και γράφτηκε όταν ήταν μόλις 18 ετών, θεωρείται ίσως η ωριμότερη «πρώτη συμφωνία» που έχει γραφτεί ποτέ από νέο συνθέτη;
Πάντα μένω έκπληκτη από την Πρώτη Συμφωνία του Σοστακόβιτς – μια τόσο νεαρή ιδιοφυΐα και ένα τόσο τέλειο έργο! Αισθάνεται κανείς ότι τον είχε επηρεάσει ο Γκούσταβ Μάλερ, αλλά τι ξεχωριστό ιδίωμα, τι ιδέες, τι ενορχήστρωση!
— Αντίθετα, το κολοσσιαίο Δεύτερο Κοντσέρτο για πιάνο που συνέθεσε ο Μπραμς στα 48 του χρόνια είναι γεμάτο φρεσκάδα και σφρίγος. Τι αντιπροσωπεύει για εσάς αυτό το έργο;
Το Δεύτερο Κοντσέρτο του Μπραμς είναι μία συμφωνία με υποχρεωτικό πιάνο, μια ζωντανή ύλη μέσα στην οποία ορχήστρα και πιάνο γίνονται ένα σώμα, αδιαίρετα και αλληλοσυμπληρούμενα, ένα μεγάλο έργο ζωής και φύσης.
— Το προσωνύμιό σας είναι «λιονταρίνα των πλήκτρων», είστε ένας ζωντανός θρύλος του πιάνου… Υπάρχουν στιγμές που σας βαραίνει ο μύθος που υπάρχει γύρω από το όνομά σας; Το ότι πρέπει να τον επιβεβαιώνετε με κάθε σας εμφάνιση;
Δεν έχω αισθανθεί ποτέ σταρ. Αισθάνομαι μεγάλη ευθύνη απέναντι στην εργασία μου, μέχρι και τη στιγμή που ακούγεται μουσική. Η μουσική δεν ανέχεται το ψέμα. Είναι μια ιερή ουσία.
Elisabeth Leonskaja plays Mozart: Piano Sonata No. 6 in D Major, K. 284: II.
— Πόσο εύκολο είναι να γίνεται κανείς ευρηματικός στην ερμηνεία έργων πασίγνωστων και χιλιοπαιγμένων; Πώς είναι το να μελετάτε και να ερμηνεύετε το ίδιο έργο σε διαφορετικές χρονιές περιόδους; Μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας μια τέτοια εμπειρία;
Ο Χάινριχ Νόιχαους, ο μεγάλος, σοφός Ρώσος πιανίστας, συνήθιζε να λέει: «Μην ψάχνεις τον εαυτό σου μέσα στη μουσική, αλλά βρες τη μουσική μέσα σου». Όταν κανείς ακολουθεί αυτή την εντολή ή μια ακόμη δική του αντίληψη, «Κοίταξε μέσα στις νότες, εκεί είναι όλα», τότε βλέπει πόσο ανεξάντλητη είναι η δουλειά πάνω σε ένα έργο.
— Ποια θα χαρακτηρίζατε ως τη δυσκολότερη στιγμή στην καριέρα σας;
Οι πιο δύσκολες στιγμές είναι όταν σταματά κανείς να εργάζεται και μετά από λίγο καιρό δεν έχει καμία σύνδεση με τον εαυτό του.
— Ποια η γνώμη σας για την ΚΟΑ με την οποία συμπράξατε το 2017 στο Τέταρτο Κοντσέρτο για πιάνο του Μπετόβεν;
Έρχομαι στους μουσικούς της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών με απόλυτη εμπιστοσύνη και σεβασμό.
— Ποιος συνθέτης αλλά και ποιος δάσκαλος θα λέγατε ότι σας έχει σημαδέψει ως πιανίστα και ως άνθρωπο;
Η δουλειά πάνω σε κάθε συνθέτη εμπνέει και εμπλουτίζει, για παράδειγμα τα έργα του Σαίνμπεργκ με φέρνουν πιο κοντά στα έργα του Σούμπερτ και του Μότσαρτ. Κάθε συνάντηση είναι σημαντική. Στη ζωή μου, η πιο καθοριστική ήταν με τον Σβιατοσλάβ Ρίχτερ.
Τον γνώρισα στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και η φιλία μας κράτησε μέχρι τον θάνατό του. Σταδιακά, γινόταν όλο και πιο σημαντική για μένα. Ο τρόπος που έβλεπε τον κόσμο σημάδεψε για πάντα τον τρόπο σκέψης μου.
— Αισθάνεστε κάποιου είδους ευθύνη απέναντι στους νεότερους ερμηνευτές;
Ναι, έχω μεγάλο σεβασμό για τους νέους. Είμαι περισσότερο έμπειρη αλλά όχι καλύτερη, μοιράζομαι την εμπειρία μου μαζί τους και μερικές φορές μαθαίνω και κάτι ακόμα.
— Τι θα λέγατε ότι βρίσκεται στους άμεσους στόχους σας;
Μετά την κυκλοφορία του τωρινού CD με τις σονάτες του Μότσαρτ, θα ήθελα να αφιερώσω ένα άλμπουμ στη δεύτερη σχολή της Βιέννης – στους Άλμπαν Μπεργκ, Άρνολντ Σαίνμπεργκ, Άντον Βέμπερν και μετά πιθανώς στα «Τραγούδια χωρίς λόγια» του Μέντελσον.
— Μετά από μια λαμπρή καριέρα και τη διεθνή καταξίωση, αισθάνεστε ότι έχετε ακόμη πράγματα να αποδείξετε; Έχετε αμφιβολίες;
Λέω πάντα στον εαυτό μου: «Μείνε πιστή σε σένα, άκου την καρδιά σου και κάνε αυτό που σου λέει». Η καρδιά δεν ψεύδεται ποτέ.
Elisabeth Leonskaja - Franz Schubert: 3 Klavierstücke, D. 946
Elisabeth Leonskaja & Sviatoslav Richter rehearse Mozart/Grieg
Πληροφορίες:
Φλόγα νεανική και ώριμη
Το πρόγραμμα με μια ματιά
ΝΤΜΙΤΡΙ ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ (1906-1975)
Συμφωνία αρ.1 σε φα ελάσσονα, έργο 10
ΓΙΟΧΑΝΕΣ ΜΠΡΑΜΣ (1833–1897)
Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 2 σε σι ύφεση μείζονα, έργο 83
ΣΟΛΙΣΤ
Ελίζαμπετ Λεόνσκαγια, πιάνο
ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
Λουκάς Καρυτινός
Παρασκευή 1 Απριλίου, 20:30
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Αίθουσα Χ. Λαμπράκης
